Đã xuất hiện những mặt trái: fan sờ soạng, bám đuôi và có hành vi đầu độc nghệ sĩ - Giới hạn nào cho “văn hoá thần tượng quốc nội”?

Văn hoá thần tượng tại Việt Nam nở rộ

Mùa hè 2024, làng nhạc chao đảo trước sự đổ bộ của 2 show truyền hình thực tế cho các nghệ sĩ nam: Anh Trai Say Hi và Anh Trai Vượt Ngàn Chông Gai. Không chỉ dừng lại ở quy mô gameshow, 2 chương trình Anh Trai còn thúc đẩy thị trường nhạc Việt chuyển biến cực mạnh - nhất là làm sống dậy làn sóng “đu idol nội địa”. Lần đầu tiên, tệp fan quốc tế vốn quen “đu idol” quốc tế chú ý đến nghệ sĩ Việt, ủng hộ nghệ sĩ Việt theo cách thức bài bản không kém các nền giải trí lớn mạnh.

Sức mạnh của văn hoá thần tượng thể hiện rõ nhất ở loạt concert cháy vé, với quy mô hàng chục nghìn người của 2 chương trình Anh Trai Say Hi và Anh Trai Vượt Ngàn Chông Gai. Tuy làn sóng này đã diễn ra từ cách đây gần 1 năm, nhưng đến hiện tại vẫn chưa hạ nhiệt. Sắp tới, Anh Trai Vượt Ngàn Chông Gai tổ chức concert thứ 3 tại TP.HCM, Anh Trai Say Hi “manh nha” đến buổi hoà nhạc thứ 5. Sự kiện nào cũng có lượng khán giả khổng lồ săn đón. 

FC của các nghệ sĩ, đặc biệt là nghệ sĩ nam mở rộng quy mô chưa từng thấy. Nhiều nghệ sĩ “bắt sóng”, thành lập FC chính thức được quản lý, vận hành bởi chính ekip/ công ty quản lý nghệ sĩ. Điển hình như KINGDOM của SOOBIN với hơn 40 nghìn người tham gia nhóm kín, FC SUNDAYs của HIEUTHUHAI hơn 150 nghìn người tham gia, FC Cừu Có Cánh - Captain Boy hơn 168 nghìn người tham gia, FC Muzik - Quang Hùng MasterD gần 300 nghìn người tham gia,... 

Fan càng đông, tiềm lực ủng hộ cho thần tượng càng lớn. Người hâm mộ không ngại “chi khủng”, thực hiện loạt project quảng bá, chúc mừng nghệ sĩ. Mỗi show diễn của dàn Anh Trai, Anh Tài hot đều có hội nhóm đông đảo đi theo. Có một điều mà không thể tìm thấy ở các nền giải trí khác, là thần tượng giao lưu với khán giả bằng tiếng Việt, không có rào cản ngôn ngữ. 

Đáp lại tình cảm, nghệ sĩ Việt tiếp xúc với người hâm mộ rất nhiệt tình, gần như không có khoảng cách. Nhiều sự kiện công khai hay sân khấu âm nhạc mở cổng tự do cũng cho phép fan dễ dàng “đu idol”, không cần tốn quá nhiều chi phí như khi theo đuổi idol quốc tế. 

Nhưng cũng vì điều này, mà không ít vấn nạn phát sinh. 

Những điều không ai muốn

Vừa qua, cộng đồng fan Anh Trai Say Hi chấn động trước vụ việc 1 fan hoá anti, cố tình tặng đồ ăn bị hỏng cho em út Captain Boy từ tháng 11/2024 bị vạch trần. Sự vụ vỡ lở vì 1 bài đăng xin lỗi được đăng trên nền tảng Threads. Nhiều fan Captain Boy chỉ ra, người đứng sau tài khoản này từng là thành viên trong gia đình Cừu Có Cánh (FC nam rapper) nhưng sau đó đã “dứt áo ra đi” không rõ lý do.

Từ đây, loạt tin đồn, tiếng xấu do người này lan truyền đã ảnh hưởng không ít tới nội bộ FC lẫn danh tiếng Captain Boy. Không những không hối lỗi về những hành vi khó chấp nhận, người này còn thách thức khi bị một bộ phận fan vạch trần về hộp bánh bị hư, còn đe dọa sẽ bỏ thuốc xổ vào mẻ bánh sau. Việc này bị lên án là hành vi đầu độc người khác, có thể bị truy cứu trách nhiệm hình sự nếu xảy ra hậu quả khó lường. Dù đã qua 3 tháng kể từ sự việc này và tình trạng sức khỏe của Captain Boy vẫn ổn định, thì ồn ào này vẫn dấy lên hồi chuông cảnh báo cho một trong những vấn nạn lớn nhất của văn hoá thần tượng - người hâm mộ quay lưng, tìm cách hãm hại nghệ sĩ. 

Văn hoá thần tượng kích cầu thị trường giải trí, giúp cho nghệ sĩ được ghi nhận đúng với công sức, nỗ lực và toả sáng hơn trong con đường theo đuổi nghệ thuật. Nhưng “đính kèm” văn hoá thần tượng là vô số vấn nạn, mà ở những quốc gia có nền giải trí phát triển đã quá quen. 

Đầu tiên chính là fan cuồng - sasaeng fan. Fan cuồng bị ám ảnh với thần tượng, bày tỏ ý chí can thiệp vào đời tư một cách thái quá. Nhiều fan cuồng theo đuôi, truy tìm địa chỉ nhà ở, làm phiền các lịch trình riêng tư của nghệ sĩ. Đáng sợ hơn, còn bán thông tin riêng tư ra bên ngoài, tạo cơ hội cho nhiều người có ý định xấu đột nhập vào không gian riêng tư của nghệ sĩ. 

Từ việc yêu thích quá cuồng nhiệt, nhiều người hâm mộ mất kiểm soát, đụng chạm quá đà, thậm chí là tấn công, quấy rối nghệ sĩ khi có dịp gặp gỡ ngoài đời thực. Erik từng bị khán giả cưỡng hôn tại một sự kiện âm nhạc đêm Halloween năm 2024. Captain Boy còn bị khán giả luồn tay vào áo ngay khi đang biểu diễn. Clip ghi lại khoảnh khắc này lan truyền trên các nền tảng, bị chỉ trích gay gắt vì hành động sàm sỡ nghệ sĩ. Đội ngũ quản lý cũng không tránh được liên can vì thiếu sự sâu sát, bảo nghệ Captain Boy.

Việc fan phát cuồng, chồm đến nghệ sĩ ở các sự kiện công khai diễn ra nhan nhản. Dương Domic mỗi lần đi diễn đều chật vật để di chuyển khỏi đám đông, bị dân tình vây quanh, với tay đụng chạm cơ thể. Quang Hùng MasterD cũng gặp vấn đề tương tự. Trong một show diễn, Quang Hùng MasterD bị fan vây quanh, nhiều người cố gắng giành giật, lấy phụ kiện của Quang Hùng. Hay như trong concert 2 Anh Trai Say Hi, HIEUTHUHAI bị khán giả ném điện thoại vào người. 

Những hành vi này đều xuất phát từ việc hâm mộ quá khích, muốn được thần tượng chú ý. Chung quy, đều gây hại đến nghệ sĩ để lại nhiều hình ảnh xấu xí, tiêu cực cho văn hoá thần tượng nói chung.

Nhưng đôi khi, tranh cãi cũng đến từ phía nghệ sĩ. Điển hình như video SOOBIN ôm ấp, má kề má với 1 fangirl trong đêm diễn 14/2 mới đây. Video do chính fangirl đăng tải, thu về hàng trăm nghìn lượt xem và cả nghìn bình luận. Cô gái tự hào khi là người may mắn được thần tượng mời lên sân khấu, tương tác trực tiếp và còn trao cái ôm cực gần gũi. Phía dưới bài đăng của người hâm mộ này, nhiều KINGDOM - FC SOOBIN bày tỏ sự phấn khích, đồng thời “xin vía thắng đời” của cô gái kể trên.

Nhưng ở chiều hướng khác, nhiều cư dân mạng bày tỏ cảm thấy phản cảm trước hình ảnh “má kề má” sát rạt của SOOBIN và fangirl. Từ trước đến nay, hiếm có sao nam nào công khai ôm, kề má người hâm mộ khác giới trong tình cảnh nhạy cảm - diễn ở quán bar. Dù có yêu quý, thân thiết với fan đến đâu cũng cần có giới hạn trong việc tiếp xúc vật lý. Fan SOOBIN có không ít người trẻ, thậm chí trong tuổi vị thành niên. Hình ảnh này bị lan truyền rộng rãi dễ gây nên cái nhìn phản cảm về “văn hoá thần tượng”. Chưa kể, nếu như người gần gũi nghệ sĩ có ý đồ xấu, thì với khoảng cách như trên rất khó để kiểm soát thiệt hại.

Giới hạn nào cho “văn hoá thần tượng nghệ sĩ Việt”?

Chứng kiến sự thay đổi của “văn hoá thần tượng nghệ sĩ Việt”, công chúng vừa mừng, vừa lo. Mừng vì cuối cùng nghệ sĩ Việt cũng được yêu quý, ghi nhận xứng đáng với những gì đã cống hiến. Nhưng cũng lo vì nhiều hệ luỵ khó kiểm soát. Hàng loạt bài đăng trên Threads cùng 1 chủ đề “Những điều mà fan quốc nội không muốn du nhập về văn hoá thần tượng ở Việt Nam” liệt kê, vấn đề cần kiểm soát đầu tiên là fan cuồng. 

Ở các nền giải trí phát triển, fan cuồng hay sasaeng fan đã và đang là vấn đề nhức nhối. Năm 2023, V (BTS) bị một người phụ nữ theo dõi, rình rập. Người này còn để lại giấy đăng ký kết hôn trước cửa nhà nam thần tượng và có tiền lệ theo dõi V lâu năm. Em út Jung Kook thì thường xuyên bị gửi đồ ăn đến trước cửa nhà. Kpop đã có vô số trường hợp idol bị người hâm mộ đầu độc, thậm chí gắn thiết bị theo dõi. Lisa (BLACKPINK) từng vứt 1 con gấu bông bị nghi gắn camera ẩn. Thần tượng càng nổi tiếng, càng có fan cuồng đi theo làm phiền. 

Để hạn chế những vấn đề này, các công ty quản lý đặt ra quy định không nhận quà từ người hâm mộ. Fandom các nhóm nhạc lớn như BTS, BLACKPINK, SEVENTEEN,... chỉ có thể ủng hộ thần tượng bằng project quảng bá trên toàn thế giới. Mỗi khi thần tượng xuất hiện công khai, đều có đội ngũ an ninh kề cận. Tuy nhiên, vẫn không thể tránh khỏi trường hợp fan chen lấn, xô đẩy ở các địa điểm công cộng để tiếp cận thần tượng. 

Quy trình tổ chức các sự kiện fansign, fancall rất nghiêm ngặt. Mỗi ekip sẽ đề ra bộ câu hỏi, cách thức riêng để “lọc” fan thật. Và cơ hội để gặp thần tượng cũng bị giới hạn bằng cách phải mua thật nhiều album, vật phẩm mới có thể sở hữu vé fansign. Những vật phẩm người hâm mộ mang đến buổi ký tặng đều được staff rà soát một lượt, rồi mới đến tay nghệ sĩ. Công tác kiểm duyệt, bảo vệ thần tượng được đặt lên hàng đầu.

Sau sự vụ Captain Boy suýt bị đầu độc, fan bất bình yêu cầu ekip nghệ sĩ không nhận đồ ăn, thức uống được tặng. Nếu người hâm mộ muốn tặng quà, tốt nhất nên chuẩn bị những món đồ ngoài thân như quần áo, phụ kiện, thư tay hoặc các đồ trang trí. Ekip, công ty quản lý cần kiểm soát mọi món đồ nhận từ người hâm mộ. 

Fan cuồng rất khó nhận thấy, vì lý do này, cách duy nhất là ekip nghệ sĩ càng phải nâng cao tinh thần cảnh giác. Loạt sự cố gần đây là dịp để các ekip, công ty giải trí tại Việt Nam nhìn nhận lại, xây dựng quy trình quản lý sát sao, chuyên nghiệp hơn để đảm bảo không xảy ra tình huống không đáng có. 

Nghệ sĩ cũng cần phân biệt rõ những tình huống nên/ không nên tương tác với người lạ. Khán giả trung lập cho rằng, cả fan và nghệ sĩ nên đặt ra giới hạn để không biến “văn hoá thần tượng nghệ sĩ Việt” trở nên sai lệch. Người hâm mộ phải tỉnh táo, nuôi dưỡng ý thức trong việc theo đuổi thần tượng.