Khi “người nhà nước” nói chuyện bằng ngôn ngữ Gen Z

Mấy ngày vừa rồi, mạng xã hội rần rần vì một dòng status từ Fanpage của Phòng, chống ma túy - Công an Tp.HCM.

Giữa hàng loạt những bài thông báo về chiến dịch phát động, những tin tức triệt phá đường dây mua bán, thì một status đúng phong cách “cợt nhả” của cư dân mạng đến từ fanpage tích xanh của Công an Tp.HCM đã viral khắp các nền tảng, từ Facebook cho đến TikTok và cả Threads. “Ủa, mắc mớ gì buồn là phải chơi ma túy? Rồi bị bắt đi “tò” còn buồn hơn gấp trăm lần á”. Thú vị hơn cả là phần comment dưới post này, khi các cư dân mạng tràn vào và để lại bình luận, admin của fanpage cũng đáp trả không kém phần “hơn thua”. Trong một comment, admin page gợi ý một người dùng “chở bạn lên PC04 mình khuyên giùm cho” khi người này muốn nhờ admin gửi lời khuyên cho người bạn đang sử dụng ma túy.

Chỉ trong 3 ngày, dòng status và những comment của fanpage này đã trở nên viral. 20k lượt share và hơn 100k lượt like là những con số đủ để nói lên sự thích thú của cư dân mạng trước câu đùa tưởng như vô thưởng vô phạt này của fanpage Phòng, chống ma túy - Công an Tp.HCM. Không khó để hiểu vì sao dân mạng lại thích thú đến thế. Ở một nơi vốn được mặc định là “nghiêm trang” như cơ quan công an, thứ người ta chờ đợi thường là những thông báo đầy sự nghiêm túc. Thế mà giờ đây, ngay cả những dòng chữ tưởng chỉ có trong biên bản cũng biết pha trò, biết dùng ngôn ngữ đời thường, biết “đu trend” và cực kỳ gần gũi.

Đây không phải lần đầu tiên cơ quan công quyền dùng mạng xã hội để nói chuyện với người dân, nhưng cách mà họ chọn - giọng văn của một người bạn, một người hàng xóm, một người anh - lại cho thấy sự thay đổi trong tư duy truyền thông của nhà nước: Từ thông báo sang đối thoại, từ khuyến cáo sang chia sẻ.

Trong vòng vài năm trở lại đây, việc thay đổi tông giọng từ nghiêm trang sang nhẹ nhàng, hài hước và gần gũi - trên phương tiện truyền thông của các bộ máy nhà nước - đã nhận được sự hưởng ứng nhiệt liệt từ người trẻ. Fanpage Thông tin Chính phủ là một trong những fanpage đầu tiên khởi động phong trào này. Họ gợi ý chúng ta hãy làm gỏi gà măng cụt - một món ăn hot trend trong suốt 2 năm trở lại đây - để nói về chuyện sản lượng măng cụt tại Bình Dương tăng cao và người nông dân được mùa. Họ dùng ảnh ca sĩ Vũ. đang uống cafe giữa vườn để nói về chuyện nâng cao chất lượng hạt cà phê Việt Nam để giúp nông dân tăng thu nhập. Họ thậm chí dùng nhiều emoji trong một bài đăng còn hơn cả một Gen Z chính hiệu. Hay mới đây, fanpage Công an xã Giồng Riềng (tỉnh Kiên Giang) đã nhắc nhở bà con hạn chế hát karaoke sau 22h bằng một câu nhắc khéo: “Thật ra tiếng hát mình không thật sự hay như mình nghĩ đâu”.

Sự “vui tính” của các admin cầm page của các cơ quan chính phủ không chỉ tạo ra những bài post viral, mà còn thật sự đưa thông tin cần thiết tới người dân một cách “đi vào lòng người”. Trong nhiều thập kỷ, tiếng nói của chính quyền thường được đóng khung bằng sự nghiêm nghị, trung tính và có tính khuyến cáo. Tiếng nói ấy phù hợp với thế hệ trước và những thông báo cần mang tính nghiêm trang. Còn rõ ràng, để tiếp cận với sự sôi nổi, “vô tri” và ưa thích những sự mới lạ như thế hệ trẻ, các kênh truyền thông cần một cách tiếp cận khác để không bị lọt giữa hàng nghìn tin tức trên mạng xã hội mỗi ngày.

Tại Việt Nam, tính đến tháng 1/2024, đã có 72,7 triệu người dùng mạng xã hội, chiếm hơn 73% dân số. Mỗi người Việt trung bình dành gần 3 giờ mỗi ngày cho mạng xã hội, và với người trẻ (18–29 tuổi), con số ấy cao hơn nhiều: hơn một nửa dành trên 3 giờ/ngày, 81% coi mạng xã hội là nguồn tin tức hằng ngày. Khi chiếc điện thoại trở thành cánh cửa chính để tiếp cận thế giới, việc lan tỏa các thông điệp, chính sách hay lời khuyên của nhà nước qua mạng xã hội không còn là lựa chọn - mà là điều tất yếu. Khi ngôn ngữ trở nên mềm mại, thú vị và gần gũi hơn, sự nghiêm túc không hề bị giảm nhẹ mà thậm chí còn làm tăng thêm sự tin tưởng và cảm giác được trân trọng, được lắng nghe từ người tiếp nhận thông tin.

Không chỉ ở Việt Nam, các chính phủ trên thế giới cũng đang thử nghiệm một giọng nói mới: ít mệnh lệnh hơn, nhiều đồng cảm hơn, và đủ trẻ để người nghe không cảm thấy xa lạ. Trong thời đại mà chính sách có thể bị bỏ qua chỉ vì trình bày kém hấp dẫn, “truyền thông chính sách” đang dần được xem như một nghệ thuật kể chuyện.

Không chỉ ở Việt Nam, nhiều chính phủ đang chủ động “trẻ hoá” cách mới: Nhiều sự đồng cảm, kể chuyện ngắn gọn theo cú pháp mạng xã hội. Ở Anh, Văn phòng Thủ tướng lập hẳn New Media Unit, mời 70 - 90 nhà sáng tạo nội dung vào số 10 phố Downing để bàn cách “đi đến nơi cử tri thật sự đang ở”: TikTok, Reddit, podcast, lifestyle media; chính phủ còn mở kênh Reddit UKGovNews để cập nhật chuyện đời thường như lịch thi bằng lái, sửa đường, vá ổ gà - mục tiêu là xuất hiện đúng dòng chảy người trẻ vốn đang xem mỗi ngày.

Singapore thì chọn một biểu tượng văn hoá đại chúng: Phua Chu Kang. Từ 2020–2021, chính phủ đưa nhân vật hài quốc dân trở lại trong loạt MV “informative disco” kêu gọi rửa tay, giữ khoảng cách, rồi tiêm vắc-xin - clip do kênh gov.sg phát hành, nhận phản hồi quốc tế tích cực và đúng giọng Singlish để người trẻ “thấy mình trong đó”.

Ở châu Âu, thay vì chỉ “đăng cho đẹp”, nghiên cứu gần đây về Ủy ban châu Âu chỉ ra điều người trẻ đánh giá cao nhất là tương tác hai chiều: Các hình thức “hỏi ý kiến” và “đối thoại” có tiềm năng tăng niềm tin lớn hơn hẳn so với truyền thống.. Bởi vậy, nhiều nỗ lực mới của EU đều gắn với tham vấn thanh thiếu niên ngay từ giai đoạn soạn thảo hướng dẫn, chính sách số.

Thực tế, “trẻ hóa” không phải là một cách làm cho vui tai hay đơn thuần chỉ tạo sự viral, đó là cách dịch chính sách sang một ngôn ngữ mà thế hệ mới có thể nghe, hiểu, và chủ động tham gia. Khoảng cách giữa chính quyền và người dân càng ngày càng được rút ngắn lại, đôi khi cũng chỉ nhờ vài ba status dí dỏm đó.

Sự gần gũi ấy không làm giảm đi sự tôn nghiêm của nhà nước, mà làm cho hình ảnh “người công vụ” trở nên ấm hơn, gần hơn. Khi công an có thể dùng câu “Ủa?” để nói chuyện về ma túy, hay khi một fanpage chính phủ có thể trả lời bình luận bằng emoji, đó không chỉ là thay đổi phong cách nói chuyện - đó là những sợi chỉ nhỏ đan lên mối quan hệ thật khăng khít giữa nhà nước và người dân.

Với những người trẻ lớn lên giữa emoji, video dọc và nhịp tin tức từng giây, điều họ cần là cách trình bày bằng ngôn ngữ của thế hệ mình. Sự trẻ hóa còn nói lên mong muốn tạo sự kết nối sâu sắc với người dân của các cơ quan chính phủ, và họ thể hiện điều đó bằng việc tập nói theo cách người trẻ nói. Sự chủ động xích lại gần này khiến người trẻ cảm thấy mình được lắng nghe, được trân trọng và là một phần của một tập thể to lớn hơn.

Suy cho cùng, một quốc gia thật sự cởi mở và tiên tiến không chỉ vì công nghệ, mà vì những người đại diện cho các cơ quan của đất nước có thể mỉm cười, và nói bằng thứ ngôn ngữ mà người dân - đặc biệt là người trẻ - sẵn lòng lắng nghe.