Cộng đồng chung tay làm du lịch bền vững để bảo tồn loài voọc ở Vân Long

Thế nhưng Ninh Bình còn một "viên ngọc thô" rất quý, nổi tiếng ra cả thế giới với nhiều chứng nhận quốc tế. Đó là Khu bảo tồn thiên nhiên Vân Long, ở xã Gia Viễn, tỉnh Ninh Bình. 

Bức tranh tự nhiên lớn nhất Việt Nam

Xe của chúng tôi lăn bánh vào con đường đê dẫn vào Vân Long, bức tranh đồng quê hiện ra sống động như một giấc mơ lành. Một bên là núi đá, đồng cỏ, đầm lầy lóng lánh nước, lác đác những con bò thảnh thơi tắm bùn; bên kia là ruộng lúa chín vàng bà con đang tất bật thu hoạch, tiếng cười nói lan nhẹ trên cánh đồng. Không khí trong veo, thoảng hương lúa mới và mùi đất ẩm. Tiếng chim ríu ran, tiếng nước vỗ mạn thuyền - tất cả tạo nên một không gian yên bình để du khách cảm nhận được cái hồn của vùng đất này.

Khu bảo tồn thiên nhiên Vân Long được thành lập từ năm 2001, sở hữu 11 hệ sinh thái và hơn 700 loài thực vật bậc cao, gần 40 loài thú, 43 loài cá, 38 loài bò sát và hơn 100 loài chim. Đây là nơi ghi nhận hai kỷ lục quốc gia: "Bức tranh thiên nhiên lớn nhất Việt Nam" và "Khu bảo tồn có quần thể voọc mông trắng lớn nhất Việt Nam". Vân Long còn là khu Ramsar thứ 9 của Việt Nam, được công nhận là "Khu đất ngập nước có tầm quan trọng quốc tế" theo Công ước Ramsar toàn cầu. Vào năm 2023, nơi này trở thành khu bảo tồn đầu tiên ở Đông Nam Á đạt chứng nhận Danh lục Xanh của Liên minh Quốc tế Bảo tồn Thiên nhiên (IUCN).

Trên thuyền cùng chúng tôi dạo quanh đầm nước, anh Đinh Văn Quỳnh - cán bộ quản lý bảo vệ rừng liên tục chỉ cho khách những dấu hiệu nhỏ nơi vách đá để lần theo dấu voọc mông trắng. Theo như anh kể, buổi sáng sớm ở đây sống động hơn nhiều, với những đàn chim di cư, chim nước bay rợp trời. Anh cũng tự hào về danh hiệu mà quê hương mình có được.

"Danh lục xanh có 19 tiêu chí, Vân Long của chúng tôi đạt được 12 tiêu chí quan trọng. Số lượng voọc mông trắng đã tăng từ 40 cá thể (năm 2001) lên 300 cá thể (năm 2023). Tuy nhiên, vì thế mà không gian sống đang hạn hẹp dần, có nguy cơ giao phối cận huyết. Hiện chúng tôi đang nghiên cứu đưa một số cá thể sang khu rừng lịch sử văn hóa Hoa Lư, để tạo thêm hành lang sinh thái mới cho đàn voọc" - anh Quỳnh chia sẻ.

Công tác bảo vệ rừng ở đây bắt đầu từ gốc, bằng cách giao cho các địa bàn, phối hợp cùng các hộ nhận khoán, với 14 kiểm lâm phụ trách toàn bộ khu vực núi đá và đầm nước. Nhờ nỗ lực của cả người dân và chính quyền địa phương, 10 năm nay, nơi đây không xảy ra vụ cháy rừng nào. Kết quả có được như vậy cũng là nhờ hoạt động du lịch sinh thái cộng đồng ở Vân Long.

Người mở đường cho du lịch sinh thái ở Vân Long

Từ năm 1997, khi còn là cán bộ địa phương, ông Trần Xuân Quang được phân công đưa các đoàn chuyên gia quy hoạch rừng, chuyên gia sinh thái và các trường đại học đi khảo sát. Những chuyến đi ấy đã gieo vào lòng ông một khái niệm mới mẻ - "bảo tồn" và "du lịch xanh".

Giám đốc Hợp tác xã Dịch vụ du lịch sinh thái Vân Long Trần Xuân Quang chia sẻ: "Lúc ấy, cả vùng chưa ai biết đến các khái niệm đó. Chúng tôi phải tự đi mua thuyền, trực tiếp đưa đoàn nghiên cứu vào đầm. Có những ngày, các đoàn về ngôi nhà cấp bốn của gia đình tôi, tự nấu cơm, nắm cơm để mang đi rừng. Không có chế độ gì, chỉ có chiếc xe máy và cái điện thoại, nhưng vì trách nhiệm nên tôi làm hết sức. Nếu ngày ấy không làm thì hôm nay Vân Long đã thành công trường rồi".

Ông kể lại, xã đã từng định làm đường để khai thác đá. Nhưng sau những ý kiến tâm huyết của các nhà khoa học, lãnh đạo đã thay đổi và không cho khai thác đá nữa. Ngày ấy, người dân vẫn tự do canh tác, khai thác đá cảnh, chặt cây, bắt thú, nên việc phối hợp cùng người dân không hề dễ dàng.

"Chúng tôi đã kiên trì tổ chức họp dân, giải thích, đưa họ đi tập huấn, dạy họ nhận diện chim quý hiếm, hiểu về giá trị của rừng" - ông Quang nhớ lại.

Năm 2019, hợp tác xã chính thức ra đời, với sự tham gia đóng góp cổ phần của 15 thành viên và điều hành hơn 500 số hộ chở đò là thuyền viên tham gia phục vụ du khách. Giá vé 100.000 đồng mỗi lượt thuyền không cao, nhưng đủ để bà con gắn bó và chủ động gìn giữ không gian sinh thái.

"Ngay từ đầu, chúng tôi không cho bán hàng trên thuyền. Nếu môi trường không sạch, thì không thể giữ được khách" - ông Quang nói.

Làm du lịch cộng đồng, theo ông Quang, là công việc nhiều áp lực. Vì ở đó đa dạng về độ tuổi, cá tính, trình độ. Mô hình cộng đồng tự vận hành ban đầu còn lộn xộn, nhưng dần rồi ai cũng hiểu, cũng thương nơi này giống như thương nhà của mình.

Bà Đinh Thị Thắm đã chở khách hơn 20 năm nay, mỗi tháng vài chuyến đưa khách nhưng cũng có đồng ra đồng vào. Đặc biệt, bà chia sẻ niềm vui "được gặp nhiều khách, được giới thiệu với khách về vùng đất của mình. Đó cũng là động lực để tôi đi làm thay vì chỉ ở nhà".

Từ những ngày đầu chỉ đón các đoàn khảo sát, đến nay Vân Long đã có gần 100.000 lượt khách vào năm 2024. Khách quốc tế, nhất là Pháp và Hàn Quốc, đến đây không phải để tìm sự sôi động, mà để được ngồi lặng trên mặt nước, ngắm bóng núi in trong đầm, nghe tiếng cá quẫy mình và chim gọi bạn.

Vân Long không phải là một khu du lịch hào nhoáng. Nó là một câu chuyện bền bỉ về tình yêu thiên nhiên và sự đồng lòng của cộng đồng. Giữa dòng chảy du lịch đại trà, nơi này lặng lẽ như một nét trầm, như một lời nhắc, giữ lấy rừng, giữ lấy bầu trời xanh, là giữ cho chính mình một chốn để trở về.