Vụ nam sinh lớp 12 bị bạn cùng trường đâm tử vong: Ranh giới giữa phòng vệ chính đáng và tội danh giết người

Theo điều tra ban đầu, trưa 18/10, sau tiết học thứ 5, Lê (17 tuổi) và Phạm (học sinh lớp 11 Trường THPT Đặng Thai Mai, huyện Quảng Xương, Thanh Hóa) gặp nhau tại một cây xăng gần trường. Đoạn clip do người dân ghi lại cho thấy Lê cầm mũ bảo hiểm rượt đuổi và đánh Phạm tại khu vực trụ bơm.

Nam sinh lớp 11 bỏ chạy khoảng 20 m, sau đó bất ngờ rút một con dao mang theo trong người, quay lại đâm một nhát vào vùng mặt Lê. Bị thương nặng, Lê gục xuống, mất nhiều máu. Nạn nhân được bạn học đưa đi cấp cứu nhưng không qua khỏi.

Cơ quan Cảnh sát điều tra Công an tỉnh Thanh Hóa đã phối hợp với Viện KSND cùng cấp tiến hành khám nghiệm hiện trường, trưng cầu giám định và lấy lời khai các nhân chứng để làm rõ động cơ, diễn biến, nguyên nhân dẫn đến cái chết của nam sinh 17 tuổi.

Trao đổi với PV, dưới góc độ pháp lý, TS. LS. Đặng Văn Cường (Đoàn Luật sư Hà Nội) cho rằng đây là vụ án mạng rất thương tâm khi cả nạn nhân và người gây án đều đang mặc đồng phục học sinh.

Vụ việc có dấu hiệu tội phạm nên cơ quan điều tra vào cuộc xác minh làm rõ để xử lý là có căn cứ. Cơ quan điều tra sẽ tiến hành giữ người trong trường hợp khẩn cấp, bắt người bị giữ để tiến hành xác minh, xác định vụ việc có thuộc trường hợp loại trừ trách nhiệm hình sự (phòng vệ chính đáng hay không).

Theo luật sư Cường, trường hợp có căn cứ cho thấy hành vi là phòng vệ chính đáng (chống trả lại một cách cần thiết) thì có thể loại trừ trách nhiệm hình sự, không khởi tố vụ án hình sự. Còn kết quả xác minh mà xác định là hành vi đánh nhau, vượt quá giới hạn phòng vệ chính đáng dẫn đến chết người thì sẽ xử lý hình sự về tội giết người do vượt quá giới hạn phòng vệ chính đáng hoặc tội giết người theo quy định của pháp luật.

Ông Cường nhận định, sự việc xảy ra trong clip chỉ là một phần của câu chuyện. Clip thể hiện hành vi có yếu tố phòng vệ, có thể là vượt quá giới hạn phòng vệ. Tuy nhiên, quá trình xác minh vụ việc này, cơ quan điều tra cũng sẽ làm rõ trước đó hai bên có đánh nhau hay không; nếu có hành vi đánh nhau, mong muốn gây thương tích cho nhau trước đó thì không được coi là phòng vệ.

Ngoài ra, bên nào sử dụng vũ lực trước cũng là yếu tố quan trọng để xác định có phải là phòng vệ hay không. Hung khí gây ra cái chết của nạn nhân là gì, lấy từ đâu, có sự chuẩn bị từ trước hay không cũng là yếu tố để xác định là hành vi phòng vệ hay có dự mưu từ trước. Tất cả những vấn đề này cơ quan điều tra sẽ làm rõ trong quá trình xác minh để xác định trường hợp này có thuộc trường hợp phòng vệ chính đáng, có loại trừ trách nhiệm hình sự hay không.

Trong trường hợp kết quả xác minh của cơ quan điều tra xác định hành vi dùng hung khí nguy hiểm đâm vào vùng trọng yếu của nạn nhân khiến nạn nhân tử vong không thuộc trường hợp phòng vệ chính đáng (do hai bên đánh nhau, do có ý định sát hại nên đã chuẩn bị hung khí từ trước hoặc do vượt quá giới hạn phòng vệ chính đáng...), thì cơ quan điều tra sẽ khởi tố vụ án hình sự, khởi tố bị can và bắt tạm giam để tiến hành điều tra theo quy định của pháp luật.

Trường hợp kết quả xác minh cho thấy hành vi không phải là phòng vệ chính đáng thì sẽ khởi tố vụ án hình sự, khởi tố bị can về tội giết người theo quy định tại Điều 123 Bộ luật Hình sự và có thể áp dụng tình tiết giảm nhẹ là nạn nhân có lỗi một phần, hoặc khởi tố về tội giết người do vượt quá giới hạn phòng vệ chính đáng theo quy định tại Điều 126 Bộ luật Hình sự.

Trường hợp xử lý về tội giết người mà người thực hiện hành vi phạm tội chưa đủ 18 tuổi thì hình phạt cao nhất có thể áp dụng tới 18 năm tù theo chính sách hình sự đối với người dưới 18 tuổi phạm tội.

Còn trường hợp xử lý về tội giết người do vượt quá giới hạn phòng vệ chính đáng thì hình phạt cao nhất tới 2 năm tù với người đã thành niên; với người chưa đủ 18 tuổi, mức hình phạt sẽ không quá 3/4 mức hình phạt mà điều luật quy định (Người nào giết người trong trường hợp vượt quá giới hạn phòng vệ chính đáng hoặc trong trường hợp vượt quá mức cần thiết khi bắt giữ người phạm tội, thì bị phạt cải tạo không giam giữ đến 2 năm hoặc phạt tù từ 3 tháng đến 2 năm).

Bộ luật Hình sự cũng quy định nguyên tắc xử lý với người dưới 18 tuổi phạm tội như sau: Việc xử lý người dưới 18 tuổi phạm tội phải bảo đảm lợi ích tốt nhất của người dưới 18 tuổi và chủ yếu nhằm mục đích giáo dục, giúp đỡ họ sửa chữa sai lầm, phát triển lành mạnh, trở thành công dân có ích cho xã hội.

Việc xử lý người dưới 18 tuổi phạm tội phải căn cứ vào độ tuổi, khả năng nhận thức của họ về tính chất nguy hiểm cho xã hội của hành vi phạm tội, nguyên nhân và điều kiện gây ra tội phạm. “Đối với người từ đủ 16 tuổi đến dưới 18 tuổi khi phạm tội, nếu điều luật được áp dụng quy định hình phạt tù chung thân hoặc tử hình thì mức hình phạt cao nhất được áp dụng không quá 18 năm tù; nếu là tù có thời hạn thì mức hình phạt cao nhất được áp dụng không quá 3/4 mức phạt tù mà điều luật quy định”.

Bởi vậy, nếu trường hợp cơ quan điều tra xác định hành vi không phải là phòng vệ chính đáng mà xử lý về tội giết người thì nam sinh này phải đối mặt với hình phạt tù có thời hạn, mức áp dụng cao nhất không quá 18 năm tù.

Trường hợp có căn cứ xác định hành vi phạm tội là do vượt quá giới hạn phòng vệ chính đáng thì hình phạt không quá 3/4 của mức 2 năm tù theo Điều 126 và Điều 101 Bộ luật Hình sự.

Công an đưa nạn nhân đi khám nghiệm tử thi.

Điều 22 Bộ luật Hình sự quy định: “Phòng vệ chính đáng là hành vi của người vì bảo vệ quyền hoặc lợi ích chính đáng của mình, của người khác hoặc lợi ích của Nhà nước, của cơ quan, tổ chức mà chống trả lại một cách cần thiết người đang có hành vi xâm phạm các lợi ích nói trên.” Bộ luật Hình sự cũng quy định: “Phòng vệ chính đáng không phải là tội phạm”.

Đây là một trong các trường hợp được loại trừ trách nhiệm hình sự để bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp của công dân, giảm thiểu đến mức thấp nhất hành vi gây thiệt hại có thể xảy ra, là trường hợp pháp luật cho phép công dân được tự vệ, tự mình bảo vệ bản thân trước sự tấn công của người khác.

Đặc điểm của phòng vệ chính đáng là:

Hành vi sử dụng vũ lực thực hiện sau khi bị tấn công. Hoàn cảnh sử dụng vũ lực là đang bị người khác tấn công, đang bị đe dọa đến tính mạng, sức khỏe của mình hoặc của người khác. Nếu việc tấn công, sử dụng vũ lực trái pháp luật của người khác đối với mình hoặc với người khác đã xảy ra rồi hoặc chưa xảy ra (tình huống đe dọa không rõ ràng — đe dọa trong tưởng tượng), hoặc hành vi đe dọa không còn nữa (hành vi đe dọa đã xảy ra, đã kết thúc, không còn nguy hiểm nữa) thì việc sử dụng vũ lực trong trường hợp này không được coi là phòng vệ chính đáng;

Mục đích của việc sử dụng vũ lực là để chống trả lại “một cách cần thiết”, tương xứng với tính chất, mức độ nguy hiểm của hành vi đang tấn công. Mục đích của việc dùng vũ lực chống trả lại là nhằm triệt tiêu vũ lực đang tấn công, nhằm giảm bớt đến mức thấp nhất những thiệt hại có thể xảy ra cho mình hoặc cho người khác. Nếu việc dùng vũ lực là để tấn công trở lại, nhằm gây thiệt hại theo kiểu trả thù, xâm phạm tính mạng, sức khỏe của người khác thì đây được xác định là hành vi đánh nhau, là vi phạm pháp luật, chứ không được coi là phòng vệ chính đáng;

Mức độ sử dụng vũ lực phải “tương xứng”, ở mức độ “cần thiết” đủ để ngăn chặn hành vi xâm hại đến tính mạng, sức khỏe, danh dự, nhân phẩm của mình hoặc của người khác. Nếu hành vi sử dụng vũ lực một cách vượt quá giới hạn, rõ ràng là không cần thiết, gây thiệt hại đến tính mạng, sức khỏe của người khác thì không được coi là phòng vệ chính đáng.

Khoản 2 Điều 22 Bộ luật Hình sự cũng quy định: “Vượt quá giới hạn phòng vệ chính đáng là hành vi chống trả rõ ràng quá mức cần thiết, không phù hợp với tính chất và mức độ nguy hiểm cho xã hội của hành vi xâm hại.”

Người có hành vi vượt quá giới hạn phòng vệ chính đáng phải chịu trách nhiệm hình sự theo quy định của Bộ luật này. Nếu gây ra thiệt hại đến tính mạng, sức khỏe của người khác, có thể bị truy cứu trách nhiệm hình sự về tội cố ý gây thương tích do vượt quá giới hạn phòng vệ chính đáng hoặc tội giết người do vượt quá giới hạn phòng vệ chính đáng.