Hành trình Phương Vũ và Antiantiart tạo ra MV Mục Hạ Vô Nhân

Từ buổi tối phát hành qua đến nay, Mục Hạ Vô Nhân của SOOBIN gần như chiếm sóng toàn bộ mạng xã hội. TikTok, Facebook, Threads - đâu đâu cũng là những đoạn clip “giải mã” ẩn dụ, những video cắt cảnh soi từng chi tiết cài cắm khắp MV. Chưa đầy 24 giờ, MV đã trở thành một hiện tượng: Người xem vừa gật gù vì sự hoành tráng của bối cánh, vừa tranh cãi xem con rùa có phải biểu tượng của dục vọng, tiên cá là giấc mơ hay cú troll, và tại sao bức hình cưới của SOOBIN và con cá có phải là một cú tát vào trào lưu sử dụng A.I?

Cái tên Phương Vũ - đạo diễn sinh năm 1995, người đứng sau hàng loạt video viral từng “làm mưa làm gió” trên mạng - bỗng lại xuất hiện trong vai trò quen thuộc: kẻ phá bĩnh trật tự thẩm mỹ. Cậu và SOOBIN không làm MV để chiều lòng thị hiếu. Họ dựng nên một “thí nghiệm văn hóa” - pha xẩm với hiphop, ghép dân gian Bắc Bộ với siêu thực hiện đại, rồi thả tất cả vào một ngôi làng tưởng tượng, nơi meme, đạo đức và dục vọng cùng nhảy múa.

Giữa một thị trường MV Vpop vốn quen với công thức những MV ngập tràn cảnh beauty láng mịn, lung linh, thì Mục Hạ Vô Nhân giống như cơn mưa trái mùa: Vừa lầy lội, vừa thông minh, vừa đậm căn tính Việt. Và điều thú vị nhất là - chính khán giả đang tiếp tục hoàn thiện tác phẩm ấy bằng hàng nghìn bình luận, suy luận, và tranh cãi. Có lẽ, đó mới là thành công thật sự của MV này: Biến người xem thành một phần của cơn mê, nơi “mục hạ vô nhân” không còn là tên gọi, mà là trạng thái - ai cũng đang nhìn, nhưng chẳng ai thực sự thấy hết.

Mục Hạ Vô Nhân bắt đầu không phải bằng một kịch bản hoành tráng, mà bằng một cuộc họp bàn ý tưởng, nơi Phương Vũ nhận một “đề bài” mà chính cậu cũng bối rối. SOOBIN và ekip muốn thực hiện một MV thật… đẹp trai. Còn Phương Vũ, người nổi tiếng với tinh thần đi ngược lại những điều dĩ nhiên và cái tật ghét mọi thứ chỉ đẹp cho vui, đã thẳng thắn: “Muốn SOOBIN đẹp, nhưng tinh thần bài hát dí dỏm như thế này thì làm sao mà đẹp được?”.

SOOBIN và Binz lần đầu thử làm điều mới lạ:

Từ đó, ý tưởng nảy mầm như một trò nghịch ngợm. Mục Hạ Vô Nhân - nghĩa là nhìn mà không thấy người - trở thành cách Phương Vũ chơi chữ với chính khái niệm "cái đẹp". Cậu không muốn kể một câu chuyện tình cảm bóng bẩy, mà muốn soi vào mặt tối của ham muốn: Những thầy bói mù, giả vờ thấy được mọi thứ nhưng lại mù quáng nhất với chính bản thân. "Tôi nghĩ đến mấy phim Việt Nam xưa, châm biếm mấy ông thầy bói đê tiện, đi trêu các cô gái trong làng," Phương Vũ nói. "Tôi muốn sử dụng chất liệu Việt Nam nhưng thú vị hơn - không chỉ có những cảnh beauty, mà là một câu chuyện thật sự có diễn biến và đủ thứ diễn ra ở trong đó". Quan trọng là thể hiện được: "Ở Việt Nam - ngoài cảnh đẹp ra còn có não." Với Phương, "não" ở đây không phải triết học cao siêu, mà là khả năng nhìn đời bằng con mắt mỉa mai, và biến những chi tiết rất đời thường trở thành một trò nghịch ngầm tinh quái. "Việt Nam là vùng đất của tất cả những meme vô lý nhất, vậy nên tôi muốn khai thác tối đa góc nhìn đó. Một tinh thần hài Bắc đậm đặc và đầy sự siêu thực".

Tiêu đề Mục Hạ Vô Nhân trở thành tuyên ngôn của cả dự án: Một phép ẩn dụ về xã hội nhìn nhau mà không thấy nhau, con người sống giữa đám đông mà vẫn mù lòa trong ảo tưởng. Hai “dân chơi thầy bói” trong MV vừa là nhân vật, vừa là khán giả - nhìn đời qua đôi mắt mù của chính mình và bị chính cuộc đời “chơi khăm” lại.

Để dựng nên “vũ trụ Mục Hạ Vô Nhân”, Phương Vũ và ekip đi khắp Hưng Yên, Ninh Bình, rồi Đắk Lắk để tìm “vùng đất của những cái meme vô lý xảy ra” - nơi mà thực tại và mộng tưởng có thể trộn lẫn mà không cần xin phép ai. “Tôi muốn nó vừa thật, vừa có gì đó… sai sai. Một ngôi làng miền Bắc như bước ra từ giấc mơ,” Phương nói. Và thế là, cái làng ấy ra đời: Mộc mạc, lạ lùng và hài hước. Ngay từ những cảnh đầu tiên khi hai gã thầy bói lạc bước trên phố, bạn có thể cảm nhận được không khí ở đây “ồn ào, đông đúc và náo nhiệt như đường phố Hà Nội”.

Ekip Phương Vũ tự dựng lên 1 ngôi làng để kể câu chuyện cho Mục Hạ Vô Nhân:

Tinh thần của thế giới này là “contrast” - tương phản đến mức phi lý. Ở đó, cái quê và cái đô thị, cái thực tế và cái ảo mộng, cái cũ và cái mới - cùng chen chúc trong một khung hình với nhịp độ hối hả như giao thông giờ tan tầm. Phương Vũ nhấn mạnh. “Chúng ta có những chất liệu cực kỳ thú vị, raw và dân gian, nhưng hoàn toàn có thể mang tinh thần quốc tế về mặt ý tưởng.” Nói cách khác, nếu các MV Việt thường chọn “đẹp” theo hướng thẩm mỹ Hàn Quốc, thì Phương Vũ chọn “đẹp” kiểu Việt Nam: Bụi bặm, hỗn loạn nhưng đầy chất thơ.

Về kỹ thuật, Mục Hạ Vô Nhân là một cơn ác mộng của vận hành: 600 trang treatment, 350 slide art, hơn 200 diễn viên quần chúng, tất cả được dựng lên để tạo cảm giác mọi thứ đều ngẫu nhiên. “Cảnh đầu tiên đã chứa mọi thứ xuất hiện về sau - dưa hấu, con rùa, người làng, xe máy - như thể tất cả đã tồn tại trước khi câu chuyện bắt đầu,” Phương chia sẻ. Lớn lên với những băng đĩa phim hề Charlie Chaplin, Buster Keaton và Edgar Wright, Phương Vũ quyết định tái hiện lại tinh thần của những bộ phim mình từng xem ngày thơ ấu vào chính MV này. Sự pha trộn này giúp các cảnh quay dồn dập những chuyển động và luôn ẩn chứa những chi tiết thú vị để người xem có thể quay lại khám phá. Tất cả tạo nên một nhịp điệu liên tục của sự dí dỏm, quái gở và bất ngờ.

Câu chuyện đi theo một đường thẳng… mà thực ra là một vòng xoáy. Mở đầu, thế giới được giới thiệu với vẻ nghiêm túc và “chính danh”: Hai thầy bói xuất hiện như những nhân vật có “uy tín”. Nhưng ngay từ khung đầu, Phương Vũ đã cài cắm toàn bộ chất liệu dưa hấu như những mảnh ghép tưởng rời rạc sẽ lần lượt trồi lên, đảo nghĩa, rồi dội ngược lại chính chủ. Khi hai thầy bói chuyển từ “nghiêm túc” sang “dân chơi”, mắt họ bắt đầu sáng rực lên. Đây là cú đảo nhãn quan của bộ phim: Mắt sáng lên không phải vì giác ngộ, mà vì dục vọng được bật công tắc. Từ đây, dân làng bước ra khỏi vai “phông nền” để thành đồng tác giả của trò đùa, dựng một màn “prank có đạo đức” dẫn kẻ dối trá vào mê lộ, và kết lại bằng câu khóa “Ai ơi ăn ở cho lành đê” - lời răn nhẹ nhàng, sâu sắc và thâm thúy.

Lời nhạc không đứng ngoài bộ máy đó. “Cách tôi suy nghĩ về lyric giống như một bài văn, tôi đã phác từng câu cho từng cảnh của nhân vật,” Phương Vũ nói. Thế nên mỗi câu hát đều được “định vị” bằng một tình huống cụ thể: “Dẫn anh đi” không chỉ là một lời rủ rê lãng mạn, mà là dẫn và một chuyến trip trong ngôi làng. “Khoắng một nàng tiên” thì ngay lập tức có một nàng tiên trong bức tranh. Nhạc và hình vận hành như hai đường ray song song bổ trợ lẫn nhau. Kết quả là người xem được đi qua một mê cung ngữ nghĩa: mỗi lời hát bằng chữ đều có một khung cảnh bằng hình bổ trợ một cách hài hước. Khi nhịp cuối khép lại ở cạnh thùng rác, khán giả bỗng nhận ra mình vừa đi hết một vòng chợ: nơi mọi ham muốn được bày bán.

Điều thú vị là toàn bộ đều được quay thật. Cảnh sập nhà là cảnh quay mạo hiểm nhất, không phải chỉ vì bức tường sẽ đổ sập xuống người SOOBIN và Binz, mà chỉ có duy nhất một bức tường và chỉ được sập đúng một lần (do eo hẹp kinh phí). Trên thực tế, ekip kỹ thuật đã sập tường sai nhịp nhạc, bức tường sập nhanh hơn dự kiến và rất may là hai nghệ sĩ đã ứng biến kịp, nhảy theo ngay lập tức. Và kết quả là chúng ta đã có một cảnh quay đẹp, cũng như không phí mất bức tường.

Một cảnh quay thú vị khác là khi SOOBIN và Binz bị nhân vật của nghệ sĩ Tự Long mắng từ sáng tới đêm. Theo dự tính ban đầu thì cảnh quay này sẽ diễn ra từ ban ngày, nhưng đúng lúc đó thì trời mưa to. Ý tưởng lồng ghép ngày - đêm này vào được Phương Vũ nảy ra ngay lúc không biết phải xoay sở ra sao với thời tiết thất thường. Và thật may mắn, nó đã trở thành một trong những phân cảnh đáng nhớ của MV.

Phương Vũ không giấu diếm ý đồ muốn tạo ra một sản phẩm “thuần Việt nhưng có ngôn ngữ toàn cầu.” Với anh, dân gian không phải bảo tàng, mà là “kho meme gốc” của người Việt - vừa hài hước, vừa mỉa mai, vừa thâm thúy. Điều thú vị là Phương Vũ không rao giảng đạo đức, anh chọn châm biếm để kể chuyện. Bởi khi một đạo diễn đưa thầy bói, tiên cá, dân làng và thùng rác vào cùng một khung hình, anh đang nói rằng thế giới thật vốn cũng chẳng khác mấy: Nơi đạo đức, dục vọng, và niềm tin vẫn đụng nhau chan chát mỗi ngày.

Đã có rất nhiều những bài phân tích về MV Mục Hạ Vô Nhân trên mạng xã hội, về những chi tiết ẩn ý cài cắm, về những ý nghĩa đằng sau từng cảnh quay mà có lẽ chính đạo diễn cũng không lường trước. Nhưng có lẽ, lời nhắn cuối cùng của Phương Vũ nên được viết ngay dưới phần credit: “Hãy nhìn kỹ, vì trong bức tranh này, luôn có thứ đang xảy ra.”