Thời tiết lạnh 'kích hoạt' virus hợp bào hô hấp gây bệnh nặng ở trẻ em, người già

RSV tấn công trẻ nhỏ và người già

Những năm gần đây, gánh nặng bệnh tật do RSV có xu hướng gia tăng. Các chuyên gia cho rằng ô nhiễm không khí, biến đổi khí hậu cùng mật độ dân cư đông đúc đã tạo điều kiện cho virus lây lan nhanh và mạnh hơn. Trẻ nhỏ sống trong môi trường sử dụng điều hòa thường xuyên nhưng không được vệ sinh định kì, hay người cao tuổi sinh hoạt tại các đô thị có mức bụi mịn cao, đều đối mặt với nguy cơ mắc bệnh cao hơn.

RSV là loại virus phổ biến, có khả năng lây nhiễm rất cao qua đường hô hấp, từ mũi xuống đến phổi. Không chỉ gây tổn thương đường hô hấp, RSV còn có thể ảnh hưởng đến nhiều cơ quan khác như tim mạch, hệ thần kinh trung ương, nội tiết và gan, khiến bệnh cảnh trở nên phức tạp.

Đối với trẻ nhỏ, RSV là một trong những tác nhân gây tử vong hàng đầu, đứng thứ ba về tần suất sau phế cầu khuẩn và Haemophilus influenzae type B (Hib).Mùa chuyển giao thời tiết thay đổi thất thường. Ở trẻ nhỏ đặc biệt là những bé dưới 2 tuổi, đang đứng trước nguy cơ cao mắc RSV - một trong những nguyên nhân hàng đầu gây viêm đường hô hấp cấp tính ở trẻ. Không chỉ khiến trẻ sốt cao, ho, chảy mũi và khó thở, RSV còn có thể dẫn đến các biến chứng nghiêm trọng như viêm tiểu phế quản, viêm phổi, và thậm chí suy hô hấp. Theo Tổ chức Y tế Thế giới (WHO), mỗi năm RSV gây hơn 3,6 triệu ca nhập viện và 100.000 ca tử vong ở trẻ dưới 5 tuổi, trong đó gần 50% số ca tử vong nằm ở trẻ sơ sinh dưới 6 tháng tuổi. Hầu hết trẻ đều nhiễm RSV ít nhất một lần trước 2 tuổi. Đặc biệt, các chuyên gia lưu ý, trẻ sơ sinh dưới 6 tháng tuổi đặc biệt nhạy cảm với RSV bởi hệ miễn dịch chưa hoàn thiện.

Trong số các ca bệnh RSV ở người lớn, có gần 50% số ca nhập viện và tử vong ở người cao tuổi từ 75 tuổi trở lên và khoảng 1/3 bệnh nhân tử vong trong vòng 1 năm sau đợt nhiễm RSV nặng. Virus này cũng được ghi nhận là yếu tố kích hoạt đợt cấp của các bệnh mạn tính như hen phế quản, bệnh phổi tắc nghẽn mạn tính (COPD), suy tim, đái tháo đường, làm tình trạng bệnh nền có sẵn trở nên khó kiểm soát hơn. Theo thống kê, người cao tuổi có bệnh nền mạn tính khi nhiễm RSV làm gia tăng đáng kể nguy cơ phải nhập viện: người mắc hen suyễn có nguy cơ cao hơn 2,3 - 2,5 lần, đái tháo đường tăng 2,4 - 6,4 lần, COPD tăng 3,5 - 13,4 lần, bệnh động mạch vành tăng 3,7 - 6,5 lần và suy tim sung huyết tăng tới 5,8 - 7,6 lần.

Theo các chuyên gia y tế, miễn dịch hình thành sau khi nhiễm RSV thường không bền vững và nhanh chóng suy giảm, khiến người bệnh dễ tái nhiễm nhiều lần. Nghiên cứu cho thấy khoảng một nửa số bệnh nhân từng nhiễm RSV bị tái nhiễm chỉ sau 2 tháng; đến tháng thứ 8, tỉ lệ này tăng lên khoảng hai phần ba. Thống kê trong vòng 26 tháng ghi nhận khoảng 73% bệnh nhân bị tái nhiễm từ hai lần trở lên và gần 47% bị nhiễm từ ba lần trở lên. WHO cũng cảnh báo rằng trẻ lớn và người trưởng thành thường xuyên có thể bị tái nhiễm RSV, đa phần ở mức độ nhẹ. Tuy nhiên, với người cao tuổi và những người có bệnh lí nền nghiêm trọng, bệnh có thể diễn tiến nặng và thậm chí dẫn đến tử vong.

Bệnh nhân đái tháo đường - nguy cơ cao mắc RSV mức độ nặng

Trong một số trường hợp, RSV có thể dẫn đến các tình trạng nghiêm trọng, có liên quan đến tăng nguy cơ xảy ra biến chứng tim mạch, nhập viện hoặc tử vong. Tại Việt Nam, ước tính có khoảng 7 triệu người đang sống chung với bệnh đái tháo đường (ĐTĐ), trong đó có hơn 55% bệnh nhân đã có biến chứng, bao gồm biến chứng về tim mạch, thần kinh, thận... Theo nghiên cứu, người bệnh ĐTĐ cũng là nhóm đối tượng có nguy cơ mắc các bệnh truyền nhiễm, nhiễm trùng (trong đó có bệnh do RSV) cao hơn so với người không có bệnh nền đái tháo đường.

PGS.TS. Hồ Thị Kim Thanh, Phó hiệu trưởng Trường Đại học Y Hà Nội cho biết: “Người trưởng thành mắc bệnh đái tháo đường có nguy cơ nhập viện do RSV cao hơn 2,4 - 11,4 lần so với người không mắc ĐTĐ. Bệnh do RSV có thể gây biến chứng nghiêm trọng và ảnh hưởng đáng kể đến chất lượng cuộc sống. Thách thức này càng lớn hơn khi các phương pháp điều trị RSV chủ yếu là hỗ trợ, chưa có phương pháp điều trị đặc hiệu”.

Phòng bệnh

GS.TS Ngô Quý Châu, Chủ tịch Hội Hô hấp Việt Nam, nhận định RSV đang gây ra gánh nặng bệnh tật lớn ở người cao tuổi trong khi hiện chưa có thuốc điều trị đặc hiệu. Vì vậy, phòng ngừa chủ động bằng vắc xin có ý nghĩa đặc biệt quan trọng, nhất là với người có bệnh nền và bệnh mạn tính. Theo ông, vắc xin RSV với lịch tiêm một liều cho người từ 60 tuổi trở lên, hiệu lực bảo vệ cao và kéo dài, có thể xem là giải pháp đơn giản, hiệu quả và tiết kiệm nhất để bảo vệ người cao tuổi trước một loại virus nguy hiểm, phổ biến, nhất là trong bối cảnh ô nhiễm môi trường và sự gia tăng của nhiều bệnh hô hấp.

Mới đây tại Hội nghị Nội tiết ASEAN lần thứ 23 với chủ đề “Bệnh Nội tiết, Đái tháo đường, Rối loạn chuyển hoá và Công nghệ số” do GSK Việt Nam đồng hành cùng Hội Nội tiết - Đái tháo đường tổ chức, GS.TS. Trần Hữu Dàng, Chủ tịch Hội cho biết: “Theo Hiệp hội Đái tháo đường Hoa Kỳ, người bệnh ĐTĐ nên được tiêm các vắc xin thiết yếu tùy độ tuổi, bao gồm vắc xin ngừa viêm gan B, COVID-19, cúm, phế cầu, RSV, bạch hầu, ho gà, uốn ván. Ở Việt Nam, Hướng dẫn chẩn đoán và điều trị ĐTĐ type 2 của Bộ Y tế năm 2020 cũng khuyến nghị người bệnh cần tiêm phòng cúm và phế cầu hằng năm, đồng thời nên tiêm chủng viêm gan B. Năm 2025, Hội Nội tiết - Đái tháo đường Việt Nam tiếp tục thảo luận về đồng thuận để bổ sung tiêm chủng bạch hầu, ho gà, uốn ván, RSV cho bệnh nhân ĐTĐ type 2, nhấn mạnh vai trò phòng bệnh chủ động ở nhóm nguy cơ cao”.

Bên cạnh tiêm phòng, các chuyên gia nhấn mạnh việc duy trì đồng bộ các biện pháp không dùng thuốc trong sinh hoạt hằng ngày. Nhà ở cần được mở cửa thông thoáng, tránh thay đổi nhiệt độ đột ngột, máy điều hòa phải được vệ sinh định kì. Người dân nên đeo khẩu trang khi đến nơi đông người và hạn chế tối đa khói thuốc trong môi trường sống. Đặc biệt, khói thuốc lá được xác định là yếu tố làm suy yếu miễn dịch đường thở, khiến cả trẻ nhỏ và người cao tuổi dễ nhiễm RSV hơn và bệnh thường diễn tiến nặng hơn.