Loại quả xưa không ai thèm nhặt, giờ thành đặc sản “ăn vào nhớ mãi không quên”: Tốt như thuốc quý, bổ dưỡng đủ đường

Từ chỗ bị coi là loại quả rụng đầy gốc chẳng ai buồn để ý, cọ nay lại trở thành đặc sản được nhiều người săn tìm với hương vị đặc trưng của vùng núi trung du và nhiều giá trị tốt cho sức khỏe.

Những điều thú vị về quả cọ

Cọ là loài cây quen thuộc ở nhiều địa phương tại Việt Nam như Phú Thọ, Yên Bái (nay thuộc Lào Cai), Nghệ An hay Hà Tĩnh... Cây thường mọc tự nhiên trên đồi, trong rừng hoặc được người dân trồng để phủ xanh đất trống, làm hàng rào, chắn gió. Lá cọ từ lâu đã được tận dụng để lợp nhà, lợp quán hay mái chợ truyền thống.

Cây cọ bắt đầu ra hoa vào khoảng giữa tháng 7 âm lịch và cho quả ngay sau đó. Sau 3–4 tháng, quả chuyển từ màu xanh đậm sang xanh tím, dấu hiệu đã bước vào mùa thu hoạch. Mùa cọ có thể kéo dài trong vài tháng tùy thời tiết, và thường rộ nhất vào tháng 10–11 âm lịch.

Việc hái cọ không hề đơn giản. Thân cây cao, nhiều gai, buộc người hái phải leo lên hoặc dùng sào để khều quả. Chỉ cần sơ ý, quả cọ dễ bị xây xát, giảm chất lượng và nhanh hỏng.

Nếu nhìn lướt qua, quả cọ khá giống quả trám, nhưng quan sát kỹ dễ nhận ra sự khác biệt: trám có dạng thuôn dài hình thoi, còn quả cọ tròn hơn, dáng như những viên bi lớn ôm sát vào chùm quả.

Quả cọ có kích thước nhỏ, chỉ cỡ bằng ngón tay cái của người lớn, quả lớn hơn cũng chỉ nhỉnh bằng hai đốt ngón tay. Khi đạt độ chín ngon nhất, vỏ cọ chuyển sang sắc xanh pha nâu đậm, lớp ngoài mỏng, dễ bóc; phần ruột bên trong có màu vàng sậm, thịt chắc. Sau khi thu hái, cọ thường được rửa sạch để loại bỏ bụi đất bám trên vỏ.

Dù ngoại hình bắt mắt, cọ tươi lại có vị chát gắt nếu ăn trực tiếp. Vì vậy, người dân thường phải “ỏm” – tức làm chín bằng nước nóng – để giúp phần thịt cọ mềm hơn, giảm độ chát và dậy lên hương vị đặc trưng, bùi béo rất riêng. Ngoài món cọ ỏm dân dã, loại quả này còn có thể chế biến thành nhiều món ngon quen thuộc của vùng trung du.

Ngày trước, cọ nhiều đến mức vào mùa chín quả rụng đầy gốc, phủ đen mặt đất nhưng thường bị bỏ phí vì ít người dùng. Những năm gần đây, sự thay đổi cơ cấu cây trồng và việc xây dựng nhà cửa khiến nhiều diện tích cọ bị chặt bỏ, dẫn tới nguồn cung giảm mạnh. Nhờ độ hiếm tăng lên, cọ dần trở thành đặc sản, giá bán cũng cao hơn trước rất nhiều.

Theo VTC News, trên thị trường, quả cọ được bán với giá 150.000 đồng/kg, có lúc còn cao hơn nữa. Ngoài loại cọ tươi thì rất nhiều người cũng bán cọ đã "ỏm" sẵn, thực khách chỉ cần mang về ăn luôn. Tuy nhiên, giá sẽ cao hơn cọ tươi từ 5.000-10.000 đồng.

Thành phần dinh dưỡng nổi bật

Quả cọ chứa nhiều dưỡng chất có giá trị. Trong đó, đáng chú ý nhất là hàm lượng vitamin E dạng tocotrienol chiếm tới khoảng 70% tổng lượng vitamin E của cây cọ. Dạng tocotrienol này được đánh giá có hoạt tính sinh học mạnh, hiệu quả hơn rất nhiều so với vitamin E thông thường.

Bên cạnh đó, cọ còn giàu vitamin A, với lượng tiền vitamin A được cho là cao gấp nhiều lần so với cà rốt. Thành phần chất béo trong quả cọ cũng khá đa dạng, bao gồm chất béo bão hòa, chất béo không bão hòa đơn và chất béo không bão hòa đa.

Ngoài những dưỡng chất trên, quả cọ còn chứa một số hợp chất khác như axit lauric, capric, squalene, axit oleic, phenolic, este (POE), cùng nhiều acid béo và khoáng chất khác.

Không chỉ là nguyên liệu tạo nên các món ăn dân dã, quả cọ còn mang đến nhiều lợi ích cho cơ thể nếu sử dụng với lượng phù hợp.

1. Giàu chất chống oxy hóa

Nhờ chứa squalene, axit phenolic và axit oleic, quả cọ có khả năng trung hòa các gốc tự do – nguyên nhân gây lão hóa và làm tổn hại tế bào. Do đó, loại quả này được xem là có tác dụng hỗ trợ làm đẹp da và bảo vệ cơ thể khỏi quá trình oxy hóa.

2. Tính kháng khuẩn tự nhiên

Axit lauric và axit capric trong quả cọ được biết đến với khả năng kháng khuẩn tốt. Những hoạt chất này giúp ức chế sự phát triển của các vi khuẩn có hại, vì thế quả cọ đôi khi được sử dụng như một dạng hỗ trợ sát khuẩn trong dân gian.

3. Hỗ trợ thị lực

Hàm lượng vitamin A vượt trội là yếu tố khiến quả cọ trở thành nguồn bổ sung tốt cho mắt. Dùng cọ ở mức vừa phải có thể góp phần cải thiện thị lực và duy trì sức khỏe của đôi mắt.

4. Tốt cho hệ thần kinh

Nhờ cung cấp nguồn năng lượng dồi dào, quả cọ có thể giúp ổn định hoạt động của hệ thần kinh, đồng thời hỗ trợ giữ huyết áp ở mức ổn định.

5. Ứng dụng như một vị thuốc

Với vị bùi, ngọt nhẹ và hơi chát, quả cọ không chỉ được chế biến thành món ăn mà còn được ngâm rượu để dùng theo kinh nghiệm dân gian. Một số tài liệu y học cổ truyền cho rằng quả cọ có thể hỗ trợ người mắc các bệnh liên quan đến mũi, thanh quản hay thực quản khi dùng đúng cách.

Lưu ý khi ăn quả cọ

Khi sử dụng quả cọ trong bữa ăn, người dùng cần lưu ý một số vấn đề liên quan đến sức khỏe. Trước hết, phụ nữ đang mang thai được khuyến cáo không nên ăn các món chế biến từ quả cọ, bởi một số thành phần trong loại quả này có thể ảnh hưởng không tốt đến cơ thể trong giai đoạn thai kỳ.

Bên cạnh đó, việc ăn quá nhiều quả cọ cũng không được khuyến khích. Dùng với lượng lớn có thể gây tác động tiêu cực đến một số cơ quan nội tạng như gan hoặc thận. Đây là lý do vì sao các chuyên gia dinh dưỡng luôn nhấn mạnh việc sử dụng cọ ở mức vừa phải, thay vì ăn liên tục hoặc quá dày.

Ngoài ra, quả cọ có vị chát đặc trưng, nếu dùng nhiều dễ dẫn tới tình trạng “say cọ”, khiến cơ thể mệt mỏi, khó chịu. Tính chát này cũng có thể gây táo bón hoặc làm thức ăn dễ bị vón cục trong ruột. Vì vậy, những người có vấn đề về tiêu hóa như đầy hơi, khó tiêu hay thường xuyên táo bón nên hạn chế hoặc tránh ăn loại quả này để bảo đảm sức khỏe đường ruột.

(Tổng hợp)