Bí mật dưới khe đá Núi Bà Đen: Lộ diện “kho báu sống” thế giới chưa từng biết đến

Ngày 23/9/2025, giới khoa học Việt Nam công bố một phát hiện đặc biệt: một giống và loài cua nước ngọt hoàn toàn mới mang tên Tayninhon nuibaden vừa được nhận diện tại Núi Bà Đen, tỉnh Tây Ninh.

Công trình nghiên cứu được thực hiện bởi nhóm các nhà khoa học thuộc Chi nhánh Phía Nam – Trung tâm Nhiệt đới Việt – Nga, phối hợp cùng Viện Sinh học và Viện Khoa học sự sống (Viện Hàn lâm Khoa học và Công nghệ Việt Nam). Kết quả này đã được xuất bản trên tạp chí quốc tế Zootaxa ngày 17/9/2025, đánh dấu thêm một đóng góp quan trọng của Việt Nam vào bản đồ đa dạng sinh học thế giới.

Đặc điểm khác biệt của loài mới

Tên giống mới Tayninhon được đặt theo tỉnh Tây Ninh, còn tên loài nuibaden lấy từ chính địa danh Núi Bà Đen – nơi loài cua được tìm thấy. Việc đặt tên theo địa danh không chỉ thể hiện sự gắn kết giữa loài sinh vật với vùng đất đặc hữu, mà còn góp phần quảng bá hình ảnh Tây Ninh trên phương diện khoa học. Đây cũng là cách khẳng định chủ quyền và giá trị tự nhiên của những địa danh nổi tiếng của Việt Nam, đồng thời nhấn mạnh trách nhiệm bảo tồn những nguồn tài nguyên sinh học quý giá này.

Theo mô tả khoa học, Tayninhon nuibaden có mai gần vuông, bề mặt phẳng với nhiều nếp nhăn và gân nổi ở vùng mang; góc ổ mắt ngoài hình tam giác; mép trán rộng và hơi lõm; rãnh hình chữ H rõ nét. Chân bò phát triển cân đối, trong đó cặp thứ ba dài nhất, cặp thứ nhất ngắn nhất. Đặc điểm sinh dục của con đực cũng mang tính phân loại đặc trưng, giúp xác định rõ ràng đây là một loài và giống mới hoàn toàn.

Loài cua mới được tìm thấy ở độ cao khoảng 400 m trên Núi Bà Đen, sống trong các khe nứt và khe đá có dòng nước chảy chậm. Khác với nhiều loài cua khác, Tayninhon nuibaden hoạt động cả ngày lẫn đêm, không đào hang và cũng không sống trên cây. Môi trường sống của chúng đặc trưng bởi những khối đá granite lớn xếp chồng, với thảm thực vật chủ yếu là dây leo và các loài cây bám đá.

Tuy nhiên, sinh cảnh này đang chịu nhiều sức ép. Sự phát triển hạ tầng phục vụ du lịch trên đỉnh núi, hoạt động canh tác nông nghiệp dưới chân núi cùng tác động từ biến đổi khí hậu đang dần thu hẹp không gian sống của loài. Đây là thách thức lớn đối với việc duy trì sự tồn tại của Tayninhon nuibaden.

Ý nghĩa với Núi Bà Đen và Tây Ninh

Phát hiện này có ý nghĩa nhiều mặt. Trước hết, về khoa học, nó bổ sung một mắt xích mới cho hệ thống phân loại cua nước ngọt toàn cầu, đồng thời khẳng định tiềm năng đa dạng sinh học to lớn của Việt Nam nói chung và Tây Ninh nói riêng. Núi Bà Đen, vốn được biết đến như “nóc nhà Nam Bộ” và là điểm du lịch tâm linh nổi tiếng, nay còn được nhắc đến như một “kho báu sinh học” chứa đựng những loài đặc hữu hiếm gặp.

Về bảo tồn, sự xuất hiện của Tayninhon nuibaden là lời nhắc nhở mạnh mẽ về trách nhiệm gìn giữ thiên nhiên gắn liền với phát triển. Tây Ninh có thêm bằng chứng khoa học để định hình các chính sách bảo vệ môi trường, cân bằng giữa khai thác du lịch và bảo tồn sinh thái. Nếu được quản lý hợp lý, phát hiện này có thể trở thành điểm nhấn trong các tour du lịch sinh thái – khoa học, giúp nâng cao hình ảnh của Núi Bà Đen không chỉ là điểm đến tâm linh mà còn là “địa chỉ đa dạng sinh học” độc đáo.

Cần bảo vệ kịp thời

Dựa trên tiêu chuẩn IUCN (2024), nhóm nghiên cứu đề xuất xếp Tayninhon nuibaden vào mức: Sẽ nguy cấp (Vulnerable – VU). Điều này có nghĩa là quần thể loài đang có nguy cơ suy giảm nếu không có biện pháp bảo vệ. Các nhà khoa học khuyến nghị cần sớm triển khai chương trình giám sát, nghiên cứu sâu hơn về sinh thái học của loài, đồng thời tích hợp bảo tồn vào chiến lược phát triển du lịch bền vững của địa phương.

Phát hiện Tayninhon nuibaden không chỉ mang lại niềm tự hào khoa học cho Việt Nam, mà còn là cơ hội để Tây Ninh khẳng định giá trị của Núi Bà Đen – nơi không chỉ có truyền thuyết, tín ngưỡng và phong cảnh hùng vĩ, mà còn lưu giữ những bí mật sinh học độc nhất vô nhị.

*Bài viết có sử dụng tư liệu: Trung tâm Nhiệt đới Việt – Nga.