Gen Alpha đang học hành theo kiểu không ai hiểu được

Không còn chăm chú chép bài, ít khi giơ tay phát biểu, cũng chẳng tha thiết với các phần thưởng như giấy khen hay lời khen từ cô giáo..., nhiều giáo viên đã bắt đầu nhận ra rằng học sinh ngày nay, đặc biệt là thế hệ nhỏ tuổi nhất, tức Gen Alpha đang học hành theo một kiểu hoàn toàn khác. Những phương pháp từng áp dụng hiệu quả với thế hệ Millennials hay Gen Z, giờ dường như chẳng còn nhiều tác dụng.

Vậy Gen Alpha đang học như thế nào, vì sao các thầy cô lẫn phụ huynh ngày càng khó "bắt sóng"? Và liệu có cần thay đổi cách dạy cách học để theo kịp thế hệ này?

Học hành kiểu "số hóa" từ trong máu

Khác với Gen Z - thế hệ từng trải qua sự chuyển tiếp giữa công nghệ analog và số, Gen Alpha ngay từ nhỏ đã quen với việc học qua video, app học tập, chatbot, YouTube Shorts, thậm chí là TikTok. Những công cụ học truyền thống như sách giấy, vở ghi, hay bảng đen không còn là trung tâm. Trẻ em Gen Alpha học từ các nền tảng mà người lớn nhiều khi cho là "giải trí": xem video dạy toán dạng hoạt hình, luyện đọc qua các ứng dụng có phần thưởng ảo, hoặc ghi nhớ từ vựng nhờ nhạc chế.

Điều đáng chú ý là Gen Alpha không học theo kiểu "từng phần" mà tiếp nhận thông tin dạng mảnh ghép, tức là học một đoạn clip 3 phút, ghép với một trend, rồi tự suy ra quy tắc. Chúng có thể không làm được hết 10 bài tập như yêu cầu, nhưng lại giải đúng bài nâng cao do tình cờ xem được trên mạng. Việc học vì thế trở nên khó đoán, không tuân theo logic mà người lớn thường hiểu.

Khả năng tập trung… ngắn một cách nguy hiểm

Một trong những thay đổi rõ nhất của Gen Alpha là thời gian chú ý cực ngắn. Việc tiếp xúc với quá nhiều thông tin ngắn, nhanh và gây sốc trên mạng khiến trẻ dễ mất kiên nhẫn khi học một nội dung kéo dài. Các video dài trên YouTube dần bị thay thế bằng Shorts, TikTok 15 giây. Cũng vì thế, việc yêu cầu Gen Alpha ngồi học 45 phút, nghe giảng suốt tiết học mà không "chuyển cảnh" là điều bất khả thi.

Giáo viên nếu vẫn giữ cách dạy cũ là giảng bài, cho chép bảng, kiểm tra miệng thì sẽ gặp khó khăn vì học sinh vừa khó nắm bài, vừa dễ chán. Một số giáo viên chia sẻ rằng lớp học hiện nay giống như phải "biểu diễn liên tục", liên tục đổi trò chơi, dùng slide màu sắc, video minh họa để giữ học sinh ở lại với bài học.

Gen Alpha thích "tương tác ngược"

Khác với kiểu học "thầy giảng - trò nghe" truyền thống, Gen Alpha thường học hiệu quả hơn khi được phép chất vấn, phản biện, thậm chí là sửa lỗi giáo viên. Do quen với việc tra Google, hỏi ChatGPT hay nhận nhiều nguồn thông tin cùng lúc, các em không còn mặc định "cô giáo nói là đúng". Việc này vừa là cơ hội, vừa là thách thức khi giáo viên cần trở thành người đồng hành học tập, chứ không còn là trung tâm tuyệt đối trong lớp.

Đặc biệt, Gen Alpha thường hứng thú với nội dung mang tính kết nối như học lịch sử qua việc đóng vai, học văn bằng cách làm vlog nhân vật, hoặc giải toán bằng thử thách TikTok. Các mô hình học tập lấy người học làm trung tâm (student-centered learning) đang dần trở thành yêu cầu bắt buộc, không còn là lựa chọn thêm.

Gen Alpha cũng tự học rất mạnh, nhưng... loạn

Dù khó tập trung lâu nhưng Gen Alpha lại có khả năng tự tìm tòi rất nhanh nếu có hứng thú. Nhiều trẻ tự học lập trình, thiết kế, làm nhạc, edit video… từ cấp 1 nhờ các khóa online. Tuy nhiên, khả năng chọn lọc thông tin của các em còn hạn chế, dễ dẫn đến việc "nhảy lớp" biết cái khó nhưng lại thiếu nền tảng cơ bản. Một học sinh tiểu học có thể sử dụng Canva thành thạo nhưng lại không nắm được bảng cửu chương chắc chắn.

Tự học mạnh mà không có định hướng cũng tạo ra áp lực "học lan man", khiến nhiều trẻ dù học nhiều vẫn thấy mông lung, dễ nản và bỏ giữa chừng. Việc này đặt ra bài toán cho giáo viên và phụ huynh về vai trò "người hướng dẫn" đúng lúc, đúng cách.

Giáo viên cũng đang học lại từ đầu

Gen Alpha không sai khi học theo cách khác, vấn đề nằm ở việc chúng ta có đang hiểu đúng thế hệ này hay không. Với Gen Alpha, người lớn cần thay đổi từ "truyền đạt" sang "kết nối", từ việc "áp đặt cách học" sang "khơi gợi động lực học". Quan trọng hơn, tất cả cần dần phải chấp nhận rằng thước đo thành tích sẽ không còn giống như trước và việc linh hoạt cập nhật phương pháp, ứng dụng công nghệ sẽ là kỹ năng thiết yếu của mọi giáo viên thời đại mới.

Cô Trịnh Thu Hải, một giáo viên tiểu học tại Hà Nội, cho biết: "Nhiều lúc tôi thấy mình như một TikToker. Phải làm thơ, kể chuyện, vẽ tranh, chiếu clip… chỉ để giữ tụi nhỏ ngồi nghe 15 phút" . Cô cũng thừa nhận rằng việc soạn giáo án giờ đây đòi hỏi nhiều kỹ năng mới, giáo viên không chỉ cần kiến thức chuyên môn mà còn cả hiểu biết về tâm lý, công nghệ, thậm chí xu hướng mạng.

Đồng tình với quan điểm của cô Hải, thầy Nguyễn Hải Nam (giáo viên Toán THCS) cho hay: "Thế hệ này không cần thầy cô dạy từng bước, mà cần người giúp kết nối. Các em học nhanh hơn, nhưng dễ hoang mang nếu không có người định hướng. Thầy cô cần bỏ bớt quyền lực, lùi lại làm bạn đồng hành".

"Nếu không chịu thay đổi, mình sẽ bị đào thải. Học sinh giờ không cần những người đọc chép, mà cần những người dám cho các em thắc mắc, tranh luận, thậm chí là phản biện" , thầy nhận định.

Nhìn chung, Gen Alpha đang học theo cách riêng, nhanh hơn, linh hoạt hơn, khó đoán hơn nhưng đầy tiềm năng. Thay vì cố kéo các em trở về "nề nếp cũ", người lớn cần hiểu rằng đã đến lúc trường học cũng phải cập nhật để theo kịp học sinh, chứ không chỉ ngược lại.