Nữ Bộ trưởng Bộ Giáo dục và Đào tạo đầu tiên và duy nhất của Việt Nam

Bộ Quốc gia Giáo dục, nay là Bộ Giáo dục và Đào tạo được thành lập ngay từ những ngày đầu khai sinh nước Việt Nam Dân chủ Cộng hòa. Từ đó đến nay có 13 vị bộ trưởng nhận nhiệm vụ lãnh đạo ngành giáo dục đào tạo nhưng chỉ một người là nữ. Đó chính là bà Nguyễn Thị Bình.

Bà Nguyễn Thị Bình, tên khai sinh là Nguyễn Châu Sa, sinh năm 1927 tại Gia Định (Sài Gòn) trong gia đình trí thức yêu nước. Ngay từ khi còn là thiếu nữ, bà sớm thể hiện tinh thần yêu nước và lòng căm thù đế quốc sâu sắc.

Năm 1943, khi mới 16 tuổi, bà tích cực tham gia phong trào học sinh, sinh viên chống chế độ thực dân. Sau Cách mạng tháng Tám 1945, bà chính thức bước vào con đường cách mạng, gia nhập Hội Phụ nữ cứu quốc và các tổ chức tiền thân của Mặt trận Dân tộc Giải phóng miền Nam Việt Nam.

Trong kháng chiến chống Pháp, bà hoạt động ở miền Nam và bị chính quyền thực dân bắt giam từ năm 1951 đến 1953. Dù phải chịu đựng sự tra tấn, giam cầm khắc nghiệt, bà vẫn giữ vững khí tiết và kiên định với lý tưởng cách mạng của mình. Sau khi ra tù, bà tiếp tục hoạt động bí mật, rồi được phân công công tác đối ngoại, một lĩnh vực sẽ làm nên tên tuổi và di sản vĩ đại của bà.

Trong giai đoạn 1969-1976, trên cương vị Bộ trưởng Bộ Ngoại giao, bà Nguyễn Thị Bình là một trong những biểu tượng tiêu biểu của ngoại giao cách mạng.

Bà là Trưởng đoàn đàm phán của Chính phủ Cách mạng lâm thời Cộng hòa miền Nam Việt Nam tại Hội nghị Paris (1968-1973), đóng vai trò quyết định trong việc đưa đến Hiệp định Paris ngày 27/01/1973, kết thúc sự can thiệp quân sự của Mỹ ở miền Nam Việt Nam, mở đường cho thắng lợi mùa xuân năm 1975, thống nhất đất nước. Bà đã chứng minh rằng, trí tuệ, bản lĩnh và sự khéo léo có thể làm thay đổi cục diện lịch sử.

Sau khi đất thống nhất, bà làm Bộ trưởng Bộ Giáo dục (1976-1987), rồi Phó Trưởng ban Đối ngoại Trung ương, Chủ nhiệm Ủy ban Đối ngoại Quốc hội (1987-1992). Từ 1992-2002, bà là Phó Chủ tịch nước Cộng hoà Xã hội chủ nghĩa Việt Nam.

Trong bài tham luận "Nhà cách mạng Nguyễn Thị Bình với những cống hiến cho giáo dục Việt Nam" của PGS. TS Trần Xuân Nhĩ, Nguyên Thứ trưởng Bộ Giáo dục và Đào tạo tại Hội thảo Truyền thống Tôn sư trọng đạo trong dòng chảy văn hóa Việt, ông nhấn mạnh khi bà Nguyễn Thị Bình về làm Bộ trưởng Bộ Giáo dục và Đào tạo thì đất nước vừa mới thống nhất hơn một năm, còn nhiều khó khăn, giáo dục ở hai miền Nam Bắc rất khác nhau.

Hệ thống giáo dục ở miền Bắc là 10 năm, phục vụ cho sự nghiệp xây dựng chủ nghĩa xã hội. Trong khi hệ thống giáo dục ở miền Nam là 12 năm, đã nhiều năm chịu ảnh hưởng của nền giáo dục thực dân kiểu mới. Số người mù chữ ở miền Nam trong vùng mới giải phóng lên đến 95% dân chúng. Nhiệm vụ quan trọng lúc này là làm thế nào cho nền giáo dục Nam Bắc hòa nhập với nhau về mọi mặt.

Bà Nguyễn Thị Bình khi ấy đã đề ra nhiều chủ trương biện pháp để nhanh chóng làm cho hệ thống giáo dục Nam Bắc được thống nhất. Chỉ trong 2 năm đã xóa mù chữ cho 1,4 triệu người chiếm 95% số người mù chữ do chế độ cũ để lại.

Đặc biệt, bà chú ý xây dựng nhiều trường Đại học Sư phạm đào tạo giáo viên mầm non, tiểu học, THCS. Bằng nhiều chủ trương, biện pháp sáng tạo, giáo dục ở miền Nam đã theo kịp đà phát triển giáo dục ở miền Bắc.

Nguyên Bộ trưởng Giáo dục rất chăm lo công tác xây dựng đội ngũ giáo viên từ mầm non đến đại học. Bà chủ trương phân cấp cho địa phương mở trường đào tạo giáo viên mầm non, tiểu học, trung học cơ sở. Đồng thời, đặc biệt quan quan tâm đến vấn đề giáo dục miền núi và vùng khó khăn. Nhiều chủ trương của bà trong nhiều lĩnh vực giáo dục vẫn còn ý nghĩa cho đến ngày nay và trong tương lai.