Dưới đáy Địa Trung Hải, bí mật 2.000 năm về nơi an nghỉ của nữ hoàng Ai Cập Cleopatra dần hé lộ

Những phát hiện đột phá

Một nhóm khảo cổ học dưới nước, gồm Nhà thám hiểm Kathleen Martínez và Nhà thám hiểm Bob Ballard, đã phát hiện những hàng cột cao có thể lên tới hơn 6 mét, cùng bằng chứng về sàn đá bóng, khối đá trát xi măng, neo thuyền và các bình chứa lớn gọi là amphorae, tất cả đều được xác định niên đại vào thời Cleopatra.

Nhóm nghiên cứu phát hiện cảng này sau khi theo dấu một đường hầm dài 1.305 mét, vốn đã được khai quật trước đó, dường như nối từ ngôi đền cổ Taposiris Magna, cách Alexandria khoảng 48 km về phía tây, ra đến biển.

Martínez tin rằng Taposiris Magna là một địa điểm then chốt liên quan đến nơi an táng của Cleopatra, mặc dù nhiều nhà khảo cổ khác không đồng tình với giả thuyết này. Các phát hiện này được Bộ Du lịch và Cổ vật Ai Cập công bố ngày 18/9, đăng trên National Geographic và được giới thiệu trong bộ phim tài liệu “Cleopatra’s Final Secret”, hiện đang chiếu trên Disney+ và Hulu.

Ảnh: National Geographic

“Tôi đã làm công việc này suốt 50 năm. Tôi đã lặn dưới nước nhiều lần. Tôi chưa từng thấy thứ gì như thế này. Rõ ràng đây là do con người tạo ra” Ballard chia sẻ trong phim tài liệu, khi nói về các cấu trúc dưới nước. Nhà hải dương học nổi tiếng, nguyên là nhà khoa học cao cấp tại Woods Hole Oceanographic Institution, Massachusetts, từng tìm thấy xác tàu RMS Titanic năm 1985.

Với cuộc khai quật kéo dài ba tháng sắp tới tại đền Taposiris Magna và khu vực dưới nước, Martínez - một luật sư hình sự từ Cộng hòa Dominican chuyển sang ngoại giao và khảo cổ - tin rằng phát hiện này là bước tiến quan trọng trong 20 năm tìm kiếm mộ nữ hoàng Cleopatra VII.

“Việc tìm ra mộ Cleopatra sẽ là một trong những khám phá lớn nhất của thế kỷ,” bà nói với CNN. “Vì người Ai Cập cổ đại truyền đạt cho chúng ta qua các ngôi mộ, tôi tin rằng bà ấy để lại tất cả thông tin quan trọng về bản thân, về thời đại của mình, và về cách bà suy nghĩ.”

Bí ẩn cái chết của Cleopatra

Dù chỉ sống 39 năm, Cleopatra đã để lại dấu ấn sâu đậm trong thế giới cổ đại với tư cách một trong số ít nữ lãnh đạo và là vị Pharaoh cuối cùng của Ai Cập.

Cleopatra sinh ra tại Alexandria năm 69 TCN, lên ngôi ở tuổi 18 và qua đời năm 30 TCN sau khi bị Octavian - còn gọi là Hoàng đế Augustus, người sáng lập Đế chế La Mã - đánh bại tại trận Actium năm 31 TCN.

Sau chiến thắng, người La Mã phá hủy hình ảnh Cleopatra để bà bị lãng quên, hiện chỉ còn bảy bức tượng được cho là mô tả nữ hoàng, theo Martínez.

“Cleopatra vừa là bí ẩn vừa trở thành huyền thoại,” Martínez nói. “Có quá nhiều câu hỏi về bà, thậm chí về ngoại hình. Vì vậy, nếu mộ bà còn nguyên vẹn, nó sẽ giải đáp tất cả những thắc mắc đó.”

Theo truyền thuyết, để tránh bị La Mã bắt, Cleopatra đã cho rắn độc cắn mình ở Alexandria, nhưng hoàn cảnh cái chết thực sự vẫn chưa rõ ràng, với một số giả thuyết bà đã uống thuốc độc.

Martínez cho rằng sau khi chết, thi thể Cleopatra được đưa đến Taposiris Magna, vận chuyển qua đường hầm ra cảng và được chôn cất tại một địa điểm bí mật. Trong đời sống, Cleopatra được gắn liền với nữ thần Isis, vì người Ai Cập cổ đại coi các nhân vật hoàng gia là hiện thân của thần linh.

Martínez đã xem xét tất cả các ngôi đền gần Alexandria, nơi Cleopatra được cho là mất, và loại bỏ những nơi quá nhỏ hoặc không phải đền của Isis. Bà chọn tàn tích ngôi đền lớn Taposiris Magna ở thị trấn Borg El Arab, mặc dù không có thông tin ai xây dựng hoặc thờ thần gì ở đó.

Sau khi được cấp giấy phép khai quật năm 2004, nhóm của Martínez đã phát hiện mảnh kính xanh khắc chữ Hy Lạp và chữ tượng hình Ai Cập năm 2005, ghi rằng ngôi đền này dành riêng cho nữ thần Isis. Vài tuần sau, hàng trăm đồng tiền đồng mang khuôn mặt Cleopatra cũng được tìm thấy tại đây. Từ đó đến nay, nhóm khảo cổ đã khai quật nhiều hiện vật khác, bao gồm đường hầm dài 13 mét dưới Taposiris Magna phát hiện năm 2022, vốn dẫn trực tiếp ra biển. Khi nhận thấy đường hầm hướng ra biển, Martínez đã nhờ Ballard hỗ trợ thám hiểm khu vực dưới nước.

Trong các cuộc lặn khảo cổ, nhóm phát hiện cảng nội địa chìm, hiện được san hô bao phủ, và bản đồ cho thấy bờ biển cổ cách bờ hiện tại khoảng 4 km. Ông Mohamed Ismail Khaled, Tổng thư ký Hội đồng Cổ vật Tối cao Ai Cập, cho biết phát hiện cảng chìm này là một đóng góp quan trọng cho khảo cổ học hàng hải Ai Cập, vì khu vực này không được ghi lại trong các nguồn cổ đại.

Ông Sherif Fathy, Bộ trưởng Du lịch và Cổ vật, nhấn mạnh phát hiện cho thấy bờ biển Ai Cập từng là trung tâm chiến lược cho thương mại và giao lưu văn hóa với thế giới cổ đại. Bộ cũng khẳng định sẽ tiếp tục hỗ trợ các dự án nghiên cứu của Martínez.

Cuộc tìm kiếm mộ Cleopatra

Bộ Du lịch và Cổ vật Ai Cập cho biết tháng 12 năm ngoái, nhóm Martínez đã phát hiện 337 đồng tiền mới, nhiều đồng mang khuôn mặt Cleopatra, cùng bình đựng thức ăn và mỹ phẩm, tượng, nhẫn đồng thờ nữ thần Hathor và bùa hình bọ hung khắc dòng chữ: “The Justice of Ra has shone.” Những hiện vật này giúp xác định ngôi đền được xây từ thế kỷ 1 TCN. Ngoài ra còn có tượng nữ mang vương miện và bức phù điêu đá vôi của một vị vua, Martínez tin bức tượng nữ mô tả Cleopatra – chi tiết được đề cập trong phim tài liệu.

Tuy nhiên, nhiều nhà khảo cổ nghi ngờ, cho rằng bức tượng có thể là một nữ hoàng khác hoặc công chúa.

Hiện nhóm của Martínez dự định lấy mẫu từ khu vực dưới nước để phân tích hiện vật và đồ gốm. Bà tin rằng mỗi cuộc khai quật đều đưa nhóm tiến gần hơn tới mộ Cleopatra, cùng với khả năng tìm thấy Mark Antony, đồng minh và tình nhân lịch sử, vì các văn bản cổ cho biết họ được chôn cùng nhau.

“Việc tìm ra mộ sẽ cho phép, nhờ công nghệ hiện đại, biết chính xác cách Cleopatra qua đời” Martínez nói. “Chúng ta thậm chí có thể tái tạo lại khuôn mặt bà.”

Tuy nhiên, các chuyên gia vẫn hoài nghi giả thuyết về việc chôn cất liên quan Taposiris Magna.

“Cleopatra được chôn trong nghĩa trang hoàng gia ở Alexandria,” Paul Cartledge, Giáo sư danh dự về Văn hóa Hy Lạp tại Đại học Cambridge, nhận định. “Augustus sẽ muốn Cleopatra được chôn ở đó và giữ yên. Thật đáng tiếc, khu vực Alexandria đó hiện đã bị chìm do động đất, lún đất và dâng mực nước biển, ngay cả Jacques Cousteau cũng khó có thể tìm thấy mộ hoàng gia Hellenic-Ai Cập.”

Dr. Jane Draycott, giảng viên lịch sử cổ đại tại Đại học Glasgow, cho rằng việc tìm thấy mộ hoặc hài cốt các nhân vật hoàng gia hiếm nhưng mang giá trị lớn. Tuy nhiên, bà vẫn hoài nghi vì chưa thấy các công trình của Martínez được công bố trên tạp chí khoa học uy tín, khiến khó đánh giá tính xác thực.

“Rõ ràng Cleopatra có cảng riêng ở Alexandria, sát cung điện, và các nguồn cổ đều đồng thuận mộ bà ở Alexandria, không phải Taposiris Magna,” Draycott nói. “Nếu Martínez thực sự phát hiện mộ Cleopatra, và còn đủ bằng chứng để xác định chính xác, đây sẽ là một khám phá phi thường.”

Cuộc khai quật cảng chìm và đền Taposiris Magna vẫn đang tiếp tục, hứa hẹn mở ra những hiểu biết sâu sắc về nữ hoàng huyền thoại và Ai Cập cổ đại.

Nguồn: CNN