Liên Hợp Quốc cảnh báo khủng hoảng nhân khẩu học: Tỷ lệ sinh giảm trầm trọng, nhiều quốc gia trở thành điểm nóng

Tỷ lệ sinh lao dốc: Bức tranh toàn cầu và nỗi lo khủng hoảng nhân khẩu học

Tỷ lệ sinh giảm luôn là chủ đề nóng bỏng tại nhiều quốc gia, đặc biệt ở châu Á. Trung Quốc, quốc gia đông dân nhất thế giới, đã chứng kiến xu hướng giảm mạnh kể từ năm 2017. Tốc độ tăng trưởng dân số năm 2024 chỉ đạt 6,77‰, dù có nhỉnh hơn so với mức 6,39‰ năm 2023 nhưng vẫn được coi là “giọt nước trong xô” so với xu thế chung. Nhật Bản và Hàn Quốc cũng không khả quan hơn, trong đó Hàn Quốc liên tục xếp cuối bảng thế giới về tỷ lệ sinh, trở thành “điểm nóng” của cuộc khủng hoảng dân số.

Điều đáng nói, tình trạng này không chỉ riêng Đông Á. Báo cáo Tình hình dân số thế giới 2025 của Liên Hợp Quốc cho thấy tỷ lệ sinh thấp là hiện tượng toàn cầu. Theo khảo sát, 39% người được hỏi nói rằng lý do không sinh con xuất phát từ khó khăn tài chính.

Riêng tại Hàn Quốc, con số này lên tới 58%, phản ánh áp lực chi phí nuôi dạy con, giá nhà đất cao, cùng môi trường làm việc căng thẳng. Kanem – Giám đốc Quỹ Dân số Liên Hợp Quốc – nhấn mạnh: “Không phải con người không muốn sinh con, mà là thực tế xã hội đang ngăn cản mong muốn ấy”.

Chi phí sinh hoạt, thiếu bạn đời phù hợp, áp lực công việc, bất ổn toàn cầu – tất cả tạo thành bức tường ngăn cản thế hệ trẻ bước vào hôn nhân và sinh sản. Khảo sát cũng cho thấy phần lớn người trẻ vẫn mong muốn có con, nhưng “khoảng cách” giữa lý tưởng và thực tế khiến họ do dự. Kanem cảnh báo, tỷ lệ sinh toàn cầu giảm chưa từng có có thể dẫn đến khủng hoảng nhân khẩu học trong vài thập kỷ tới.

Nguyên nhân cốt lõi, theo các chuyên gia, là sự thiếu hụt hỗ trợ vật chất và tinh thần cho những người muốn làm cha mẹ. Để đối phó, nhiều quốc gia đã đưa ra các chính sách gây tranh cãi. Tại Mỹ, một số bang thông qua “dự luật chống phá thai”, nhằm duy trì khả năng sinh sản ở phụ nữ. Nhưng giới học giả cho rằng đây chỉ là giải pháp ngắn hạn, thậm chí phản tác dụng vì làm gia tăng xung đột giới và khiến phụ nữ e ngại việc sinh nở.

Người trẻ “nằm im” trước lời kêu gọi sinh con

Điều gì đang xảy ra với thế hệ trẻ? Câu trả lời nằm trong bối cảnh xã hội hiện đại. Triết học từng có câu: Tồn tại xã hội quyết định ý thức xã hội. Thái độ của giới trẻ với hôn nhân và sinh sản phản ánh những thay đổi trong giá trị sống, chịu ảnh hưởng mạnh từ chủ nghĩa đa văn hóa.

Theo số liệu thống kê, đến năm 2025 Trung Quốc có hơn 300 triệu người độc thân, nghĩa là cứ 4–5 người thì có một người sống một mình. Nhóm tuổi 25–29 chiếm tỷ lệ cao nhất, với 51% chưa kết hôn. Tính riêng năm 2024, số người sống một mình tại Trung Quốc đã đạt 123 triệu, trong đó có 45 triệu người ở độ tuổi 20–29.

Quan niệm “nhiều con, nhiều phúc” từng ăn sâu trong thế hệ trước nay dần mất sức hút. Văn hóa độc thân và mô hình gia đình DINK (Double Income No Kids – thu nhập kép, không con) lan rộng, đặc biệt trong giới trẻ thành thị. Họ không còn coi việc lập gia đình, sinh con là “đích đến cuối cùng”, mà thay vào đó tìm kiếm ý nghĩa cuộc sống từ công việc, sự tự do cá nhân, hoặc niềm vui khi nuôi thú cưng.

Một ví dụ tiêu biểu là Khang Huy – bình luận viên nổi tiếng của CCTV cùng vợ lựa chọn cuộc sống DINK. Anh từng chia sẻ, cả hai bận rộn với công việc, không có đủ thời gian để nuôi con, đồng thời không muốn vợ phải chịu đựng nỗi đau sinh nở. Với họ, DINK trở thành lựa chọn hợp lý nhất. Đây cũng là bức tranh chung của hàng triệu cặp vợ chồng trẻ: áp lực xã hội cao, chi phí sinh hoạt lớn, và nỗi lo không thể cân bằng giữa gia đình - sự nghiệp.

Không ít người trẻ, thậm chí, còn từ bỏ cả hôn nhân. Một quy luật trong thế giới động vật được nhắc lại: khi môi trường sống trở nên bất lợi, bản năng sinh sản của loài sẽ ngừng lại. Điều này phản chiếu rõ trong xã hội hiện đại, khi giới trẻ chọn “nằm im” thay vì chấp nhận đánh đổi chất lượng cuộc sống để sinh con.

Tỷ lệ sinh giảm – Hệ quả tất yếu của phát triển xã hội

Dù mang lại nhiều nỗi lo, các nhà xã hội học cho rằng tỷ lệ sinh giảm cũng là hệ quả tất yếu của tiến bộ. Khi xã hội phát triển, cá nhân có nhiều lựa chọn hơn, không bị giới hạn bởi khuôn mẫu “học hành – kết hôn – sinh con” như trước. Giới trẻ được quyền xác định giá trị sống của mình theo cách riêng.

Sự thay đổi này đặt ra thách thức lớn cho chính phủ các nước, buộc họ phải tìm ra giải pháp bền vững, không chỉ dừng ở việc hỗ trợ kinh tế mà còn phải xây dựng môi trường xã hội lành mạnh, cân bằng giữa công việc và gia đình, tạo điều kiện để thế hệ trẻ yên tâm sinh con.

Như một vòng xoắn ốc của lịch sử, mỗi mâu thuẫn đều mở ra cơ hội giải quyết. Trong câu chuyện nhân khẩu học, điều quan trọng không phải chỉ là tăng số lượng, mà là lắng nghe và tôn trọng tiếng nói của con người trong từng thời đại.