Moonlight - Bản sonata của những thân phận nhỏ bé

Mùa hè Hungary năm 1801, Beethoven sáng tác ra bản Sonata Moonlight để dành tặng cho nàng học trò mà ông đem lòng thương mến - nữ bá tước 17 tuổi Giulietta Gucciardi. Năm 2016, một câu chuyện cảm xúc khác cũng đã được khắc họa trên màn ảnh với cái tên Moonlight.

Giống như cấu trúc ba phần của bản sonata bất hủ, Moonlight được kể lại với ba chương hồi rất rõ ràng. Một câu chuyện xoay quanh cậu bé da màu Chiron trong suốt ba giai đoạn lớn của cuộc đời: tuổi thơ sống cùng bà mẹ nghiện thuốc của Nhóc nhỏ (Alex Hibbert), tuổi vị thành niên với những khám phá về giới tính của Chrion (Ashton Sanders) và cuối cùng, là người đàn ông trưởng thành sau bao biến cố cuộc đời Black (Trevante Rhodes).

Ba hồi phim được đặt tựa rõ ràng, tương ứng với tên gọi của nhân vật chính trong từng phần đời ấy. Trang PBS đã mô tả Moonlight là một bộ phim về "bộ ba thảm kịch" với việc nhân vật chính sinh ra và lớn lên trong hoàn cảnh là người da màu, đồng tính và nghèo đói tại vùng đất Miami đầy nắng vào những năm 1980.

Nhưng ngược lại với những chủ đề dễ khơi gợi lên sự nhạy cảm, nặng nề và căng thẳng trong xã hội, Moonlight hóa ra lại là một khúc nhạc trầm buồn về cuộc sống và tình yêu.

Một bộ phim dành cho những cá nhân

Sau bộ phim đầu tay Medicine for Melancholy ra mắt năm 2008, đạo diễn da màu Barry Jenkins tiếp tục viết thêm vài kịch bản phim khác nhưng không thành công. Tháng 1 năm 2013, Barry Jenkins quyết định bắt tay thực hiện bộ phim thứ hai sau lời thuyết phục từ nhà sản xuất Adele Romanski.

Barry đã gặp gỡ và trò chuyện cùng Tarell Alvin McCraney, tác giả của vở kịch bản – tự truyện In the Moonlight Black Boys Look Blue. Sau vài lần thảo luận, cả hai quyết định viết lại kịch bản cho một bộ phim độc lập với giá trị sản xuất chỉ vỏn vẹn 5 triệu USD. Moonlight được hình thành như một hồi ức mà hai đồng biên kịch Barry Jenkins và Tarell Alvin McCraney muốn chia sẻ với khán giả.

Trong phim, Little được giới thiệu là một cậu bé không cha nhút nhát, e dè sống cùng bà mẹ nghiện ngập trong căn nhà tồi tàn. Chuỗi ngày u ám ấy thay đổi, kể từ sau sự xuất hiện của Juan (Mahershala Ali) – một gã buôn thuốc phiện với tấm lòng cao thượng. Juan cho Little ăn ngon, ngủ êm trong căn biệt thự xa hoa, dạy cậu học bơi và kể cho cậu nghe câu chuyện về việc định hình chính con người cậu.

Nhưng Juan cũng chính là người bán thuốc cho mẹ của Little. Là người cung cấp "nàng tiên" đưa mẹ Little rơi vào cơn mê tưởng mỗi đêm, rồi lại cuống cuồng tự nhốt mình bên ngoài căn nhà mỗi sáng. Một gã đàn ông da màu làm giàu trên thân xác những con nghiện thiêu thân. Một sự thật tàn nhẫn mà ngay chính Juan cũng không thể chấp nhận, nhưng cũng không còn cách nào khác. Người da màu, vốn dĩ không được hưởng đầy đủ quyền lợi giáo dục, sống trong cảnh nghèo khó, liệu họ có thể đi lên bằng con đường nào khác?

Tarell Alvin McCraney (36 tuổi) và Barry Jenkins (37 tuổi) cùng sinh ra và lớn lên tại chính Liberty City, Miami - nơi bối cảnh phim diễn ra. Mẹ của McCraney đã chết vì AIDS, còn người mẹ đơn thân của Jenkins cũng được chẩn đoán nhiễm HIV. Bi kịch cuộc đời lúc nhỏ của Little cũng không khác gì bi kịch của bao đứa trẻ và người da màu khác trên chính đất Mỹ.

Một bản nhạc của màu sắc, âm thanh và cảm xúc

Câu chuyện xúc động của cậu bé Chiron sẽ không thể chạm vào trái tim khán giả nếu thiếu đi sự hòa trộn của "sắc" và "thanh" trong từng khuôn hình của nhà quay phim James Laxton. Ba giai đoạn trong cuộc đời Chiron được tái hiện không chỉ qua diễn biến câu chuyện mà còn bằng những gam màu tinh tế, diễn đạt đầy đủ hàm ý của nhân vật.

Chương phim về Little được tái hiện với tông màu chủ đạo là màu xanh dương, với đủ sắc thái từ các vật thể hữu hình xung quanh. Từ màu xanh chói chang của ánh nắng giữa tiết trời Miami cho tới dòng nước biển xanh thẫm – nơi Juan nâng đỡ và dạy Little học bơi.

Phần 2 của phim, chương về Chiron ở tuổi vị thành niên là phần khó khăn, phức tạp và chứa nhiều biến động quan trọng của phim. Vì thế, đây cũng là phần có nhiều sự pha trộn màu sắc nhất. Là màu tím lãng mạn với xúc cảm mới mẻ mà Chiron tìm thấy cùng anh bạn thân Kevin, là màu tím hồng trong sự giận dữ lẫn vụn vỡ giữa mối quan hệ của mẹ con Chiron, màu đỏ của máu và bạo lực. Và cuối cùng, là màu xanh trong ánh chớp nhóa của ánh đèn huỳnh quang – tượng trưng cho sự sụp đổ của Chiron và sự xuất hiện của một con người mới, Black.

Âm nhạc sử dụng trong phim là sự phối trộn giữa nhạc hiphop và R&B trên nền màu thay đổi liên tục. Moonlight giống như một chú tắc kè liên tục đổi màu theo từng bước thay đổi của cốt truyện, của tâm lý nhân vật.

Đạo diễn Barry Jenkins nói rằng anh muốn "vẽ nên cơn ác mộng Miami bằng những tông màu đẹp đẽ nhất". Tham khảo phong cách từ các tác phẩm kinh điển như: Happy Together của Vương Gia Vệ, Three Time của Hầu Hiếu Hiền, Clockers của Spike Lee hay các phim của Claire Denis, Barry Jenkins muốn tạo ra Moonlight như một bức tranh mà cái đẹp được "bắt lấy" từ những căng thẳng, đen tối trong câu chuyện của nhân vật. Tất cả khuôn hình ấy được ghi lại bằng một máy quay kỹ thuật số ARRI Alexa và được chỉnh sửa, thêm bớt màu sắc ở phần hậu kỳ.

Dù chỉ có Mahershala Ali chiến thắng giải Nam diễn viên phụ xuất sắc nhất trong Moonlight. Thế nhưng, toàn bộ dàn diễn viên trong Moonlight, từ ba diễn viên thể hiện ba khoảng đời khác nhau của Chiron, của Kevin cho tới nàng ca sỹ - nhạc sỹ lần đầu đóng phim Janelle Monae… đều hiểu và hòa vào nhân vật của chính mình. Bởi nếu không làm chủ được nhân vật, thì dụng ý của đạo diễn khi chọn đặc tả diễn biến tâm lý trên gương mặt của diễn viên sẽ không tạo được cảm xúc nơi khán giả. Và thành công của Moonlight, cũng một phần nhờ vào muôn vàn biểu cảm, sắc thái ấy.

Ánh trăng khác biệt về cộng đồng người da màu

Từ trước tới nay, hầu hết những phim về người da màu, với dàn diễn viên da màu đều chỉ tập trung khắc họa những vấn đề xoay quanh quan hệ bất bình đẳng giữa da màu và da trắng, từ quá khứ với lịch sử nô lệ đau thương cho tới hiện tại ngập tràn ma túy, tội phạm, trầm cảm.

Moonlight vẫn không xa rời các yếu tố xã hội đương đại. Vẫn là người da màu gắn liền với bi kịch nghiện thuốc, làm giàu từ hành vi phi pháp như câu chuyện xoay quanh mẹ của Chiron, của Juan và của chính Chiron khi trưởng thành. Nhưng với Barry Jenkins, anh không muốn tiếp tục đi theo lối mòn ấy nữa. Anh muốn đem đến một hình ảnh khác, rộng lớn hơn, thi vị hơn về cộng đồng người da màu của mình.

Moonlight là phiên bản cô đọng hơn của Boyhood pha lẫn bi kịch tình yêu như mối tình đồng giới của Ennis và Jack trong Brokenback Mountain. Chương cuối của phim, phần về chàng trai trưởng thành Black có thể xem như một phiên bản thu nhỏ của một câu chuyện tình trong phim của đạo diễn Lý An. Hai người đàn ông, hai ngã rẽ khác nhau sau biến cố tuổi thơ, nay đã gặp lại trong muôn vàn cảm xúc hỗn độn. Là tha thứ, là yêu thương và cuối cùng, có còn là cơ hội để quay trở lại từ đầu?

Thoát ly khỏi chủ nghĩa hiện thực khi hạn chế tối đa những cảnh chết chóc, bạo lực. Và thậm chí, là tiết chế luôn cả những chi tiết mô tả khám phá tình dục của nhân vật. Nhưng những đường dây dẫn dắt trong câu chuyện của Chiron vẫn luôn hiện hữu ở đó những vấn đề đậm chất con người. 

Moonlight là câu chuyện riêng về người da màu, đặc biệt là những người da màu đồng tính. Nhưng xa hơn nữa, Moonlight còn là "ánh trăng" về những cộng đồng khác trong xã hội chúng ta. Ở đó, là tầm quan trọng trong cách quan tâm của cha mẹ, là may mắn khi có được một người thầy thật sự, về bạo lực học đường, về những khám phá giới tình và về tình yêu.

Với chiến thắng đầy ngoạn mục cho giải Phim truyện xuất sắc nhất, Moonlight đi từ một phim độc lập với số vốn ít ỏi cùng đề tài bị mặc định là "kén" người xem nay đã trở thành một trong những phim được nói tới nhiều nhất trong mùa giải thưởng. 

Không ôm đồm những triết lý sâu xa về thời cuộc, cũng chẳng hô hào thay đổi thế giới, Moonlight là những trải nghiệm cá nhân của những người tạo ra nó. Phim cũng không hướng tới những thông điệp to lớn về giới tính hay chủng tộc, bởi như đạo diễn Barry Jenkins từng khẳng định: "Mục tiêu của bộ phim chỉ đơn giản là khắc họa chân dung những con người đang cố gắng sinh tồn trong cuộc đời này".