Nhìn từ điện ảnh Trung, Hàn Quốc: Vì sao phim cổ trang Việt Nam tụt hậu?

Nói đến phim cổ trang ở châu Á thì không nước nào qua mặt được "ông lớn" Trung Quốc. Cả châu Á từng bị mê đắm bởi những phim kiếm hiệp, lịch sử cho đến những phim ngôn tình chuyển thể, tình cảm hài hước, cung đấu, tình sử diễm lệ. Cho đến nay, phim cổ trang vẫn được sản xuất đều đều, chiếm tỉ trọng lớn trong nền điện ảnh nước này. Cổ trang Hàn Quốc tuy sinh sau đẻ muộn hơn một chút nhưng cũng đạt được những thành công vang dội với Nàng Dae Jang Geum, Truyền thuyết Jumon, Thần y Heo Jun.

Không chỉ vang danh ở quê nhà, những bộ phim cổ trang nổi tiếng của xứa Hoa – Hàn còn lan rộng sang nhiều nước châu Á, trong đó có Việt Nam. Tuổi thơ của nhiều người gắn chặt với những kỷ niệm về những bộ phim cổ trang Trung Quốc như Bao Thanh Thiên, Thần Điêu Đại Hiệp, Hoàn Châu Cách Cách. Đến tận bây giờ, người ta vẫn say sưa cày Phù Dao Hoàng Hậu hay gần đây có Diên Hi Công Lược, Như Ý Truyện đang gây sốt. Trong khi đó số lượng phim cổ trang Việt Nam rất khiêm tốn, mà số phim chất lượng chỉ đếm trên đầu ngón tay, còn lại đa số thảm bại ngay trên sân nhà, có phim còn bị chết yểu trước khi kịp công chiếu. Nguyên nhân vì đâu?

Làm phim cổ trang không dễ

Cái khó khăn đầu tiên khi đầu tư làm phim cổ trang là vấn đề chi phí. Những phim cổ trang nổi tiếng như như Lục Vân Tiên, Ngọn Nến Hoàng Cung, Khát Vọng Thăng Long, Long Thành Cầm Giả Ca... đều do nhà nước đầu tư, đặt hàng và mang tính chất "kỷ niệm". Những năm gần đây một số nhà sản xuất tư nhân cũng có đầu tư sản xuất phim cổ trang như Tây Sơn Hào Kiệt, Mỹ Nhân Kế, Thiên Mệnh Anh Hùng, Tấm Cám: Chuyện Chưa Kể,… song vẫn còn khá dè dặt.

Phim cổ trang luôn đòi hỏi kinh phí đầu tư cao, từ phục trang đến bối cảnh, kỹ xảo hậu kỳ. Ở Việt Nam không có phim trường chuyên nghiệp cho phim cổ trang nên tiền đầu tư bối cảnh thường tốn kém. Đạo diễn – nhà sản xuất Ngô Thanh Vân từng than thở rằng: "Nếu chỉ có 20 tỷ đồng làm phim cổ trang sẽ rất khó. Chúng tôi muốn có nhiều thứ, cố gắng hết sức nhưng vẫn là điều không tưởng trong bối cảnh điện ảnh Việt." Hầu hết các bộ phim cổ trang đều có mức đầu tư cao hơn so với mặt bằng chung, Thiên mệnh anh hùng có mức đầu tư 25 tỷ, Mỹ nhân kế tiêu tốn 17 tỷ, Tây Sơn hào kiệt và Ngày nảy ngày nay thì "khiêm tốn" hơn với mức 12 tỷ.

Ở Việt Nam không có những ê kíp làm phim cổ trang chuyên nghiệp nên mọi thứ còn rất mới mẻ, bỡ ngỡ. Một số phim cổ trang tạm chấp nhận được, dù vẫn còn sạn như Thiên mệnh anh hùng của Victor Vũ hay Lửa Phật của Dustin Nguyễn đều do những đạo diễn nước ngoài, Việt kiều hoặc những người từng học tập ở nước ngoài thực hiện. Bộ phim Lý Thái Tổ - Đường tới thành Thăng Long là một ví dụ cho việc thiếu hụt ê kíp sản xuất chuyên nghiệp. Là một bộ phim kỷ niệm đại lễ 1000 năm Thăng Long nhưng trong số 3 đạo diễn của phim thì có đến 2 người Trung Quốc.

Bên cạnh đó, phim cổ trang thường đòi hỏi cao về yếu tố kỹ xảo với những cảnh võ thuật nhưng hầu như không bộ phim cổ trang Việt Nam nào có được cảnh đánh đấm ra hồn. Thiên Mệnh Anh Hùng, Lửa Phật, Mỹ Nhân Kế là một số ít bộ phim được đầu tư vào những cảnh võ thuật. Đa số những phim còn lại, dù được đánh giá tốt về nội dung như Lục Vân Tiên, Tây Sơn Hào Kiệt nhưng phần võ thuật, kỹ xảo còn rất yếu kém. Ngay cả bộ phim Lửa Phật của đạo diễn Dustin Nguyễn cũng bị chỉ trích khi có nội dung nói về cuộc chiến chống giặc ngoại xâm, bảo vệ đất nước nhưng lại không có nổi một cảnh "binh đao khói lửa" nào nên hồn. Lý giải về điều này, đạo diễn Dustin Nguyễn nói: "Kinh phí của phim không đủ để thực hiện những cảnh vĩ đại của chiến binh chống giặc ngoại xâm. Điện ảnh Việt Nam còn quá nhỏ, kinh phí làm phim rất là eo hẹp, thù lao không xứng đáng với thời gian và công sức".

Vì sao phim cổ trang Việt bị chính khán giả Việt ghẻ lạnh?

Nếu đặt lên bàn cân thì rõ ràng phim cổ trang Việt Nam không có cửa để so sánh với "cây đa cây đề" Trung Quốc hay Hàn Quốc, vốn đã có bề dày kinh nghiệm làm phim với vốn đầu tư khổng lồ. Người xem vẫn không tranh khỏi việc so sánh. Trong Thư ký Kim Sao Thế?, phó chủ tịch Lee Yong Jun có nói rằng nếu một người đã được xem những bộ phim bom tấn, được đầu tư chi phí khổng lồ, kỹ xảo hoành tráng thì sẽ không chấp nhận được những bộ phim hạng B, hạng C. Đó là "lời nguyền bom tấn" mà không ai có thể cưỡng nổi. Lời nguyền mà phó chủ tịch Lee nói hoàn toàn đúng trong trường hợp này.

Ngay cả điện ảnh Trung Quốc, Hàn Quốc cũng có phim hay, phim dở, có phim bom tấn thì cũng có phim hạng B, hạng C, hạng… bét nhưng đa số những bộ phim được khán giả Việt Nam tiếp nhận đều là những phim thuộc hàng bom tấn khủng, với rating đã được bảo chứng ở chính quê nhà. Thói quen xem những bộ phim được đầu tư khủng, diễn viên chuyên nghiệp, trang phục bắt mắt, kỹ xảo hoành tráng sẽ khiến khán giả Việt khó chấp nhận những bộ phim chất lượng kém, kỹ xảo ba xu.

Một trong những vấn đề bị khán giả soi nhiều nhất trong phim cổ trang, đó là trang phục. Nếu như Diên Hi Công Lược khiến người ta ngạc nhiên về sự đầu tư nghiên cứu, chỉn chu về phục trang thì phần lớn phim cổ trang Việt đều khiến khán giả khó chịu vì trang phục chưa đẩy được điểm mạnh, khiến người ta thích thú.

Bộ phim được đầu tư khá nhiều cho phục trang như Tấm Cám: Chuyện Chưa Kể vẫn bị khán giả chỉ trích vì "làm màu" cho nhân vật, không phù hợp với bối cảnh. Có những phim chưa phát hành đã không qua nổi khâu kiểm duyệt hoặc bị khán giả chỉ trích gay gắt khiến chúng mãi mãi bị xếp kho. Bộ phim Lý Công Uẩn – Đường Tới Thành Thăng Long đã bị cấm chiếu vĩnh viễn vì sử dụng phục trang Trung Quốc, phim được quay ở phim trường Hoành Điếm - Trung Quốc nên bối cảnh không có một nét nào thuần Việt. "Cố đấm ăn xôi" như phim Mỹ Nhân cũng không thể trụ nổi quá một tuần khi ra rạp.

Các nhà làm phim lại đổ tại kinh phí eo hẹp, thiếu tư liệu lịch sử khiến cuộc tranh cãi nảy lửa giữa các nhà làm phim và những nhà nghiên cứu văn hóa, lịch sử và cả khán giả vẫn chưa đến hồi ngã ngũ. Nhà nghiên cứu trang phục cổ Trần Quang Đức phải lên tiếng nhận xét rằng phim Mỹ nhân có phục trang quá ẩu, lấy hình Vua sư tử trong phim Disney in lên áo nhân vật nam, chiếc mũ gắn ngọc "học hỏi" từ phim Bao Công. Nhà thiết kế Thái Bá Dũng còn gọi đây là sự sỉ nhục cho phim đề tài lịch sử, cổ trang của Việt Nam. Đạo diễn Đinh Thái Thụy của phim Mỹ Nhân giãi bày: "Mỹ Nhân nói về thời kỳ cách chúng ta vài trăm năm, thời kỳ Trịnh - Nguyễn. Tất cả bối cảnh, đạo cụ, trang phục trong phim hầu như phải tái dựng. Sử liệu và những tài liệu chi tiết về thời kỳ này không còn nhiều nên thực sự gây khó cho chúng tôi trong quá trình thu thập".

Những bộ phim được đầu tư lớn về trang phục như Khát Vọng Thăng Long, Tấm Cám: Chuyện Chưa Kể có mời những nhà thiết kế nổi tiếng nhưng bản thân các nhà thiết kế cũng chưa chắc đã am hiểu về trang phục cổ. Nhà nghiên cứu Trần Quang Đức cho rằng không có bộ phim nào mà trang phục có thể bám sát 100% thực tế nhưng ông cho rằng trang phục trong phim vẫn có thể vừa đẹp và đúng nếu nghiên cứu kỹ về lịch sử, văn hóa.

Bên cạnh những yếu kém về hình thức, nhiều phim cổ trang Việt cũng gây thất vọng về nội dung. Những bộ phim như Anh Chàng Vượt Thời Gian, Cuộc Chiến Với Chằn Tinh là những đại diện tiêu biểu cho các bộ phim có chất lượng kém, cẩu thả từ nội dung đến hình thức. Anh Chàng Vượt Thời Gian đã bị ngừng phát sóng sau 18 tập vì chất lượng quá thảm hại.

Việc thiếu hụt những biên kịch chắc tay cùng đội ngũ cố vấn gồm những chuyên gia về lịch sử, văn hóa đã khiến nhiều phim cổ trang Việt có nội dung hời hợt, chưa chạm đến trái tim người xem. Bên cạnh đó, việc dễ dãi trong khâu chọn diễn viên cũng khiến chất lượng của bộ phim đi xuống. Hotgirl Hạ Vi đã thể hiện trọn vẹn vai trò bình hoa di động của mình trong Tấm Cám: Chuyện Chưa Kể, biểu cảm "đơ có đẳng cấp" của cô khi ngã cây thì bị mang ra chế suốt một thời gian.

Nếu yêu nước, hãy làm phim cổ trang!

Hàn Quốc có Nàng Dae Jang Geum, Thần y Heo Jun, Truyền thuyết Jumon, Nữ hoàng Seon Deok. Trung Quốc có Tam Quốc Diễn Nghĩa, Hồng lâu mộng, Thủy hử, Tây du ký và có kho tàng phim lịch sử để tự hào. Còn chúng ta có gì? Chúng ta xem phim và tìm hiểu tường tận về cuộc đời vua Càn Long, Lệnh Quý phi hay soái ca Phó Hằng nhưng Quang Trung, Nguyễn Huệ là ai thì không biết. Thậm chí có học sinh còn trả lời Quang Trung, Nguyễn Huệ là anh em. Nếu bạn chưa biết thì chính vua Càn Long của nhà Thanh đã điều quân sang tấn công nước Đại Việt ta và bị quân Tây Sơn do vua Quang Trung – Nguyễn Huệ chỉ huy đánh bại năm 1789, trong đó tiêu biểu nhất là trận Ngọc Hồi – Đống Đa.

Việc giới trẻ Việt am hiểu văn hóa, lịch sử Trung Quốc nhưng lại mù mờ về lịch sử nước nhà là một điều đáng lo ngại. Đây chính là một biểu hiện của thứ "quyền lực mềm" mà phim Trung Quốc đem đến. Vì thế, nếu yêu nước thì hãy tiếp tục làm phim cổ trang. Không phải những bộ phim hời hợt, cẩu thả mà là những bộ phim cổ trang nghiêm túc, có sự đào sâu nghiên cứu về lịch sử, văn hóa dân tộc.

Chính phim cổ trang Trung Quốc cũng bị khán giả nước nhà chỉ trích rất nhiều vì sai sự thật lịch sử, phục trang không sát với thực tế nhưng sau tất cả, phim vẫn hot, khán giả vẫn đón nhận nồng nhiệt. Không phải người ta sẽ học lịch sử qua phim cổ trang bởi phim thì ít nhiều đều hư cấu cho thêm phần hấp dẫn. Nhưng thông qua những bộ phim cổ trang, khán giả sẽ được khuyến khích tìm hiểu văn hóa, lịch sử dân tộc nhiều hơn.

Việc đầu tư lớn nhưng hiệu quả chưa được như mong đợi khiến các nhà sản xuất vẫn còn dè dặt trong việc làm phim cổ trang. Nhưng nếu chỉ quanh quẩn với phim hài nhảm hay phim remake thì điện ảnh Việt sẽ mãi mãi tụt hậu so với nước bạn. Như đạo diễn Dustin Nguyễn trăn trở: "Chẳng lẽ mình cứ tiếp tục quanh quẩn làm mãi một thể loai phim hài thôi sao? Chúng ta phải làm nhiều loại phim mới nữa để đa dạng hóa nền điện ảnh của mình chứ. Tôi tin mình không phải là người duy nhất nghĩ như vậy".