Bệnh Chikungunya đã lưu hành tại Việt Nam

Bệnh lan rộng toàn cầu, tăng cường giám sát

Chikungunya là bệnh truyền nhiễm cấp tính do virus Chikungunya, lây qua muỗi Aedes aegypti và Aedes albopictus – cũng là véc tơ truyền virus Dengue và Zika. Bệnh được ghi nhận lần đầu vào năm 1952 tại Tanzania (châu Phi), ban đầu chỉ giới hạn ở châu Phi và châu Á nhưng đã lan ra hơn 110 quốc gia. Từ đầu năm 2025, Tổ chức Y tế Thế giới (WHO) xác nhận bệnh đã xuất hiện ở mọi châu lục, kể cả châu Âu.

Muỗi cái bị nhiễm vi rút sau khi hút máu người bệnh, sau đó đốt và truyền sang người khỏe. Thời gian ủ bệnh từ 3–7 ngày, sau đó bệnh khởi phát với triệu chứng sốt cao, đau khớp dữ dội (nhất là tay, chân), phát ban, đau cơ, nhức đầu, mệt mỏi...

Đa phần bệnh tự khỏi sau vài ngày đến vài tuần nhưng với một số người có thể đau khớp kéo dài hàng tháng, thậm chí hàng năm. Tỷ lệ tử vong thấp, chủ yếu ở trẻ sơ sinh, người cao tuổi hoặc người có bệnh nền. Hiện chưa có thuốc điều trị đặc hiệu và chưa có vắc xin phòng ngừa.

Theo BS Nga, các nghiên cứu dịch tễ học tại Việt Nam ghi nhận Chikungunya đã xuất hiện từ nhiều thập niên trước. Giai đoạn 2010–2014, Đơn vị Nghiên cứu lâm sàng Đại học Oxford (OUCRU) phối hợp Bệnh viện Bệnh nhiệt đới TP.HCM khảo sát 8.105 trẻ sốt cấp tại 7 bệnh viện khu vực phía Nam. Kết quả phát hiện 4 ca Chikungunya, xác định thuộc kiểu gen Đông/Trung/Nam châu Phi (ECSA), giống chủng phát hiện ở Campuchia năm 2011.

Năm 2015, điều tra huyết thanh học trên 546 mẫu tại An Giang, TP.HCM, Đắk Lắk và Huế cho thấy 3,72–10% dân số từng nhiễm Chikungunya, chủ yếu ở nhóm trên 30 tuổi. Điều này cho thấy bệnh đã lưu hành từ khoảng thập niên 1980 nhưng không còn bằng chứng lây truyền vào thời điểm khảo sát.

Từ năm 2017–2019, Viện Vệ sinh dịch tễ Trung ương và Viện Pasteur TPHCM phối hợp Đại học Nagasaki (Nhật Bản) nghiên cứu tại 31 tỉnh thành, ghi nhận 46,4% mẫu huyết thanh có kháng thể Chikungunya và 27,7% mẫu PCR dương tính. Kết quả giải trình tự gen cũng xác định thuộc kiểu gen ECSA. Nhóm nghiên cứu kết luận bệnh lưu hành ở Việt Nam với tỷ lệ đáng kể, cần giám sát thường xuyên.

Phòng bệnh – lá chắn đầu tiên từ cộng đồng

TPHCM đã triển khai giám sát bệnh do virus Zika và Chikungunya từ sau đợt bùng phát Zika cuối năm 2016. Đến nay, thành phố chưa ghi nhận ca mắc mới. Từ tháng 5/2025, Viện Pasteur TPHCM mở rộng giám sát tại TPHCM, Tây Ninh, Kiên Giang, nhưng kết quả vẫn chưa phát hiện ca Chikungunya nào.

BS Lê Hồng Nga nhận định: “Tuy chưa có ca mới, nguy cơ Chikungunya tái xuất hiện tại TPHCM là hoàn toàn có thể. Hệ thống giám sát dịch bệnh vẫn duy trì để sẵn sàng ứng phó với mọi tình huống”.

Do chưa có vắc xin và thuốc đặc hiệu, biện pháp phòng Chikungunya hiệu quả nhất là tránh muỗi đốt và diệt lăng quăng – tương tự phòng sốt xuất huyết. Ngành y tế khuyến cáo: Ngủ mùng, mặc quần áo dài tay, dùng kem chống muỗi, nhất là ban ngày. Loại bỏ nơi đọng nước – môi trường sinh sản của muỗi như chai lọ, lốp xe cũ, lu khạp… Thay nước bình hoa, chậu cảnh ít nhất 1 lần/tuần; đậy kín dụng cụ chứa nước. Phối hợp với chính quyền, ngành y tế trong chiến dịch diệt lăng quăng, phun hóa chất diệt muỗi. Khi có biểu hiện sốt, đau khớp, phát ban… sau khi đi từ vùng có dịch, người dân cần đến cơ sở y tế để khám, điều trị kịp thời.

Trong bối cảnh sốt xuất huyết gia tăng, ngành y tế TPHCM kêu gọi cộng đồng nâng cao ý thức phòng bệnh, thực hiện thông điệp: “Không có lăng quăng – không có muỗi – không có sốt xuất huyết và không có Chikungunya”.