Bẫy chu kỳ chi tiêu: Tôi ham mua sắm đến mức tự hại mình!

Vài năm trước, tôi quyết định hủy toàn bộ thẻ tín dụng của mình. Không phải vì tôi dư dả tiền bạc, mà bởi tôi nhận ra mình đã rơi vào “hố đen” mang tên: Bẫy chu kỳ chi tiêu. Nghe có vẻ xa lạ, nhưng thực ra, đây là điều mà tôi tin rằng không ít người đang trải qua.

Bẫy chu kỳ chi tiêu là gì?

Bẫy chu kỳ chi tiêu xảy ra khi bạn liên tục bị cuốn vào vòng lặp: Có tiền thì tiêu, tiêu xong lại thiếu, thiếu thì đi vay, rồi lại tiêu và rồi thiếu. Cứ như vậy, dòng chảy tiền bạc không bao giờ ngừng lại và hệ quả hiển nhiên là bạn chẳng bao giờ thấy mình thực sự dư dả.

Tôi từng trải qua đúng trạng thái đó: Mỗi lần có tiền trong tài khoản, kể là tiền trong thẻ tín dụng - thứ không thực sự là của mình, tôi lại muốn mua sắm ngay lập tức. Cảm giác ấy giống như liên tục được khui quà, đầy phấn khích và mới mẻ.

Thế nhưng, niềm vui chỉ tồn tại trong chốc lát. Cuối tháng, những khoản chi tưởng chừng nhỏ nhặt lại cộng dồn thành con số lớn, kéo theo áp lực trả nợ. Tôi càng chi tiêu nhiều thì càng phải kiếm nhiều, mà càng kiếm nhiều thì lại càng muốn chi tiêu nhiều hơn. Vòng xoáy này khiến tôi không những chẳng tiết kiệm được gì, mà đôi lúc còn rơi vào cảnh nợ nần.

Nếu nhìn rộng hơn, bẫy chu kỳ chi tiêu không chỉ xuất phát từ việc thiếu kỷ luật cá nhân. Nó gắn chặt với những “kịch bản tiền bạc” (money scripts) mà mỗi người được hình thành từ nhỏ: Niềm tin vô thức về tiền bạc do gia đình, xã hội và trải nghiệm sống in hằn trong đầu. Có người coi tiền là gánh nặng, tránh né việc bàn đến nó. Có người lại tôn thờ tiền bạc, nghĩ rằng có tiền sẽ giải quyết được mọi vấn đề. Lại có người cẩn trọng đến mức ki bo, không dám chi tiêu cho bất kỳ điều gì. Và cũng có người đánh đồng giá trị bản thân với số tiền kiếm được, lúc nào cũng muốn chứng minh mình thành công bằng mức thu nhập hay món đồ xa xỉ.

Chính những kịch bản là gốc rễ tạo ra thói quen tiêu tiền, thường là chẳng ai giống ai. Khi chúng ta thiếu hiểu biết và không nhận diện kịch bản tiền bạc, não bộ dễ rơi vào trạng thái tiêu dùng không kiểm soát. Từng khoản chi nhỏ lẻ, cộng hưởng với ham muốn được thoả mãn nhanh chóng, tạo ra vòng lặp dai dẳng: Chi tiêu để cảm thấy vui vẻ, rồi tiếp tục lao vào làm việc để có tiền duy trì cảm giác ấy.

Làm sao thoát khỏi bẫy chu kỳ chi tiêu?

Sau nhiều năm vật vã kiếm tiền, tiêu tiền rồi thậm chí nợ nần, tôi nhận ra cách để thoát khỏi bẫy chu kỳ chi tiêu không chỉ là thắt chặt chi tiêu. Việc ép mình không mua sắm đôi khi còn khiến ham muốn bùng phát mạnh hơn. Giải pháp quan trọng hơn là học cách hiểu rõ mối quan hệ giữa bản thân và tiền bạc, rồi từ đó xây dựng một kịch bản tài chính lành mạnh.

Điều đầu tiên cần làm là lập một kế hoạch tài chính cụ thể. Tôi từng áp dụng phương pháp “2:2:1” - Chia thu nhập thành ba phần: 2 phần cho sinh hoạt, 2 phần cho trả nợ hoặc dự phòng dài hạn, và 1 phần còn lại để tiết kiệm hoặc đầu tư.

Điều thứ hai là giữ sự cân bằng khi dùng đòn bẩy tài chính. Vay mượn không phải lúc nào cũng xấu, nhưng nếu để bản thân sống trong trạng thái “nợ chồng nợ”, bạn sẽ mãi bị trói buộc trong vòng xoáy kiếm tiền vì nếu dừng lại, đồng nghĩa với không còn khả năng trả nợ và phải gánh nợ xấu. .

Cuối cùng, hãy thay đổi thước đo giá trị của mình. Đừng để tiền bạc trở thành thước đo duy nhất để khẳng định bản thân. Tôi từng có giai đoạn chạy theo quần áo, phụ kiện hay những cuộc vui để được bạn bè ngưỡng mộ, nhưng sau tất cả, thứ tôi nhận lại chỉ là sự mệt mỏi và căng thẳng. Học cách tiêu tiền cho những điều thật sự cần thiết và có ý nghĩa lâu dài, bền vững như sức khoẻ, tri thức hay các mối quan hệ chất lượng, mới là cách để tiền bạc mang lại hạnh phúc đúng nghĩa.

Thoát khỏi bẫy chu kỳ chi tiêu không phải chuyện ngày một ngày hai. Nó đòi hỏi sự kiên nhẫn, kỷ luật và cả dũng khí để nhìn thẳng vào thói quen của chính mình. Nhưng khi đã vượt qua, bạn sẽ thấy tiền bạc trở thành công cụ phục vụ cuộc sống, thay vì sợi dây vô hình trói buộc bạn trong vòng xoáy bất tận của mua sắm và trả nợ.

Theo Zhihu