Báu vật hơn 500 năm tuổi được phát hiện từ năm 2004 - giờ đây, lần đầu tiên người dân Việt Nam có thể tận mắt chứng kiến

Ngày 20/10/2025, UBND tỉnh Quảng Trị ban hành Công văn số 1466/UBND-KGVX chấp thuận triển khai Dự án du lịch sinh thái “Khám phá Bách Xanh Đá và Hang Kling”, thuộc Đề án du lịch sinh thái, nghỉ dưỡng, giải trí Vườn Quốc gia Phong Nha – Kẻ Bàng.

Dự án do Ban Quản lý Vườn Quốc gia Phong Nha – Kẻ Bàng làm chủ rừng, triển khai tại các tiểu khu 645, 643 và 288A (xã Thượng Trạch, huyện Bố Trạch), với tổng vốn đầu tư 4,29 tỷ đồng theo hình thức liên kết đầu tư, thời gian thực hiện đến năm 2030.

Mục tiêu của dự án là khai thác và phát huy các giá trị, tiềm năng của Di sản thiên nhiên thế giới để phát triển du lịch trên địa bàn VQG, trong đó khai thác có hiệu quả sản phẩm du lịch “Khám phá Bách Xanh Đá và Hang Kling” nhằm phát triển du lịch bền vững, đáp ứng nhu cầu tham quan, khám phá ngày càng cao của du khách; góp phần đa dạng hóa các sản phẩm du lịch trong VQG; giải quyết việc làm, tăng thu nhập cho người dân địa phương và đóng góp ngân sách nhà nước. Các hạng mục đầu tư được thiết kế tối giản, thân thiện với môi trường, gồm lán trại, dây an toàn, ruy băng phản quang, nhà vệ sinh di động, bảo đảm an toàn cho du khách và giữ gìn cảnh quan rừng.

Vườn Quốc gia Phong Nha - Kẻ Bàng có diện tích hơn 123.000 ha, được UNESCO hai lần công nhận là Di sản thiên nhiên thế giới nhờ giá trị nổi bật toàn cầu về địa chất, địa mạo và đa dạng sinh học.

Trong đó, quần thể bách xanh đá (Calocedrus rupestris Aver.) – loài thực vật cổ có tuổi đời hơn 500 năm, được phát hiện năm 2004 - là “báu vật rừng xanh” quý hiếm của Việt Nam, được xếp vào nhóm nguy cấp (EN) trong Sách đỏ IUCN.

Ban Quản lý Vườn Quốc gia Phong Nha – Kẻ Bàng sẽ tìm kiếm đơn vị liên kết đúng quy định pháp luật, đảm bảo năng lực để triển khai thực hiện dự án; phối hợp chặt chẽ với các sở, ngành, đơn vị liên quan triển khai đúng quy định, bảo đảm an toàn, vệ sinh môi trường, đồng thời giữ gìn hệ sinh thái rừng và phát triển du lịch bền vững trong vùng Di sản Phong Nha – Kẻ Bàng.

Dự án “Khám phá Bách xanh đá và Hang Kling” được kỳ vọng sẽ mở ra hướng đi mới cho du lịch sinh thái gắn với bảo tồn, mang đến cho du khách trải nghiệm độc đáo giữa rừng nguyên sinh, đồng thời lan tỏa thông điệp bảo vệ thiên nhiên tại vùng Di sản thế giới Phong Nha – Kẻ Bàng.

Quần thể bách xanh đá rộng nhất Việt Nam

Phong Nha – Kẻ Bàng là Vườn Quốc gia có diện tích lớn nhất Việt Nam, hơn 123.000 ha, với những giá trị to lớn và độc đáo về đa dạng sinh học. Đặc biệt, đây là khu vực phân bố quần thể bách xanh đá nguyên sinh lớn nhất Việt Nam với tổng diện tích hơn 3.000 ha, chiến gần 2,5% diện tích toàn vườn. Quần thể này phân bố trên trên địa hình núi đá vôi hiểm trở, chia cắt mạnh, độ đốc nhiều điểm lớn hơn 80 độ so với phương ngang.

Theo thông tin từ báo Nông nghiệp và Môi trường cho biết, bách xanh đá được phát hiện đầu tiên ở huyện Na Rì, tỉnh Bắc Kạn bởi nhà khoa học Averyanov và các cộng sự vào năm 2004, sau đó là một số tỉnh như Lạng Sơn, Bắc Kạn, Hà Giang, Sơn La, Hòa Bình, Nghệ An, Quảng Bình….. Theo Averyanov và cộng sự, quần thể bách xanh đá ở Vườn Quốc gia Phong Nha – Kẻ Bàng được coi là nguyên thủy duy nhất của Việt Nam, chưa từng bị con người tác động.

Bách xanh đá có chiều cao dưới cành tương đối thấp, hình thái thân cây không ổn định. Thân tương đối thẳng, tròn đều khi sống ở những nơi địa hình tương đối bằng phẳng; thân u bướu, vặn vẹo khi cây sống ở những nơi địa hình vách đá cheo leo.

Vỏ ngoài của cây bách xanh đá thường nứt dọc, bong vảy thành các dải dọc thân. Những cây sống ở nơi có độ ẩm cao, thiếu ánh sáng, vỏ ngoài của nó thường có màu nâu đỏ. Cây sống ở nơi khô thoáng, nhiều ánh sáng, vỏ cây có màu nâu bạc. Vỏ trong có màu hồng tươi, dày 4 - 12 mm, chứa nhiều ống dẫn nhựa lớn. Nhựa có màu vàng nhạt, mùi rất thơm.

Gỗ loài bách xanh đá khi tươi có màu hồng nhạt và tương đối mềm, gỗ khô có màu vàng nhạt, vân gỗ màu nâu sẫm, thớ gỗ mịn, có mùi thơm. Gỗ bách xanh đá thuộc nhóm gỗ rất nặng (0,91g/cm3), có tỷ lệ co rút thấp (5,3%) và cường độ nén dọc thớ trung bình (55,4N/mm2).

Cây khi còn nhỏ, tán lá thường có hình chóp nón tù hoặc hình trứng ngược. Cây trưởng thành tán lá thường có hình dạng không ổn định (hình tròn hoặc hình trứng). Bách xanh đá phân cành rất sớm, cành mọc gần vuông góc với thân cây và hướng lên trên. Chiều cao dưới cành của bách xanh đá trưởng thành thường chiếm từ 1/3 đến 1/2 chiều cao vút ngọn của cây.

Bách xanh đá trưởng thành phân bố trên sườn và đỉnh núi đá vôi tại khu vực Vườn Quốc gia Phong Nha – Kẻ Bàng có đường kính ngang ngực trung bình đạt 34,92 cm; chiều cao vút ngọn trung bình đạt 8,52 m; chiều cao dưới cảnh trung bình là 3,33 m và đường kính tán trung bình là 4,48 m.

Quần thể loài bách xanh đá ở Phong Nha – Kẻ Bàng mọc tập trung trong rừng nguyên sinh hỗn giao cây lá rộng và lá kim trên sườn và đỉnh núi đá vôi với một số loài thuộc họ dẻ (Fagaceae), họ re (Lauraceae), họ bứa (Clusiaceae).

Bách xanh đá phân bố chủ yếu ở các hướng phơi Tây Nam, Tây Bắc và Đông Nam, thuộc rừng nguyên sinh trên núi đá có trạng thái rừng từ trung bình đến rừng giàu.

Các nghiên cứu được thực hiện tại Vườn Quốc gia Phong Nha – Kẻ Bàng cho thấy, bách xanh đá là loài cây gỗ lớn, thường xanh, mùa nón xuất hiện từ tháng 4 đến tháng 8, nón chín vào tháng 11 đến tháng 12.

Chu kỳ sai quả và khả năng ra hoa kết quả của bách xanh đá là không đồng đều giữa các năm. Trong rừng nguyên sinh hỗn giao giữa cây lá rộng và cây lá kim, bách xanh đá mọc tập trung ở sườn và đỉnh núi với độ cao từ 572 – 820 m so với mặt biển, trên núi đá vôi, đất có lớp mùn mỏng, hàm lượng tổng chất hữu cơ cao, giàu phốt pho, có tính kiềm và nghèo đạm.

Mật độ trung bình lâm phần nơi có loài bách xanh đá phân bố là 646 cây/ha, trong đó, loài bách xanh đá có mật độ trung bình là 285 cây/ha. Trữ lượng rừng trung bình đạt 163 m3/ha, trong đó quần thể bách xanh đá có trữ lượng trung bình 131 m3/ha.

Bách xanh đá là loài chiếm ưu thế và ở tầng tán chính của rừng, gồm các loài đặc trưng của rừng trên núi đá vôi như quế trên, vàng nghệ, sao Việt Nam, thông tre; số loài cây gỗ tham gia vào công thức tổ thành rừng ít (từ 2 - 3 loài), trong đó bách xanh đá chiếm tỷ lệ rất cao trong tổ thành rừng.

Tại Phong Nha - Kẻ Bàng, có 34 loài cây mọc cùng với loài bách xanh đá, nhưng chỉ có 3 loài là bách xanh đá, vàng nghệ và lòng mang, thường xuyên xuất hiện bên cạnh nhau. Có 30 - 35 loài cây tái sinh, trong đó có 5 loài chiếm ưu thế (từ 50 - 60%).

Bách xanh đá tái sinh thường chiếm tỷ lệ cao nhất với mật độ và tỷ lệ cây tái sinh triển vọng rất cao (từ 72,76 - 91,48%), chủ yếu tập trung ở cấp chiều cao <0,5m, phân bố cụm trên bề mặt đất rừng. Mật độ cây tái sinh bách xanh đá giảm dần theo cấp chiều cao, chiều cao càng tăng thì mật độ tái sinh càng thấp.