"Để dành" bao nhiêu tiền phòng thân là đủ?

Nếu không có "đệm" tiền mặt, bạn buộc phải vay nóng, bán tháo tài sản hoặc rút bớt các khoản đầu tư sai thời điểm. Một quỹ khẩn cấp đủ dày sẽ giúp bạn giữ vững kế hoạch dài hạn như tiết kiệm hưu trí, đầu tư hay học hành của con, thay vì phải "đứt gánh" chỉ vì một sự cố ngắn hạn.

Vì sao đa số chuyên gia khuyên 3–6 tháng chi tiêu?

Khuyến nghị "3–6 tháng chi tiêu thiết yếu" được xem là chuẩn phổ biến vì nó cân bằng hai mục tiêu: vừa đủ để chống chọi hầu hết cú sốc phổ thông như mất việc trong vài tháng, chi phí y tế lớn hay sửa chữa bắt buộc, đồng thời không quá lớn để làm bạn bỏ lỡ cơ hội đầu tư, do tiền mặt thường có lãi thấp hơn so với đầu tư dài hạn.

Nhiều tổ chức quốc tế và các nhà hoạch định tài chính cá nhân lâu năm cũng đưa ra ngưỡng tương tự. Theo đó, ba tháng chi tiêu phù hợp với người độc thân, có thu nhập ổn định; sáu tháng cho các gia đình có con nhỏ hoặc người phụ thuộc; và từ sáu đến mười hai tháng cho những ai làm nghề có thu nhập biến động mạnh như freelancer, kinh doanh tự do hoặc làm việc theo hoa hồng. Điểm mấu chốt là phải cá nhân hóa: nghề càng bấp bênh, nghĩa vụ tài chính càng lớn, quỹ càng nên dày.

Tùy chỉnh theo rủi ro nghề nghiệp và nghĩa vụ

Để chọn mức phù hợp, bạn có thể tự trả lời những câu hỏi cơ bản. Nếu thu nhập ổn định, dễ tìm việc mới như nhân viên văn phòng có kỹ năng phổ biến, bạn có thể chỉ cần 3–4 tháng chi tiêu thiết yếu. Ngược lại, nếu thu nhập dao động, hợp đồng ngắn hạn hoặc phụ thuộc nhiều vào hoa hồng, mức quỹ an toàn là 6–9 tháng. Trong trường hợp có người phụ thuộc như con nhỏ hoặc cha mẹ già, kèm chi phí y tế định kỳ và nợ vay lớn, bạn nên nghiêng về 6–12 tháng và nhớ bao gồm cả khoản trả lãi định kỳ khi tính toán. Thậm chí, với những người sống ở thành phố có chi phí cao hoặc làm trong môi trường dễ cắt giảm nhân sự, việc tăng thêm 1–2 tháng "đệm" cũng là cần thiết.

Cách tính quỹ dự phòng

Một cách tính đơn giản có thể thực hiện trong ba bước. Bước một là tính tổng chi tiêu thiết yếu mỗi tháng, bao gồm tiền nhà, ăn uống, đi lại, điện nước – internet, học phí, bảo hiểm, thuốc men và lãi vay. Ví dụ, một gia đình chi 24,5 triệu đồng/tháng cho các khoản bắt buộc này.

Bước hai là chọn hệ số tháng phù hợp: nhân 3 nếu thu nhập ổn định, nhân 6 nếu rủi ro vừa, nhân 9–12 nếu rủi ro cao.

Trong ví dụ trên, số tiền quỹ khẩn cấp dao động từ 73,5 triệu đến 294 triệu đồng.

Bước ba là đặt mốc theo giai đoạn, ví dụ: đạt 50 triệu (2 tháng) trước, sau đó tiến tới 100–150 triệu (4–6 tháng) rồi duy trì lâu dài.

Giữ quỹ ở đâu để "vừa an toàn vừa sẵn sàng"?

Nguyên tắc với quỹ khẩn cấp là phải đảm bảo tính thanh khoản cao và rủi ro thấp. Do đó, bạn có thể chia ra nhiều lớp: 1–2 tháng chi tiêu nên giữ trong tài khoản thanh toán hoặc tích lũy có lãi suất cao để dễ tiếp cận ngay khi cần. Phần còn lại có thể gửi kỳ hạn ngắn 1–3 tháng để hưởng lãi cao hơn nhưng vẫn dễ xoay vòng.

Với những ai quen sản phẩm tài chính, quỹ thị trường tiền tệ hoặc trái phiếu siêu ngắn hạn cũng là lựa chọn, tuy nhiên cần lưu ý biến động nhỏ có thể xảy ra. Quan trọng nhất là không nên để toàn bộ quỹ khẩn cấp vào cổ phiếu, bất động sản hay tiền mã hóa vì rủi ro mất giá đúng lúc cần tiền.

Khi nào nên và không nên dùng quỹ khẩn cấp?

Quỹ khẩn cấp chỉ nên dùng cho các sự kiện bất ngờ, bất khả kháng, chi phí lớn và không thể trì hoãn như mất việc, bệnh nặng, sửa chữa nhà hoặc xe bắt buộc. Ngược lại, bạn không nên động vào khoản tiền này cho chi tiêu tùy ý như du lịch, nâng cấp thiết bị, đầu tư ngắn hạn hay trả nợ trước hạn nếu sau đó quỹ trở về 0, bởi rủi ro một sự cố mới có thể kéo bạn vào vòng xoáy nợ nần.

Nếu đang có nợ vay thì sao?

Trường hợp bạn đang vay mua nhà hoặc xe, chi phí lãi vay hàng tháng cần được tính vào chi tiêu thiết yếu. Mục tiêu hợp lý là đạt ít nhất 1–2 tháng quỹ càng sớm càng tốt, sau đó tăng dần lên 3–6 tháng khi thu nhập ổn định hơn. Nếu lãi suất vay cao, bạn có thể tạm dừng ở mức quỹ "tối thiểu an toàn", tập trung trả nợ, rồi mới hoàn thiện quỹ đầy đủ. Bằng cách này, bạn vừa tránh rủi ro sự cố, vừa không phải "chôn" quá nhiều tiền mặt khi chi phí vốn quá đắt đỏ.

Lộ trình tích lũy

Việc xây dựng quỹ khẩn cấp sẽ nhẹ nhàng hơn nếu chia nhỏ mục tiêu. Một cách phổ biến là tự động chuyển 10% thu nhập vào quỹ ngay khi lương về. Bạn có thể đặt mốc nhỏ theo thời hạn rõ ràng, chẳng hạn đạt 1 tháng chi tiêu trong 3 tháng, 3 tháng chi tiêu trong vòng 1 năm. Bất kỳ khoản thu nhập bất thường nào như thưởng Tết, hoàn thuế hay thu nhập phụ cũng nên dành 30–50% cho quỹ. Chiến lược "hai ngăn" cũng được nhiều người áp dụng: giữ 1–2 tháng ở tài khoản siêu thanh khoản, phần còn lại gửi kỳ hạn ngắn để tối ưu lãi suất. Đừng quên rà soát lại con số mỗi 6–12 tháng vì chi tiêu thiết yếu thường thay đổi theo giá thuê nhà, học phí hay lãi vay.

 "Để tiền không sinh lời có phí quá không?"

Một trong những băn khoăn phổ biến là "để tiền không sinh lời có phí quá không?". Thực tế, quỹ khẩn cấp nên được coi như một dạng bảo hiểm tự cấp: một chi phí nhỏ để tránh rủi ro lớn. Nếu có quỹ, bạn có thể rút tiền mặt khi sự cố xảy ra và vẫn giữ vững kế hoạch đầu tư dài hạn. Nếu không có quỹ, bạn dễ rơi vào cảnh bán tháo khi thị trường xấu hoặc vay nóng lãi cao, mất nhiều hơn số lãi ít ỏi bạn tiếc rẻ.

Có bao nhiêu là đủ?

Không có con số thần thánh nào áp dụng cho tất cả mọi người. Khung 3–6 tháng chi tiêu thiết yếu là điểm khởi đầu an toàn; điều chỉnh lên 6–12 tháng nếu thu nhập bấp bênh, có nhiều người phụ thuộc, chi phí sinh hoạt cao hoặc gánh nặng nợ vay lớn. Quan trọng nhất là không để quỹ khẩn cấp về 0. Một khoản đệm nhỏ còn hơn không có gì, và bạn có thể tích lũy dần theo thời gian. Khi "đệm" đã đủ dày, toàn bộ phần còn lại của kế hoạch tài chính – từ đầu tư, học hành đến mua nhà – sẽ vững vàng và ít bị gián đoạn hơn trước những bất ngờ của cuộc sống.