Trên đỉnh Fansipan có một “báu vật” gần 350 tuổi, chỉ Việt Nam có

Thiết Sam Fansipan hay còn gọi là Thiết Sam núi đá. Đây là loài cây cổ thụ quý hiếm, có tên khoa học Tsuga dumosa (D. Don) Eichler, 1887, thuộc ngành Thông (Pinophyta).

Theo kết quả điều tra của Vườn quốc gia Hoàng Liên, quần thể này hiện có 9 cá thể, phân bố ở độ cao 2.829m trên tuyến leo núi từ bản Cát Cát lên đỉnh Fansipan, chiếm diện tích khoảng 1.000m². Các cây được xác định có tuổi thọ trung bình khoảng 347 năm, trở thành một trong những chứng nhân sống động về lịch sử phát triển của thảm thực vật núi Hoàng Liên.

Không chỉ mang ý nghĩa khoa học, quần thể Thiết Sam Fansipan còn có giá trị tinh thần và văn hóa. Theo Hội Bảo vệ Thiên nhiên và Môi trường Việt Nam, nhiều cây trong Vườn quốc gia Hoàng Liên, bao gồm Thiết sam Fansipan, đã được công nhận là Cây Di sản Việt Nam. Đây là những cá thể đặc hữu, quý hiếm mọc tự nhiên ở độ cao trên 2.000m quanh đỉnh Fansipan.

Đặc điểm và giá trị sinh thái

Thiết sam Fansipan là loài gỗ lớn, có thể cao từ 20 đến 25m, cá biệt đạt tới 40m. Đường kính ngang ngực thường 40–50 cm khi cây ở độ tuổi 16–20 năm, nhưng trong điều kiện thích hợp có thể vượt quá 100 cm.

Trong tự nhiên, loài này thường mọc rải rác trên các vách núi cao, ở độ cao từ 2.600m – 3.000m trong rừng rậm nguyên sinh thuộc dãy Hoàng Liên. Đây là điều kiện khắc nghiệt với nhiệt độ thấp, gió mạnh và đất nghèo dinh dưỡng, nhưng lại tạo nên môi trường sống đặc thù cho những cá thể Thiết sam tồn tại hàng trăm năm.

Về mặt phân loại bảo tồn, loài Thiết sam được Liên minh Bảo tồn thiên nhiên quốc tế (IUCN) xếp ở mức Ít quan tâm (LC). Tuy nhiên, tại Việt Nam, trong Sách đỏ 2010, Thiết sam lại được xếp vào mức Hiếm (R) do số lượng cá thể trong tự nhiên ít, phân bố hẹp và tái sinh kém.

Nguy cơ suy giảm và nỗi lo bảo tồn

Trong nhiều năm trước đây, Thiết sam Fansipan từng bị khai thác mạnh mẽ. Gỗ tốt khiến loài cây này trở thành mục tiêu của lâm tặc, trong khi cây non còn bị tận thu làm cây cảnh. Điều này dẫn đến suy giảm nghiêm trọng số lượng cá thể trong tự nhiên, đe dọa cân bằng sinh thái.

Điều tra của Vườn quốc gia Hoàng Liên cho thấy hiện nay, ngoài quần thể 9 cây trên tuyến leo núi Cát Cát – Fansipan, loài này còn rải rác tại một số khu vực ở độ cao 2.200–2.800m thuộc các xã Hoàng Liên, Bản Khoang. Tuy nhiên, khả năng tái sinh tự nhiên rất kém, hạt giống nảy mầm khó khăn và cây non ít có cơ hội phát triển trong điều kiện khắc nghiệt. Vì vậy, nếu không có biện pháp bảo tồn kịp thời, nguy cơ mất đi nguồn gen quý này là hiện hữu.

Trước thực trạng đó, Vườn quốc gia Hoàng Liên đã xây dựng mô hình bảo tồn và phát triển loài Thiết sam Fansipan. Các cán bộ kỹ thuật bước đầu đã thu thập hạt và nhân giống thành công cây con bằng phương pháp gieo hạt. Song song, công tác điều tra hiện trạng, phân bố và đánh giá các mối đe dọa cũng đang được triển khai để đưa ra giải pháp bảo tồn phù hợp.

Quần thể Thiết Sam Fansipan là minh chứng sống động cho sức sống mãnh liệt của tự nhiên và giá trị to lớn của công tác bảo tồn. Trải qua hàng trăm năm chống chọi với gió bão và khí hậu khắc nghiệt, những cây Thiết sam Fansipan vẫn vươn cao, trở thành biểu tượng của sự trường tồn trên đỉnh núi cao nhất Đông Dương.

Giữ gìn và phát triển loài cây này không chỉ là trách nhiệm của riêng Vườn quốc gia Hoàng Liên, mà còn là lời nhắc nhở mỗi người về tầm quan trọng của việc bảo vệ rừng, bảo vệ đa dạng sinh học – nguồn tài sản vô giá cho các thế hệ mai sau.

*Bài viết có sử dụng tư liệu Vườn Quốc gia Hoàng Liên.