Hành trình Bắc Kinh tìm lại bầu trời xanh
Từ những năm 2000, đặc biệt là trước Thế vận hội Olympic 2008, Bắc Kinh đã bắt đầu đóng cửa hoặc di dời các nhà máy gây ô nhiễm đến các tỉnh lân cận.
Thành quả ấy không đến từ vài biện pháp đơn lẻ mà từ một chiến lược đồng bộ, liên tục, có kiểm tra, giám sát, có chế tài.
Di dời
Năm 2013, nồng độ bụi mịn PM2.5 bình quân năm ở Bắc Kinh là 89,5 µg/m 3 , vượt tiêu chuẩn quốc gia lên tới 156%. Cùng năm đó, thành phố ghi nhận 58 ngày trong năm có chất lượng không khí ở mức “ô nhiễm nghiêm trọng”.
Vì thế, Kế hoạch hành động vì không khí sạch 2013-2017 ra đời với với hàng loạt biện pháp quyết liệt.
Bắc Kinh ngày ô nhiễm không khí trầm trọng (trái) và ngày ít ô nhiễm. Ảnh: Beijing Air
- Cắt giảm đốt than: Các lò hơi đốt than, các nhà máy dùng than được yêu cầu thay thế; nhiều nguồn sử dụng năng lượng hóa thạch chuyển sang nhiên liệu sạch hơn, nhằm giảm lượng phát thải SO 2 , NO X , bụi. Hàng trăm lò hơi đốt than được tháo bỏ, hàng loạt khu dân cư chuyển sang dùng khí đốt hoặc điện để sưởi trong mùa đông.
Theo Kế hoạch hành động, Bắc Kinh cam kết giảm mạnh lượng tiêu thụ than đá - từ 23 triệu tấn năm 2012 xuống dưới 10 triệu tấn năm 2017, theo Trung Quốc Nhật báo.
Sự cải thiện chất lượng không khí của Bắc Kinh cho thấy, cam kết chính trị mạnh mẽ, chiến lược khu vực phối hợp và kế hoạch hành động hướng đến mục tiêu có thể đem lại kết quả tích cực trong vòng chưa đầy một thập kỷ. Tái cấu trúc công nghiệp (đóng cửa, di dời các nhà máy gây ô nhiễm), chuyển đổi năng lượng (từ than sang nhiên liệu sạch hơn), kiểm soát giao thông, phương tiện và thực thi pháp luật đều rất cần thiết.
- Tái cấu trúc công nghiệp, di dời nhà máy gây ô nhiễm: Các ngành công nghiệp nặng, nhà máy sắt thép, xi măng, thủy tinh, hóa chất… được kiểm soát chặt hoặc di dời khỏi nội đô. Năm đầu tiên (2014), Bắc Kinh đóng cửa hoặc di dời 392 nhà máy gây ô nhiễm, theo Nhân dân Nhật báo.
Giai đoạn 2014-2023, thành phố đóng cửa hoặc di dời hơn 62.000 cơ sở sản xuất lớn nhỏ; trong đó nhà máy thép Thủ Cương (biểu tượng công nghiệp nặng của Bắc Kinh, một điểm nóng ô nhiễm ở vị trí đắc địa) được chuyển về tỉnh Hà Bắc, dành đất xây Công viên Thủ Cương. Năm 2005, Thủ Cương (Shougang) bắt đầu di dời cơ sở sản xuất ra khỏi Bắc Kinh, sang Hà Bắc. Đến cuối năm 2010, nhà sản xuất thép chính thức đóng lò cuối cùng ở vùng ngoại ô Bắc Kinh.
Sau khi di dời, khu vực cũ của nhà máy được tái phát triển (không còn lò cao, nhà máy thép, mà chuyển sang chức năng văn hóa, công nghiệp nhẹ, đô thị), góp phần giảm mạnh mức phát thải công nghiệp ở thủ đô, CGTN đưa tin.
- Kiểm soát giao thông và phương tiện cá nhân: Siết tiêu chuẩn khí thải, loại bỏ xe cũ, khuyến khích phương tiện công cộng hoặc nhiên liệu sạch, tăng cường xử phạt vi phạm môi trường. Hơn 20 triệu xe cũ, phát thải cao bị loại bỏ; chủ phương tiện được trợ cấp một phần tiền mua xe mới.
- Hợp tác vùng, kiểm soát phát thải không chỉ ở thủ đô: Vì nhiều nguồn ô nhiễm nằm ngoài ranh giới thành phố, Bắc Kinh cùng với các tỉnh thành lân cận như Hà Bắc, Thiên Tân… thành lập cơ chế phối hợp kiểm soát ô nhiễm liên tỉnh.
Nghiên cứu cho thấy, từ 2013 đến 2017, khoảng 80% giảm nồng độ PM2.5 là nhờ các biện pháp kiểm soát phát thải, không phải do may mắn thời tiết. Mức PM2.5 ở Bắc Kinh năm 2017 giảm xuống mức 58 µg/m 3 , giảm 35% so với năm 2013. Năm 2021, PM2.5 giảm còn 33 µg/m 3 - lần đầu tiên đạt tiêu chuẩn do chính phủ đề ra (35 µg/m 3 ). Năm 2024, Bắc Kinh có tới 290 ngày trong năm đạt tiêu chuẩn “khí sạch”, số ngày ô nhiễm nặng giảm mạnh - chỉ còn 2 ngày.
Theo thống kê từ các chỉ số ô nhiễm chính, từ năm 2013 đến 2024, Bắc Kinh ghi nhận mức giảm ở nhiều chỉ tiêu: PM2.5 giảm 65,9%, bụi thô PM10 giảm 50%, NO 2 giảm 57,1%, SO 2 giảm 88,7%.
Bắc Kinh đặt mục tiêu xóa bỏ ô nhiễm không khí nghiêm trọng vào năm 2025, tiếp tục siết chặt kiểm soát phát thải, hoàn thiện quản lý môi trường, hướng tới tiêu chuẩn cao hơn cho chất lượng không khí.
Phạt nặng
Việc kiểm soát ô nhiễm không chỉ dừng ở điều chỉnh công nghiệp và năng lượng; hệ thống pháp lý, chế tài cũng được tăng cường. Ngày 1/1/2016, luật môi trường mới quy định rõ, nếu một doanh nghiệp gây ra “sự cố ô nhiễm nghiêm trọng”, mức phạt có thể tăng lên, thay vì mức cố định (trước đây khoảng 500.000 nhân dân tệ, tương đương 1,9 tỷ đồng). Mức phạt mới có thể gấp 3-5 lần chi phí thiệt hại do ô nhiễm gây ra, tùy mức độ vi phạm. Trong một đợt tổng kiểm tra môi trường, các thanh tra đã phạt tổng cộng hơn 870 triệu nhân dân tệ (3.306 tỷ đồng) đối với các cơ sở vi phạm quy định môi trường, theo China Briefing.
Để tránh nguy cơ bị phạt nặng, nhiều doanh nghiệp ở Bắc Kinh đã chuyển sang sử dụng nhiên liệu “xanh”, nâng cấp thiết bị hoặc đóng cửa nếu không đáp ứng tiêu chuẩn môi trường. Cùng với nâng cao mức phạt là tăng cường giám sát phát thải, kiểm tra khí thải, minh bạch dữ liệu môi trường. Chính quyền và người dân cùng theo dõi, giám sát dễ dàng hơn.
Để phòng chống ô nhiễm không khí, Bắc Kinh và các vùng lân cận như Hà Bắc… còn áp dụng mức phạt đáng kể, thường lên tới 2.000 nhân dân tệ (7,6 triệu đồng), đối với nông dân đốt rơm rạ.
Trong khi đó, chính quyền, doanh nghiệp khuyến khích, thúc đẩy việc tái sử dụng rơm rạ làm phân bón sinh học và nhiên liệu, cân bằng giữa nông nghiệp và bảo vệ môi trường, Tân Hoa Xã đưa tin.
