Y tế tại nhà và chăm sóc từ xa: Sự dịch chuyển của hệ thống chăm sóc sức khỏe hiện đại trong kỷ nguyên số

Chăm sóc tại nhà đang "bùng nổ"

Trong vài năm trở lại đây, từ sau đại dịch Covid-19 và đặc biệt là giai đoạn 2023–2025, một sự chuyển dịch âm thầm nhưng mạnh mẽ đang diễn ra trong hệ thống chăm sóc sức khỏe toàn cầu: bệnh viện không còn là nơi duy nhất để điều trị và theo dõi bệnh nhân.

Ngày càng nhiều người được chăm sóc, phục hồi và giám sát sức khỏe ngay tại nhà, với sự hỗ trợ của công nghệ và đội ngũ y tế từ xa. "Healthcare at home" - chăm sóc sức khỏe tại nhà - không còn là một giải pháp bổ sung, mà đang dần trở thành một trụ cột mới của nền y tế hiện đại.

Ở nhiều đô thị lớn trên thế giới, nơi bệnh viện thường xuyên trong tình trạng quá tải, mô hình này mang tới một lối đi khác: Bệnh nhân được trở về không gian quen thuộc của mình nhưng vẫn nằm trong "vòng theo dõi" của bác sĩ và điều dưỡng. Các chỉ số sinh tồn có thể được đo và truyền về trung tâm phân tích theo thời gian thực. Thuốc men, vật tư, thiết bị được đưa đến tận nhà. Một số trường hợp thậm chí có thể được chăm sóc ở mức bán hồi sức, với lịch trực điều dưỡng theo ca và bác sĩ túc trực từ xa 24/7.

Điều đáng nói là không phải tất cả những bệnh nhân ở nhà đều là các ca nhẹ. Rất nhiều người ở giai đoạn hậu phẫu, sau can thiệp tim mạch, sau viêm phổi nặng, sau đột quỵ hoặc đang sống chung với bệnh mãn tính như tiểu đường, suy tim, bệnh phổi tắc nghẽn mạn tính… đều có thể được đưa về nhà sớm hơn so với trước đây nhờ có công nghệ giám sát và quy trình chăm sóc được cá nhân hóa.

Có nhiều nguyên nhân khiến xu hướng chăm sóc sức khỏe tại nhà bùng nổ

Thứ nhất, dân số già đang gia tăng nhanh chóng trên phạm vi toàn cầu, trong đó có Việt Nam. Người cao tuổi thường mắc nhiều bệnh nền và cần được theo dõi lâu dài. Không phải lúc nào họ cũng cần nằm viện, nhưng họ cần sự quan sát đều đặn, sự nhắc nhở dùng thuốc, tư vấn dinh dưỡng, tập luyện và phát hiện sớm bất thường. Chăm sóc tại nhà trở thành giải pháp vừa nhân văn, vừa thực tế, lại giảm áp lực lên hệ thống bệnh viện.

Thứ hai, chi phí y tế ngày càng tăng. Một ngày nằm viện tại các cơ sở y tế tư nhân, đặc biệt là tại các khoa điều trị tích cực, có thể trở thành gánh nặng tài chính lớn đối với nhiều gia đình. Trong khi đó, nếu chuyển một phần hoặc toàn bộ quá trình điều trị phục hồi về nhà - với thiết bị và nhân sự phù hợp - chi phí có thể giảm đáng kể mà vẫn đảm bảo chất lượng theo dõi.

Thứ ba, sự phát triển vượt bậc của công nghệ y tế số đã tạo nền tảng cho mô hình này. Thiết bị đeo thông minh có thể đo nhịp tim, huyết áp, nồng độ oxy trong máu, đường huyết, điện tâm đồ. Dữ liệu được truyền về nền tảng phân tích giúp bác sĩ nắm được diễn tiến bệnh theo từng giờ, từng ngày, thay vì chỉ dựa vào những lần tái khám cách nhau vài tuần như trước. Trong nhiều trường hợp, bất thường được phát hiện sớm và can thiệp kịp thời ngay khi bệnh nhân còn ở nhà.

Song song với đó, các nền tảng tư vấn trực tuyến, hồ sơ bệnh án điện tử, trí tuệ nhân tạo trong phân tích dữ liệu sức khỏe cũng đang dần chứng minh vai trò của mình. Bác sĩ, điều dưỡng và nhà trị liệu có thể tư vấn, điều chỉnh đơn thuốc, hướng dẫn tập luyện, dinh dưỡng hay xử trí tình huống thông qua các cuộc gọi video, thay vì buộc bệnh nhân phải di chuyển tới bệnh viện.

Chăm sóc sức khỏe tại nhà ở Việt Nam: Còn nhiều việc phải làm

Tại Việt Nam, khái niệm chăm sóc tại nhà từng tồn tại nhưng chủ yếu thông qua một số phòng khám tư nhân hoặc dịch vụ điều dưỡng riêng lẻ. Tuy nhiên, những năm gần đây, cùng với quá trình chuyển đổi số y tế và sự gia tăng nhu cầu chăm sóc người cao tuổi, các mô hình y tế tại nhà và khám chữa bệnh từ xa bắt đầu được nhìn nhận nghiêm túc hơn.

Từ các hội thảo, chương trình hợp tác quốc tế đến thí điểm tại bệnh viện. Bộ Y tế đã phối hợp với các cơ quan quốc tế để thúc đẩy telemedicine, đào tạo và chuẩn hóa quy trình, nhằm đưa khám chữa bệnh từ xa thành một phần chính thức của hệ thống y tế. Nhiều bệnh viện tuyến tỉnh và thành phố bắt đầu triển khai thử nghiệm giám sát từ xa cho bệnh mãn tính và mô hình chăm sóc sau xuất viện.

Dù vậy, hành trình này không phải là không có thách thức. Nguồn nhân lực điều dưỡng có tay nghề cao, được đào tạo riêng cho mô hình chăm sóc tại nhà vẫn còn thiếu. Hạ tầng công nghệ giữa các vùng miền chưa đồng đều. Khung pháp lý cho các dịch vụ y tế tại nhà, cho kê đơn, xử trí và chịu trách nhiệm pháp lý từ xa cần tiếp tục hoàn thiện. Bên cạnh đó, vấn đề bảo mật dữ liệu sức khỏe cá nhân là một bài toán không thể xem nhẹ khi mọi thông tin đều đi qua nền tảng số.

Nhưng... không phải mọi thứ đều có thể đưa về nhà

Cũng cần nói rõ rằng, không phải tất cả bệnh nhân đều có thể hoặc nên được chăm sóc tại nhà. Những ca bệnh cần phẫu thuật lớn, gây mê, can thiệp xâm lấn sâu, hoặc cần theo dõi đa thông số liên tục vẫn bắt buộc phải nằm tại cơ sở y tế chuyên sâu. Chăm sóc tại nhà không thay thế bệnh viện, mà đóng vai trò như một phần mở rộng của hệ thống y tế, giúp bệnh viện tập trung cho các ca nặng, cấp cứu và can thiệp phức tạp.

Khi được triển khai đúng cách, với chuẩn mực chuyên môn, công nghệ phù hợp và sự kết nối hiệu quả giữa bệnh viện - nhân viên y tế - bệnh nhân - gia đình, chăm sóc tại nhà mở ra một khái niệm mới về chăm sóc sức khỏe: con người không chỉ đi chữa bệnh khi đã nặng, mà được theo dõi, cảnh báo và hỗ trợ từ rất sớm. Đây chính là nền tảng của "chăm sóc sức khỏe chủ động" - nơi mỗi cá nhân trở thành trung tâm, còn y tế đóng vai trò đồng hành lâu dài.

Thay vì chỉ xuất hiện khi có triệu chứng, hệ thống y tế tương lai sẽ hiện diện ngay trong cuộc sống thường ngày: trong chiếc đồng hồ trên tay, trong chiếc điện thoại, trong ứng dụng nhắc uống thuốc, trong những chỉ số được ghi lại mỗi ngày. Bệnh nhân không còn là người thụ động chờ được chữa trị, mà trở thành người hiểu cơ thể mình hơn, có trách nhiệm hơn với sức khỏe và được hỗ trợ kịp thời trước khi mọi thứ vượt khỏi tầm kiểm soát.

Và đó cũng chính là lý do vì sao xu hướng "healthcare at home" không phải là một trào lưu nhất thời. Nó là một bước tiến tất yếu của y học trong thời đại mới - nơi công nghệ, con người và lòng nhân văn gặp nhau để tạo nên một cách chăm sóc sức khỏe linh hoạt, bền vững và gần với đời sống hơn bao giờ hết.