Vì sao bi kịch cháy nổ cứ lặp lại?

“Bom lửa” giữa lòng thành phố

Theo Phòng Cảnh sát PCCC&CHCN, Công an TPHCM, loại hình nhà ở, nhà cho thuê, nhà ở kết hợp sản xuất - kinh doanh và cơ sở lưu trú tại TPHCM những năm gần đây phát triển mạnh, trở thành mô hình phổ biến ở hầu hết xã, phường trên địa bàn. Tuy nhiên, cùng với sự tiện lợi, mô hình này tiềm ẩn nhiều nguy cơ cháy nổ.

Phần lớn công trình thuộc loại hình này được xây dựng theo dạng nhà ống, diện tích hẹp nhưng chiều sâu lớn, thường sử dụng nhiều tầng để vừa ở vừa kinh doanh hoặc làm kho chứa.

Hàng hóa được bố trí dày đặc trong không gian kín khiến khi xảy ra cháy, khí nóng dễ tích tụ, tạo điều kiện cho đám cháy bùng phát mạnh, lan nhanh và gây khó khăn cho lực lượng chữa cháy, cứu nạn.

Một thực trạng đáng lo ngại là đa số nhà ở kiểu này chỉ có duy nhất một lối thoát nạn qua cửa chính tầng trệt. Khi cháy xảy ra tại khu vực này (thường là nơi để xe máy, chứa hàng, đặt máy móc), lối thoát duy nhất nhanh chóng bị khói, nhiệt và lửa bít kín.

Nhiều người vì thế bị mắc kẹt ở các tầng trên. Nguy hiểm hơn, nhiều hộ còn lắp khung sắt, “chuồng cọp” ở ban công, lô gia, cửa sổ để bảo vệ tài sản, vô tình biến những vị trí có thể là lối thoát hiểm thứ hai thành “lồng kín” khi có cháy.

Về phương tiện chữa cháy ban đầu và dụng cụ hỗ trợ thoát nạn, không ít nhà ở, nhà cho thuê, cơ sở lưu trú thiếu bình chữa cháy, mặt nạ phòng độc, thang dây, dây thừng hay dụng cụ phá dỡ để mở lối thoát hiểm khi cần thiết.

Thực tế nhiều vụ cháy cho thấy nạn nhân bị mắc kẹt chỉ vì không có bất kỳ phương tiện hỗ trợ nào.

Ngoài ra, việc cải tạo, cơi nới công trình tùy tiện, không tuân thủ quy chuẩn xây dựng cũng làm gia tăng nguy cơ cháy nổ. Tự ý nâng tầng, mở rộng diện tích, sử dụng vật liệu dễ cháy hoặc hệ thống điện cũ kỹ, quá tải… khiến nguy cơ cháy nổ luôn thường trực trong các công trình dạng này.

Một số vụ cháy điển hình đối với nhà ở, nhà ở kết hợp kinh doanh gây thiệt hại nghiêm trọng ở TPHCM vừa qua có thể kể đến vụ cháy xảy ra tại chung cư Độc Lập tối 6/7 tại Cư xá Độc Lập (5 tầng) thuộc phường Phú Thọ Hòa khiến 8 người tử vong.

Vụ cháy quán ăn Bún ốc - Lẩu ốc trên đường Trần Hưng Đạo sáng 5/12 làm 4 người thiệt mạng và 2 người bị thương. Hầu hết nạn nhân tử vong do ngạt khói vì không được cảnh báo sớm và không có lối thoát thứ hai.

Lực lượng PCCC đánh giá, đa số nạn nhân tử vong do ngạt khói vì không được cảnh báo sớm, không kịp thoát ra ngoài. Việc người dân báo cháy 114 chậm, mất bình tĩnh khi xử lý ban đầu khiến đám cháy lan nhanh, gây hậu quả nghiêm trọng.

Ý thức phòng cháy còn hạn chế

Từ các vụ việc và quá trình kiểm tra, Phòng Cảnh sát PCCC&CHCN, Công an TPHCM nhận định, công tác phát hiện và xử lý cháy, nổ tại các loại hình nhà ở, nhà cho thuê, nhà ở kết hợp sản xuất - kinh doanh và cơ sở lưu trú hiện bộc lộ nhiều hạn chế đáng lo ngại.

Nhiều công trình không được trang bị thiết bị báo cháy như đầu báo khói, báo nhiệt không dây, khiến đám cháy âm ỉ trong thời gian dài, khi phát hiện thì đã lan rộng. Nạn nhân thường bị ngạt khói, khí độc dẫn đến mất ý thức hoặc tử vong trước khi bị ảnh hưởng trực tiếp bởi ngọn lửa.

Đáng chú ý, nhiều nhà chỉ có một lối thoát nạn qua cửa chính tầng trệt. Một số nơi có thêm lối thoát khẩn cấp qua lô gia, ban công nhưng lại bị bịt kín bằng “chuồng cọp”, khiến việc thoát hiểm trong tình huống khẩn cấp gần như không thể.

Bên cạnh đó, không ít hộ gia đình, nhà cho thuê và cơ sở lưu trú thiếu phương tiện chữa cháy ban đầu như bình chữa cháy, mặt nạ phòng độc, thang dây, dây thừng, búa, rìu, xà beng… dẫn đến bị động khi sự cố xảy ra.

Qua nhiều vụ cháy cho thấy việc gọi báo cháy đến số 114 của người dân còn chậm. Mặc dù lực lượng chức năng đã tuyên truyền, hướng dẫn kỹ năng PCCC và CNCH, nhưng khi đối mặt sự cố thực tế, nhiều người vẫn mất bình tĩnh, phản ứng chậm, khiến đám cháy nhanh chóng vượt tầm kiểm soát.

Đánh giá trách nhiệm của chủ hộ trong đảm bảo an toàn PCCC, Phòng Cảnh sát PCCC & CHCN nhận định, trách nhiệm PCCC và CNCH đối với chủ hộ gia đình, cá nhân đã được quy định rõ tại Luật PCCC và CNCH, cùng Nghị định 105/2025/NĐ-CP ngày 15/5/2025 của Chính phủ.

Tuy nhiên, nhận thức và ý thức chấp hành của một bộ phận chủ hộ vẫn còn hạn chế; thậm chí mang tính đối phó trong việc thực hiện các yêu cầu an toàn.

Nhiều chủ hộ chưa chủ động lắp đặt hệ thống báo cháy, trang bị phương tiện PCCC, dụng cụ phá dỡ thô sơ, thang dây, dây thừng… hoặc không thường xuyên kiểm tra, tập luyện thao tác sử dụng thiết bị đã được trang bị.

Điều kiện thoát nạn không được duy trì đúng quy định; vị trí đặt chìa khóa an toàn không được tuân thủ; việc sử dụng nguồn lửa, nguồn nhiệt còn tiềm ẩn nguy cơ.

Đặc biệt, một số chủ hộ vẫn chưa nắm rõ các bước xử lý khi có cháy nổ và cách gọi báo cháy qua số 114, dẫn đến sự cố không được thông tin kịp thời, kéo dài thời gian ứng cứu và làm tăng thiệt hại.

Ai chịu trách nhiệm?

Luật sư Hạ Thị Thu Thảo, Đoàn Luật sư TPHCM, cho biết, những vụ hỏa hoạn thương tâm xảy ra gần đây một lần nữa gióng lên hồi chuông cảnh tỉnh về sự chủ quan trong công tác PCCC tại các khu nhà trọ, cơ sở kinh doanh nhỏ lẻ.

Đằng sau những mất mát không gì bù đắp ấy, câu hỏi pháp lý được đặt ra: Ai phải chịu trách nhiệm khi thảm kịch xảy ra?

Theo luật sư Thảo, khoản 11, Điều 2 Luật PCCC&CNCH 2024 quy định chủ nhà trọ, chủ cơ sở kinh doanh là người chịu trách nhiệm trước pháp luật trong việc tổ chức thực hiện và duy trì các điều kiện an toàn về PCCC, CNCH tại cơ sở.

Đồng thời, theo quy định tại khoản 3, Điều 8 Luật Phòng CCC&CNCH 2024 và Nghị định 105/2025/NĐ-CP, chủ nhà trọ, chủ cơ sở kinh doanh là những người đầu tiên có trách nhiệm thực hiện các quy định về an toàn PCCC.

Trong trường hợp để xảy ra hậu quả chết người do thiếu lối thoát hiểm, không trang bị thiết bị PCCC, hay phớt lờ, bất chấp các cảnh báo, chủ cơ sở có thể bị xem xét truy cứu trách nhiệm hình sự theo Điều 313 của Bộ luật Hình sự (sửa đổi, bổ sung năm 2017 và năm 2025) về tội “Vi phạm quy định về phòng cháy, chữa cháy”.

Bên cạnh chủ cơ sở, chính quyền địa phương cũng có vai trò quan trọng trong việc kiểm tra, nhắc nhở, tái kiểm tra định kỳ các cơ sở kinh doanh, nhà trọ. Nếu vi phạm tồn tại kéo dài mà không được xử lý kịp thời, chính quyền địa phương có thể bị xem xét trách nhiệm quản lý.