Sắp thử nghiệm vắc xin ung thư phổi đầu tiên trên người, phòng ngừa loại ung thư khiến gần 24.000 người Việt tử vong mỗi năm

Vắc xin ung thư phổi LungVax sẽ bước vào thử nghiệm giai đoạn 1 vào mùa hè năm 2026, dự kiến kéo dài 4 năm. Đây được xem là cột mốc quan trọng khi trở thành loại vắc xin ung thư phổi đầu tiên thử nghiệm trên người.

Thử nghiệm giai đoạn 1 sẽ xác định liều tối ưu và theo dõi tác dụng phụ. Đối tượng tham gia gồm người từng điều trị ung thư phổi giai đoạn sớm nhưng có nguy cơ tái phát cao, cùng một số người đang được kiểm tra sức khỏe phổi trong chương trình tầm soát của Cơ quan Dịch vụ Y tế Anh (NHS).

Trước đó, thử nghiệm trong phòng thí nghiệm cho thấy vắc xin có thể "huấn luyện" hệ miễn dịch nhận diện và tiêu diệt các tế bào phổi bất thường trước khi chúng trở thành ung thư.

LungVax do các nhà nghiên cứu thuộc Đại học Oxford và Đại học College London phát triển, sử dụng công nghệ tương tự vắc xin Covid-19 Oxford/AstraZeneca. Vắc xin đưa vào cơ thể "bộ hướng dẫn di truyền" giúp hệ miễn dịch nhận diện và tiêu diệt tế bào bất thường. Những tế bào này mang các protein cảnh báo gọi là neoantigen, xuất hiện do đột biến DNA.

Khác với vắc xin điều trị, LungVax hướng tới phòng ngừa từ sớm, tiêu diệt tế bào bất thường trước khi chúng chuyển thành ung thư. Dù còn nhiều bước nghiên cứu, thử nghiệm, LungVax đánh dấu bước tiến quan trọng trong nỗ lực phòng ngừa ung thư và phòng bệnh từ sớm.

Nhiều nước thành công bước đầu

Đầu tháng 9/2025, Nga tuyên bố đã phát triển thành công vắc xin ung thư mRNA cá nhân hóa đầu tiên trên thế giới với tên gọi EnteroMix, cho hiệu quả lên tới 100% trong thử nghiệm tiền lâm sàng, mở ra hy vọng mới trong điều trị ung thư.

Cơ quan y sinh Liên bang Nga (FMBA) cho biết EnteroMix "đã sẵn sàng cho sử dụng lâm sàng" sau khi vượt qua giai đoạn tiền lâm sàng.

Vắc xin này ứng dụng công nghệ mRNA tiên tiến, được thiết kế cá nhân hóa cho từng bệnh nhân dựa trên RNA của khối u. Phiên bản đầu tiên tập trung vào ung thư đại trực tràng, trong khi các phiên bản khác đang phát triển cho ung thư não ác tính và ung thư da.

Trên tờ India Today, tiến sĩ Yulia Mikhailova, nhà nghiên cứu ung thư phân tử, cho biết EnteroMix huấn luyện hệ miễn dịch nhận diện và tiêu diệt tế bào ung thư nhờ công nghệ mRNA. Khác với vắc xin truyền thống sử dụng vi rút đã làm yếu, vắc xin mRNA truyền tải chỉ dẫn di truyền để tế bào tạo ra protein, từ đó kích hoạt phản ứng miễn dịch. Trang BIS Research mô tả: "Nó hoạt động bằng cách lấy mẫu khối u, giải trình tự RNA rồi tạo vắc xin mRNA tùy chỉnh hướng dẫn cơ thể sản xuất protein bắt chước tế bào ung thư".

Điểm nổi bật của EnteroMix là tính cá nhân hóa: RNA được lấy trực tiếp từ khối u, giải trình tự rồi chế tạo thành vắc xin phù hợp. Theo Business Standard, EnteroMix còn kết hợp "bốn loại vi rút vô hại" để tấn công tế bào ung thư và tăng cường miễn dịch.

Bà Veronika Skvortsova, người đứng đầu FMBA, cho biết vắc xin đã được thử nghiệm tiền lâm sàng trong nhiều năm, chứng minh an toàn, hiệu quả cao và có thể dùng lặp lại.

Các báo cáo về kết quả thử nghiệm EnteroMix đưa ra những con số ấn tượng nhưng khác nhau. Theo tạp chí Newsweek, nghiên cứu cho thấy "kích thước khối u giảm và tốc độ phát triển chậm lại từ 60 - 80% tùy loại bệnh".

Trong giai đoạn thử nghiệm lâm sàng pha 1 bắt đầu từ tháng 6/2025 với 48 bệnh nhân ung thư đại trực tràng, BIS Research ghi nhận: "Kết quả cho thấy khối u giảm từ 60 - 80% trong một số trường hợp, và ở bệnh nhân giai đoạn sớm khối u đã được loại bỏ hoàn toàn".

Theo ước tính của IQVIA, thị trường điều trị ung thư toàn cầu đã vượt mốc 200 tỷ USD năm 2023 và dự kiến sẽ đạt 375 tỷ USD vào năm 2027. Nếu Enteromix chứng minh được hiệu quả, Nga có thể chen chân vào một thị trường vốn đang bị chi phối bởi những “ông lớn” dược phẩm phương Tây như Roche, Pfizer, Merck hay Bristol Myers Squibb.

Hãng Reuters nhận định: “Nếu vaccine ung thư của Nga thực sự hiệu quả, nó có thể tái định hình ngành công nghiệp dược toàn cầu”.

Không chỉ có Nga, theo Forbes India, các "ông lớn" như BioNTech (Đức), Moderna (Mỹ), CureVac (Đức) đều đã ở giai đoạn thử nghiệm lâm sàng pha II hoặc III với vắc xin mRNA cá nhân hóa cho nhiều loại ung thư, từ tuyến tụy đến phổi.

Anh đã khởi động chương trình Cancer Vaccine Launch Pad, dự kiến thử nghiệm trên hàng ngàn bệnh nhân đến năm 2030. Đây là dự án quy mô quốc gia của Dịch vụ y tế quốc gia Anh (NHS), tập trung vào vắc xin ung thư cá nhân hóa dựa trên công nghệ mRNA.

Theo số liệu thống kê, ung thư phổi đứng thứ 2 về tỷ lệ mắc mới và là nguyên nhân gây tử vong nhiều nhất trong số các bệnh ung thư trên toàn thế giới. Tại Việt Nam năm 2020, tỉ lệ mắc ung thư phổi xếp thứ 2 với 26.262 ca mắc mới chiếm 14.4%, và 23.797 ca tử vong vì căn bệnh này.