Điều kỳ lạ về trật tự sinh trong gia đình

Người ta thường nói: "Cùng một cha mẹ, sao tính nết con cái lại khác nhau một trời một vực?". Câu hỏi tưởng chừng vui đùa ấy thực ra là một đề tài nghiên cứu nghiêm túc trong tâm lý học. Và có một yếu tố gây ảnh hưởng lớn đến hành vi, tính cách, thậm chí là cả chỉ số IQ của trẻ mà ít ai ngờ tới, đó chính là thứ tự sinh trong gia đình.

Nhiều nghiên cứu trong lĩnh vực tâm lý học phát triển đã chỉ ra rằng con cả, con giữa và con út không chỉ khác nhau trong cách tương tác với thế giới mà còn phát triển theo những khuôn mẫu khá ổn định nếu xét trong bối cảnh gia đình đông con. Dù không thể áp dụng cứng nhắc cho từng cá nhân, nhưng một số điểm chung dưới đây có thể giúp cha mẹ hiểu rõ hơn về ảnh hưởng thầm lặng của thứ tự sinh đến hành trình trưởng thành của trẻ.

Con cả

Trẻ đầu lòng hay còn gọi là con cả thường được chăm chút kỹ lưỡng nhất trong những năm đầu đời. Là đứa trẻ đầu tiên, con cả trở thành "người thử nghiệm" đầu tay của cha mẹ, đồng thời cũng là người gánh vác nhiều kỳ vọng vô hình từ gia đình. Chính vì vậy, nhiều con cả hình thành tính cách cầu toàn, có xu hướng sống nguyên tắc và muốn làm gương cho các em.

Một nghiên cứu quy mô lớn tại Na Uy từng khảo sát hơn 250.000 người đã chỉ ra rằng con cả thường có chỉ số IQ cao hơn các em khoảng 2-3 điểm. Điều này không đồng nghĩa với việc con cả thông minh hơn bẩm sinh mà có thể xuất phát từ việc được tiếp xúc với ngôn ngữ, sách vở sớm hơn, hoặc do quá trình "dạy lại" cho các em giúp củng cố năng lực nhận thức.

Con thứ

Trái ngược với con cả, đứa trẻ sinh giữa lại rơi vào vị trí "mập mờ" trong cấu trúc gia đình. Không còn là đứa bé được chăm kỹ như đầu lòng, cũng không nhận được sự chiều chuộng như em út, con giữa thường phát triển khả năng thích nghi, biết lùi một bước để tránh va chạm và giữ hoà khí.

Nhiều nhà tâm lý học mô tả con giữa là những "nhà ngoại giao bẩm sinh", giỏi thỏa hiệp, nhạy cảm và biết quan sát cảm xúc người khác. Tuy nhiên, nếu không được cha mẹ quan tâm đúng mực, trẻ có thể nảy sinh cảm giác bị bỏ quên, dẫn đến việc thu mình hoặc cố gắng gây chú ý bằng những hành vi tiêu cực.

Con út

Trong khi đó, con út lại lớn lên trong môi trường cha mẹ đã bớt căng thẳng và có nhiều kinh nghiệm hơn. Đặc điểm dễ thấy ở các em út là sự hoạt bát, sáng tạo và không ít trong số đó mang tinh thần nổi loạn hoặc dám thử thách. Không bị áp lực phải làm gương hay gánh vác trách nhiệm, con út thường có xu hướng tự do hơn trong suy nghĩ và hành động, thậm chí sẵn sàng phá bỏ khuôn mẫu.

Một số nghiên cứu còn cho rằng con út thường theo đuổi các ngành nghề liên quan đến nghệ thuật, truyền thông hoặc sáng tạo. Tuy nhiên, sự nuông chiều quá mức cũng có thể khiến trẻ kém tự lập, dễ tổn thương khi bước ra môi trường thực tế, đặc biệt là khi không còn ai "dọn đường" phía trước.

Kết

Những khác biệt nói trên trở nên rõ nét hơn trong các gia đình có ba con trở lên, hoặc khi độ tuổi giữa các anh chị em đủ xa để hình thành sự phân vai trong nội bộ. Tất nhiên, không phải mọi gia đình đều tuân theo "công thức" này. Mỗi đứa trẻ là một cá thể riêng biệt, và việc cha mẹ thay đổi cách nuôi dạy theo từng thời điểm cũng có thể khiến kết quả cuối cùng khác xa dự đoán.

Tuy nhiên, việc hiểu được ảnh hưởng của thứ tự sinh không phải để áp nhãn hay định mệnh hoá tính cách của trẻ. Ngược lại, nó là một gợi ý quan trọng để cha mẹ điều chỉnh phương pháp nuôi dạy sao cho phù hợp. Nếu biết con cả thường gánh trách nhiệm lớn, hãy giúp con học cách thả lỏng. Nếu con giữa hay cảm thấy bị bỏ qua, hãy tạo điều kiện để con được thể hiện chính mình. Nếu con út có xu hướng được chiều chuộng, hãy kiên nhẫn rèn luyện cho con khả năng tự lập và đối mặt với thử thách. Điều quan trọng không phải là con bạn sinh thứ mấy, mà là con có được thấu hiểu, công nhận và yêu thương đúng cách hay không.

Cùng một mái nhà, cùng một cha mẹ, nhưng con cái có thể lớn lên thành những người rất khác. Đó không phải là sai lệch mà là điều bình thường. Bởi vì gia đình không cần những bản sao hoàn hảo,mà cần những con người thật sự biết cách sống cùng nhau trong sự tôn trọng lẫn nhau.