Giáo sư John Vu - Nguyên Phong: "Tôi không ngạc nhiên nếu trong vòng 10 năm nữa, các lớp học sẽ được dạy bởi các robot thông minh"

Điều này được ông nhấn mạnh trong bức thư mới nhất gửi cho ông Nguyễn Văn Phước, CEO công ty First News - Trí Việt. Trong bức thư lần này, Giáo sư John Vu - Nguyên Phong không chỉ bày tỏ về nỗi lo lạm dụng AI trong trường học mà còn đưa ra những quan điểm thẳng thắn về giáo dục trong thời đại mới.

Bài học từ laptop và điện thoại thông minh

Ngày nay, trí tuệ nhân tạo đã len lỏi vào hầu hết các lĩnh vực: từ điện thoại, TV, xe hơi, đến công xưởng, văn phòng, và giờ đang xâm nhập vào cả lớp học. Việc Microsoft và OpenAI tuyên bố đầu tư hàng triệu đô la để huấn luyện giáo viên sử dụng AI cho thấy nỗ lực mạnh mẽ của các công ty công nghệ trong việc phổ biến công cụ này đến trường học.

Các tập đoàn này cho rằng AI sẽ giúp giáo viên tiết kiệm thời gian chấm bài, soạn giáo án, đồng thời giúp học sinh học nhanh hơn, tốt hơn và trở thành lực lượng lao động “thông minh hơn”. Tuy nhiên, với vai trò là chuyên gia trong lĩnh vực công nghệ, đồng thời là nhà giáo dục, Giáo sư John Vu đặt vấn đề: Liệu AI có thực sự giúp học sinh học không, hay chỉ khiến các em say mê công nghệ hơn, và vô tình trở thành khách hàng tiềm năng cho các công ty này trong tương lai?

Ông bày tỏ: “Điều này nghe rất hay nhưng mấy ai ngờ tất cả những giáo án thầy cô soạn ra, các bài tập và cách thức chấm bài sẽ là những dữ kiện để các công cụ thông minh nhân tạo học từ đó. Một thời gian nữa, có thể nó sẽ thay thế các giáo viên này. Tôi không ngạc nhiên nếu trong vòng 10 năm nữa, các lớp học sẽ được dạy bởi các robot thông minh”.

Theo Giáo sư John Vu, nhiều chuyên gia giáo dục mà ông trao đổi đều khẳng định chưa có bằng chứng rõ ràng nào cho thấy AI giúp học sinh học tập hiệu quả hơn. “AI sẵn sàng cung cấp dữ liệu cho người dùng, bất kể điều đó là gì. Nói một cách giản dị, nó là công cụ truy cập vô cùng thông minh, cũng như nhiều năm trước chúng ta “muốn gì cứ hỏi Google là xong”.

Tuy nhiên nó thông minh hơn nên có thể đi sâu hơn, nhanh hơn và có tính cách “cá nhân” hơn dụng cụ tìm kiếm của Google. Nói một cách giản dị, nó là người “bạn thâm giao”, sẵn sàng chỉ dẫn cho người dùng bất cứ gì người này muốn” - ông viết.

Giáo sư John Vu nhắc lại rằng hơn 20 năm trước, các công ty công nghệ từng quảng bá laptop sẽ cách mạng hóa việc học. Ngày nay, học sinh gần như ai cũng có laptop, nhưng kết quả học tập không chứng minh rõ rệt điều đó. Trái lại, thiết bị này còn mở đường cho việc nghiện trò chơi điện tử và các hình thức giải trí trực tuyến.

Sau laptop là đến điện thoại thông minh được giới thiệu như một công cụ không thể thiếu của cuộc sống. Nhưng hệ quả, như Giáo sư John Vu nhấn mạnh, là không ai còn nói chuyện với nhau nữa, “học sinh suốt ngày chỉ dán mắt vào chiếc màn hình nhỏ bé không còn biết đến gì nữa. Điện thoại đã trở thành một hình thức nghiện mới của thế kỷ này”.

Giáo sư John Vu cho rằng AI cũng đang đi theo con đường tương tự: “Các công ty công nghệ một lần nữa lại quảng cáo rằng học sinh cần sử dụng những công cụ AI để đáp ứng cho nền kinh tế ngày mai. Nếu trường học không cung cấp cho học sinh những công cụ đó, họ sẽ thất bại. Tôi đã nghe nhiều phụ huynh nói rằng 'Tôi không muốn con tôi bị bỏ lại đằng sau, nếu trường học không dạy trí thông minh nhân tạo thì tôi sẽ đi tìm trường khác’. 

Tôi không lên án công nghệ, và cũng không chê bai AI. Là chuyên viên trong lĩnh vực này, tôi muốn đặt câu hỏi: Liệu nó có giúp cho học sinh học không? Trong khi các công ty công nghệ tin rằng AI có thể tạo điều kiện cho học sinh học giỏi hơn nhưng tôi chỉ thấy nhiều học sinh sử dụng AI như một công cụ tìm kiếm nhanh hơn. Một số cũng sử dụng nó để gian lận, lừa bịp, bao gồm cả việc soạn thảo giúp các bài luận trong lớp. AI chỉ là những công cụ hỗ trợ cho học sinh nhưng không thể giúp học sinh học giỏi hơn hay thông minh hơn được”.

Nguy cơ mất bản sắc con người nếu lạm dụng AI

Với kinh nghiệm nhiều năm giảng dạy và nghiên cứu, GS John Vu nhấn mạnh rằng học tập không chỉ là việc tiếp cận nhanh thông tin, mà còn là một tiến trình toàn diện: tiếp thu kiến thức, suy xét, phân tích, rồi chuyển hóa thành kỹ năng, thái độ và hành động. Và do đó, giáo dục phải tùy thuộc vào sự chỉ dẫn của các thầy cô, những người có thể hướng dẫn học sinh, khuyến khích việc học, giúp học sinh phát triển nhân cách cao thượng và tốt đẹp của một con người đối với quốc gia, xã hội. Đây là điều máy móc không thể làm được.

Phần sau bức thư, Giáo sư John Vu bày tỏ nỗi lo lắng sâu sắc trước tình hình lạm dụng AI trong giáo dục. Ông chất vấn: “Hiển nhiên trong thời đại công nghệ, việc sử dụng các công cụ này là cần thiết nhưng nếu việc gì cũng để cho các công cụ thông minh chỉ dẫn, suy nghĩ thay thì bộ não của con người sẽ như thế nào? Nếu bất cứ việc gì cũng để máy móc suy nghĩ và chỉ dẫn cho thì tương lai con người sẽ ra sao? Phải chẳng họ sẽ ngu ngơ như loài vật?”

Nhưng điều làm ông quan tâm hơn cả là một thế hệ học sinh đang ngày càng phụ thuộc vào công nghệ. Khi thói quen tra cứu, hỏi đáp hay suy nghĩ đều dựa vào máy móc, khả năng tư duy độc lập, phản biện và phân biệt đúng sai dần trở nên mờ nhạt. Học sinh dễ chấp nhận câu trả lời sẵn có thay vì tự tìm tòi, phân tích và kiểm chứng. 

Không chỉ vậy, trong khi các em mải miết dựa vào công nghệ để học tập, thì chính dữ liệu cá nhân, thói quen sử dụng và cả hành vi học tập của các em lại liên tục bị các công ty công nghệ thu thập, lưu trữ và khai thác cho mục đích thương mại. Điều này khiến học sinh không chỉ mất đi năng lực tự chủ về trí tuệ mà còn có nguy cơ đánh mất cả quyền riêng tư và sự an toàn của bản thân trong thế giới số.

Giáo sư John Vu không phủ nhận tiềm năng của AI, nhưng ông kêu gọi chúng ta cần nhìn nhận nó một cách tỉnh táo. Thay vì đặt kỳ vọng AI sẽ giải quyết mọi vấn đề của giáo dục, xã hội cần quay lại gốc rễ: vai trò của giáo viên, gia đình và cộng đồng trong việc định hình nhân cách cho thế hệ trẻ. Nếu đánh mất yếu tố này, bất kỳ tiến bộ công nghệ nào cũng chỉ làm con người thêm lạc lối.

Cuối thư, Giáo sư John Vu mượn lời của một người bạn để nói lên suy nghĩ của mình: “Nếu máy móc vượt trội hơn con người, định nghĩa về "con người" sẽ trở nên mơ hồ. Con người sẽ mất hết mất bản sắc, trở nên vô giá trị, sống hoang mang, phiêu bạt, mơ màng như ngủ say và có thể bị đào thải”.