Hội chứng uể oải sau kỳ nghỉ lễ: 64% nhân viên văn phòng cảm thấy căng thẳng, giảm hứng thú làm việc

Kỳ nghỉ dài thường mang lại cảm giác phấn khởi, thoải mái, giúp con người nạp lại năng lượng sau quãng thời gian làm việc căng thẳng. Thế nhưng, khi quay lại guồng công việc, không ít người rơi vào trạng thái mệt mỏi, mất động lực, thậm chí bồn chồn, lo âu. Tâm lý học gọi hiện tượng này là "post-holiday syndrome" – hội chứng uể oải sau kỳ nghỉ lễ.

Trong môi trường công sở, tình trạng này diễn ra khá phổ biến, đặc biệt sau các kỳ nghỉ dài như Tết Nguyên đán, lễ 30/4 – 1/5, lễ Quốc khánh, Giáng sinh hay kỳ nghỉ hè. Hiểu rõ căn nguyên và cơ chế tâm lý của hội chứng này giúp mỗi cá nhân thích nghi nhanh hơn, sớm quay trở lại với hiệu suất công việc vốn có.

Bản chất tâm lý của hội chứng uể oải sau kỳ nghỉ

Theo tiến sĩ Richard A. Friedman, giáo sư tâm thần học tại Weill Cornell Medical College (Mỹ), não bộ con người vốn có xu hướng ưu tiên sự quen thuộc. Trong kỳ nghỉ, lịch sinh hoạt thường đảo lộn: ngủ muộn hơn, ăn uống thoải mái, hoạt động tự do, ít gò bó về thời gian. Khi kỳ nghỉ kết thúc, việc trở lại khuôn khổ giờ giấc chặt chẽ và áp lực công việc khiến não bộ cảm thấy "sốc nhịp sinh học", từ đó tạo ra cảm giác lười biếng, trì trệ.

Bên cạnh yếu tố sinh học, tâm lý học hành vi cũng lý giải hiện tượng này thông qua thuyết điều kiện hóa (conditioning). Kỳ nghỉ gắn liền với cảm xúc tích cực: vui chơi, thư giãn, gặp gỡ người thân. Khi kỳ nghỉ kết thúc, những tín hiệu quen thuộc của công việc – email, báo cáo, họp hành – được não bộ "ghép đôi" với cảm xúc trái ngược: lo âu, áp lực. Sự chênh lệch cảm xúc này làm gia tăng trạng thái uể oải.

Tiến sĩ Linda Sapadin, nhà tâm lý học lâm sàng tại New York, bổ sung rằng: cảm giác "ngán ngẩm sau kỳ nghỉ" không hẳn bắt nguồn từ công việc, mà từ sự mất cân bằng giữa mong muốn và thực tế. Trong kỳ nghỉ, ta cho phép bản thân sống theo mong muốn cá nhân; khi quay lại, ta phải đối mặt với trách nhiệm và kỳ vọng xã hội. Sự tương phản ấy là gốc rễ của nỗi chán chường.

Một khảo sát do Hiệp hội Tâm lý học Hoa Kỳ (APA, 2019) cho thấy: có tới 64% nhân viên văn phòng cảm thấy căng thẳng, giảm hứng thú làm việc trong tuần đầu tiên sau kỳ nghỉ dài. Con số này cao hơn đáng kể so với những tuần làm việc bình thường.

Trong nghiên cứu của European Journal of Work and Organizational Psychology (2021), các nhà khoa học phát hiện: hiệu suất lao động trung bình sau kỳ nghỉ dài giảm khoảng 20–30% trong tuần đầu tiên, sau đó mới dần trở lại ổn định. Nghiên cứu còn nhấn mạnh rằng nhân viên càng gắn bó lâu năm thì nguy cơ rơi vào trạng thái này càng cao, do "kịch bản quay lại công việc" đã được củng cố mạnh mẽ trong tâm trí.

Tại Nhật Bản, nơi văn hóa làm việc vốn khắt khe, hiện tượng này được gọi bằng thuật ngữ "Gogatsu-byo" (dịch nôm na: "căn bệnh tháng Năm") – chỉ trạng thái trầm uất, mất động lực thường xuất hiện sau kỳ nghỉ Tuần lễ Vàng. Các chuyên gia Nhật lý giải: chính sự tương phản giữa "tự do ngắn hạn" và "trách nhiệm dài hạn" là yếu tố tạo nên cảm giác hụt hẫng.

Trong môi trường, hội chứng này thường biểu hiện dưới nhiều hình thức:

- Trì hoãn công việc: nhân viên ngại mở email, chần chừ trong việc xử lý báo cáo.

- Giảm tập trung: dễ bị xao nhãng, khó bắt nhịp với các cuộc họp.

- Cảm xúc tiêu cực: than phiền, so sánh "giá mà còn nghỉ thêm vài ngày".

- Thay đổi thể chất: mệt mỏi, buồn ngủ, mất năng lượng do lịch sinh hoạt đảo lộn.

Điều này không chỉ ảnh hưởng đến cá nhân mà còn tác động đến hiệu suất chung của tập thể. Một nhóm nghiên cứu tại Đại học Warwick (Anh, 2018) đã chứng minh: năng suất lao động tập thể phụ thuộc mạnh vào tâm trạng chung. Chỉ cần 10% nhân viên rơi vào trạng thái uể oải, hiệu quả làm việc của cả nhóm có thể giảm tới 15%.

Góc nhìn phân tích từ tâm lý học

- Thuyết thích nghi (Adaptation Theory)

Con người có khả năng thích nghi nhanh với niềm vui và cả nỗi buồn. Khi đang trong kỳ nghỉ, sự thích nghi khiến niềm vui trở nên "bình thường hóa". Nhưng khi quay lại công việc, não bộ so sánh bối cảnh hiện tại với trải nghiệm trước đó và đánh giá nó kém hấp dẫn.

- Lý thuyết đối lập (Opponent-Process Theory, Richard Solomon)

Theo thuyết này, mỗi cảm xúc đều kích hoạt một phản ứng đối lập. Niềm vui tự do trong kỳ nghỉ sẽ sớm bị thay thế bằng cảm giác mệt mỏi, trống rỗng khi nó kết thúc. Đây là cơ chế tâm lý tự nhiên để cân bằng cảm xúc.

- Tâm lý kỳ vọng (Expectation Theory)

Con người thường lý tưởng hóa kỳ nghỉ – "sẽ thật tuyệt nếu mình được nghỉ lâu hơn". Khi hiện thực không đáp ứng kỳ vọng, sự thất vọng xuất hiện, tạo cảm giác chán chường.

Giải pháp khắc phục

5.1. Với cá nhân

- Điều chỉnh nhịp sinh học trước khi nghỉ kết thúc: Ngủ sớm hơn, ăn uống điều độ, để cơ thể làm quen dần.

- Chia nhỏ công việc: Bắt đầu bằng những nhiệm vụ đơn giản, dễ hoàn thành, giúp tạo cảm giác thành công nhanh chóng.

- Giữ lại chút "hương vị kỳ nghỉ": Ví dụ, đặt một tấm ảnh du lịch trên bàn làm việc hoặc duy trì thói quen đi dạo ngắn trong ngày.

- Thực hành mindfulness: Các bài tập chánh niệm giúp tái tập trung và điều chỉnh cảm xúc.

- Sắp xếp lại khối lượng công việc: Không nên tổ chức các cuộc họp căng thẳng ngay ngày đầu đi làm lại.

- Khuyến khích hoạt động tập thể: Một buổi chia sẻ về kỳ nghỉ, hoặc tiệc nhỏ, giúp nhân viên "hạ cánh mềm" về mặt tâm lý.

Hội chứng uể oải sau kỳ nghỉ lễ không phải dấu hiệu của sự yếu kém, mà là phản ứng tâm lý bình thường trước sự thay đổi đột ngột từ tự do sang ràng buộc. Điều quan trọng là mỗi cá nhân và tổ chức cần nhìn nhận đúng bản chất, từ đó áp dụng những biện pháp giúp quá trình "chuyển tiếp" nhẹ nhàng hơn.

Trong công sở, nơi nhịp điệu công việc gắn chặt với tinh thần tập thể, việc thấu hiểu tâm lý này còn mang ý nghĩa chiến lược. Bởi một nhân viên cân bằng tốt sau kỳ nghỉ không chỉ duy trì hiệu suất của bản thân, mà còn góp phần lan tỏa năng lượng tích cực đến đồng nghiệp, tạo nên một tập thể vững mạnh.

Tâm lý học cho thấy: hội chứng uể oải sau kỳ nghỉ lễ là sự kết hợp giữa yếu tố sinh học (nhịp sinh học, dopamine), hành vi (thói quen), và xã hội (kỳ vọng, trách nhiệm). Trong công sở, điều này thể hiện rõ qua sự giảm hiệu suất và tinh thần làm việc. Nhưng bằng sự chuẩn bị chu đáo, chiến lược tổ chức hợp lý, và thái độ cởi mở, chúng ta hoàn toàn có thể biến giai đoạn "hụt hẫng" này thành cơ hội để tái tạo động lực, bắt đầu công việc với tâm thế hứng khởi hơn.