Du lịch có trách nhiệm - Con đường tất yếu

Nhưng để đạt được điều đó, điểm khởi đầu cần thiết nhất chính là ý thức du lịch có trách nhiệm từ phía nhà quản lý, doanh nghiệp cho đến từng du khách.

Tiến sĩ Đặng Hoàng Giang, trong cuốn Bức xúc không làm ta vô can, đã đưa ra một nhận định sâu sắc và đầy tính cảnh báo từ hơn một thập kỷ trước: "Du lịch đại trà là một hiện tượng toàn cầu, nhưng nó gây ra tác hại nhiều nhất ở các nước đang phát triển, vì sức chống cự của những nước này - cả về nguồn lực tài chính lẫn trình độ quản lý đều yếu kém hơn."

Thực tế hiện nay cho thấy, lời cảnh báo đó không hề cũ. Sự phát triển ồ ạt, thiếu quy hoạch, kèm theo ý thức còn hạn chế từ cả bên cung và bên cầu, đang khiến nhiều điểm đến tại Việt Nam đối mặt với sức ép ngày càng lớn.

Nếu không làm bài bản và có chiến lược lâu dài, du lịch sẽ gây ảnh hưởng tiêu cực đến các tài nguyên thiên nhiên. (Ảnh: VQG Cát Tiên/ Lê Đức Khánh)

Khi du lịch trở thành gánh nặng cho thiên nhiên

Bán đảo Sơn Trà - "viên ngọc xanh" của Đà Nẵng, từng là điểm đến mơ ước, nhưng hiện đang chịu cảnh "bức tử" bởi chính du khách. Nhiều người vô tư xả rác sau khi picnic hay hóng gió, khiến các cung đường xuất hiện nhiều rác thải nhựa. Một điểm đến đẹp sẽ không thể giữ chân du khách nếu trở thành "bãi rác hợp pháp".

Đáng lo ngại hơn, động vật hoang dã đang trở thành nạn nhân âm thầm. Những con khỉ ở Sơn Trà mò tìm thức ăn trong đống rác nhựa, tiềm ẩn nguy cơ nghiêm trọng đến sức khỏe của chúng.

Sau những cuộc vui là gánh nặng cho môi trường.

Các loài động vật hoang dã trở thành "nạn nhân" của việc con người vứt rác bừa bãi.

Không chỉ vậy, các hoạt động như cưỡi voi, chụp ảnh "tự sướng" với động vật hoang dã, hay cho chúng ăn không đúng cách, cũng đang tiếp tay cho hành vi bóc lột và làm biến đổi hành vi tự nhiên của chúng. Tháng 3 vừa qua, dưới áp lực từ dư luận, Công ty CP Du lịch Long Phú đã phải dừng dịch vụ cưỡi voi ở đảo Hoa Lan (Nha Trang). Nhưng ở nơi khác như Đắk Lắk, dù voi nhà ở Buôn Đôn đã được chuyển sang mô hình "Du lịch thân thiện với voi", thì một bộ phận du khách vẫn mong muốn được cưỡi voi và đổ sang huyện Lắk, gây áp lực về vấn đề phúc lợi cho voi ở nơi đây.

Nhờ sự lên tiếng của cộng đồng, voi ở đảo Hoa Lan không phải chở khách nữa.

Một thực trạng nhức nhối khác là việc tiêu thụ thịt thú rừng như một "đặc sản". Đây là hành vi tiếp tay cho nạn săn bắt, buôn bán trái phép động vật hoang dã và đẩy nhiều loài vào danh sách đỏ tuyệt chủng.

Phát triển có trách nhiệm: Ưu tiên chất lượng hơn số lượng

Sự bùng nổ xây dựng hạ tầng du lịch nếu thiếu kiểm soát sẽ gây hủy hoại môi trường sống tự nhiên, phá vỡ cân bằng sinh thái và làm tổn hại đến đa dạng sinh học. Vì thế, cả người làm du lịch lẫn du khách đều cần có trách nhiệm.

Tiến sĩ Nguyễn Thị Thu Trang, sáng lập Trung tâm Hành động vì động vật hoang dã Việt Nam (WildAct) chia sẻ: "Người làm du lịch cần cân nhắc đến khả năng chịu tải của môi trường, không nên chạy theo số lượng mà cần ưu tiên chất lượng, tạo ra những trải nghiệm chân thực, gắn với việc bảo tồn văn hóa và thiên nhiên địa phương. Còn với du khách, chúng ta nên du lịch với tinh thần tôn trọng con người, thiên nhiên và văn hóa nơi mình đến".

Công ty du lịch "Những bước chân xanh" chọn các vật dụng dùng nhiều lần thay vì đồ nhựa một lần cho các chuyến đi. (Ảnh: Giang Châu)

Đơn giản như mang theo chai nước cá nhân thay vì mua nước đóng chai, không xả rác bừa bãi, không bẻ cành vặt lá hay tham gia những hoạt động động chạm vào động vật hoang dã, không gây ồn ào nơi rừng núi... Đó đều là những hành động nhỏ nhưng đủ tạo nên sự thay đổi tích cực.

Nhiều nước trên Thế giới đang xây dựng tiêu chuẩn du lịch bền vững ?

Trên bản đồ du lịch toàn cầu, nhiều quốc gia đã coi bền vững là tiêu chí hàng đầu. Tại Bhutan, mỗi du khách phải trả phí phát triển bền vững (SDF – Sustainable Development Fee), một phần dùng để bảo tồn văn hóa và môi trường. Quốc gia này giới hạn lượng khách để tránh quá tải và đặt "chỉ số hạnh phúc" lên trên GDP. Ở Costa Rica - quốc gia có hơn 25% diện tích là khu bảo tồn, chính người dân địa phương điều hành các khu du lịch sinh thái. Những tour nhỏ, cá nhân hóa, chú trọng giáo dục và trải nghiệm giúp khách "học cách sống hài hòa với tự nhiên". Tại vùng núi Nepal, mô hình homestay giúp du khách hòa mình vào đời sống bản địa: ăn cùng, ngủ cùng người dân. Lợi nhuận quay lại cộng đồng, góp phần cải thiện cuộc sống và giữ gìn văn hóa truyền thống.

Những ngôi làng cổ ở Việt Nam có lợi thế phát triển du lịch nếu giữ được văn hóa bản địa, tài nguyên thiên nhiên và sự bình yên. (Ảnh: Giang Châu)

Du khách không nên cho tiền trẻ nhỏ khi đến các điểm du lịch vùng cao. (Ảnh: Giang Châu)

Tạo sinh kế ổn định cho người dân là một trong những cách làm bền vững. (Ảnh: Giang Châu)

Việt Nam đang sở hữu tài nguyên thiên nhiên và văn hóa phong phú, đủ sức phát triển mạnh mẽ du lịch bền vững nếu có chiến lược đúng. Nếu cứ chạy theo du lịch số đông, ngắn hạn, tài nguyên thiên nhiên sẽ cạn kiệt nhanh chóng, những vị khách chất lượng rồi cũng sẽ rời đi. Muốn có một ngành du lịch vững bền, Việt Nam cần đi chậm, nhưng chắc, xây dựng trên nền tảng trách nhiệm. Bởi cuối cùng, du lịch có trách nhiệm không chỉ là nhiệm vụ của nhà quản lý hay doanh nghiệp, mà là bổn phận chung của tất cả chúng ta - những người đang đi và những người đang đón.

"Chuyển đổi xanh không còn là lựa chọn, mà là con đường tất yếu nếu du lịch Việt Nam muốn phát triển hiệu quả, lâu dài và giữ vững sức cạnh tranh", ông Vũ Thế Bình, Chủ tịch Hiệp hội Du lịch Việt Nam khẳng định.