Thủ phạm khiến bạn cứ mua một chiếc áo mới là muốn vứt hết cả tủ đồ

Bạn từng rơi vào tình huống này chưa: mua một món đồ mới, có thể là điện thoại, túi xách hay laptop, quần áo… rồi bỗng thấy mọi thứ xung quanh không còn đủ “xịn”? Chiếc ốp cũ không hợp vibe, outfit không còn “matching”, tai nghe nhìn hơi “quê”, chưa kể giao diện máy giờ phải đổi cho đồng bộ.

Ban đầu bạn chỉ định mua một món. Nhưng cuối cùng, bạn kéo theo một chuỗi chi tiêu không hề nhỏ. Đó không phải là chuyện “sống đẹp”, mà là hiệu ứng Diderot đang âm thầm vận hành trong não bạn.

Hiệu ứng Diderot là gì mà khiến bạn tiêu tiền không phanh?

Hiệu ứng Diderot (Diderot Effect) bắt nguồn từ một câu chuyện có thật của triết gia người Pháp Denis Diderot. Ông được tặng một chiếc áo choàng đỏ sang trọng và rồi phát hiện những món đồ cũ trong nhà bỗng trở nên “lạc quẻ”. Kết quả: Diderot thay luôn toàn bộ đồ đạc để phù hợp với chiếc áo choàng. Và sau đó, ông nghèo đi thấy rõ.

Câu chuyện này trở thành hiện tượng được nghiên cứu trong tâm lý học tiêu dùng. Diderot Effect được dùng để chỉ xu hướng: một món đồ mới khiến bạn cảm thấy các món khác không còn phù hợp, từ đó kích hoạt chuỗi mua sắm để tái đồng bộ hình ảnh/lối sống.

Cái bẫy chi tiêu của thế hệ sống qua ảnh feed

Trong thế giới nơi mọi người đều có hình ảnh cá nhân (trên Instagram, Facebook, LinkedIn…), một món đồ mới không còn chỉ là món đồ. Nó đi kèm thông điệp, phong cách, bản sắc. Và nếu món mới “nâng cấp hình ảnh” của bạn, những thứ cũ xung quanh sẽ đột nhiên trở nên lỗi thời trong mắt chính bạn.

Bạn không chỉ đổi điện thoại. Bạn “phải” mua tai nghe xịn, đổi túi xách để không làm iPhone mới bị quê. Bạn sắm thêm đồ công nghệ, quần áo, đôi giày trắng “basic” vì nó mới hợp.

Điều đáng nói là: không ai bắt bạn làm thế cả . Nhưng bạn vẫn cảm thấy nên làm. Đó là hiệu ứng Diderot ở cấp độ cá nhân, lặng lẽ dẫn dắt hành vi của bạn mà bạn không để ý.

Làm sao để thoát khỏi hiệu ứng Diderot?

Không ai khuyên bạn sống kiểu “một đôi giày cho cả năm”. Nhưng cũng không nên để một chiếc áo mới kéo theo cả một tủ đồ mới, chỉ vì cảm giác nó lạc quẻ. Để tránh rơi vào vòng xoáy Diderot Effect, hãy:

- Tạm hoãn các khoản chi tiếp theo ít nhất 3–5 ngày sau khi mua một món lớn.

Đừng mua thêm tai nghe, ốp, áo quần ngay. Thường sau vài ngày, bạn sẽ thấy cũng không cần thiết đến vậy.

- Ghi lại chuỗi chi tiêu sau một món lớn.

Mỗi khi mua đồ công nghệ, phụ kiện, mỹ phẩm, hãy ghi lại xem sau đó bạn có phát sinh gì để “match vibe” không. Con số cộng lại có thể khiến bạn giật mình.

- Hỏi lại mình: món này có thực sự cần, hay chỉ vì món trước quá mới?

Bạn có thể đang cố “cân bằng hình ảnh”, chứ không phải bổ sung nhu cầu thật sự. Đặt mục tiêu chi tiêu dựa trên nhu cầu, không phải cảm xúc. Một bảng ngân sách cơ bản theo tuần/tháng là đủ để bạn thấy mình nên dừng ở đâu.

Việc nâng cấp bản thân, cải thiện phong cách sống là điều tích cực. Nhưng nếu mỗi món mới lại trở thành cái cớ để vứt bỏ những thứ cũ còn dùng tốt, bạn sẽ luôn thấy mình thiếu thốn, và tất nhiên tiền ngày càng ít đi.

Hiệu ứng Diderot không phải kẻ thù. Chỉ cần bạn nhận diện được nó, bạn sẽ biết khi nào là mình thật sự cần thêm, và khi nào chỉ đang tiêu tiền để nuôi cái tôi thị giác.