Chuyện lạ: Châu Âu yêu cầu xúc xích, bánh burger phải có thịt

Tờ New York Times (NYT) cho hay cuộc tranh luận về tương lai của chiếc bánh mì kẹp chay, hay chính xác hơn là cái tên của nó, đang làm nóng chính trường Liên minh Châu Âu (EU).

Một lần nữa, Nghị viện Châu Âu đã bỏ phiếu ủng hộ đề xuất hạn chế các thuật ngữ truyền thống về thịt, như "burger”, "steak" và "sausage" (xúc xích) chỉ dành riêng cho sản phẩm có nguồn gốc từ động vật.

Động thái này không chỉ là một cuộc chiến pháp lý đơn thuần mà còn là biểu tượng cho cuộc xung đột sâu sắc giữa ngành nông nghiệp truyền thống, đang tìm cách bảo vệ di sản của mình, và một ngành công nghiệp thực phẩm thực vật đang bùng nổ, hướng tới tương lai bền vững.

Cuộc chiến bản sắc

Một chiếc burger làm từ đậu Hà Lan, một miếng steak từ nấm hay xúc xích thuần thực vật, những biểu tượng quen thuộc của làn sóng “ăn xanh” đang đối mặt nguy cơ bị cấm gọi đúng tên.

Tuần qua, Nghị viện châu Âu đã thông qua đề xuất hạn chế việc dùng các từ như “burger”, “steak”, “sausage”, “egg yolk” và “egg white” cho các sản phẩm không chứa thịt, với lý do “từ ngữ cần giữ nguyên ý nghĩa truyền thống”.

Nếu đề xuất này được các cơ quan còn lại của Liên minh châu Âu phê chuẩn, nó sẽ trở thành một trong những rào cản pháp lý quan trọng nhất từng đặt ra cho ngành thực phẩm thực vật đang tăng trưởng nhanh nhất thế giới.

Phía ủng hộ, dẫn đầu là các nghị sĩ thuộc những khu vực nông nghiệp lớn như Pháp, cho rằng cho phép sản phẩm thực vật dùng những từ ngữ gắn với thịt là “đánh tráo khái niệm” và có thể khiến người tiêu dùng hiểu sai.

“Từ ngữ có ý nghĩa. Một miếng steak là thịt, đơn giản vậy thôi,” nghị sĩ Céline Imart phát biểu trước khi bỏ phiếu.

Lập luận này dựa trên quan điểm rằng các tên gọi này đã gắn liền với các thành phần dinh dưỡng và quy trình sản xuất cụ thể từ động vật, và việc áp dụng chúng cho đậu nành hoặc protein lên men là không minh bạch.

Đằng sau lập luận tưởng chừng mang tính ngôn ngữ ấy là nỗi lo rất thực của ngành chăn nuôi truyền thống: sự trỗi dậy của thực phẩm thay thế đang thách thức mô hình sản xuất, thói quen tiêu dùng, và cả biểu tượng văn hóa của ẩm thực châu Âu.

Tiêu thụ thịt ở châu Âu đã giảm dần trong những năm gần đây. Dự đoán của Ủy ban châu Âu cho thấy nhu cầu với thịt bò và heo có thể giảm thêm 5–6% trong thập kỷ tới do giá cao, nguồn cung hạn chế và lo ngại môi trường.

Trong khi đó, sản xuất thịt thực vật tăng gấp đôi chỉ trong 5 năm, riêng Đức đạt hơn 126.000 tấn vào năm 2024. Thực phẩm chay đã vượt ra khỏi ngách nhỏ của người ăn kiêng để trở thành một ngành công nghiệp hàng tỷ Euro, được hậu thuẫn bởi các chuỗi siêu thị, hãng thức ăn nhanh và các nhà đầu tư công nghệ.

Không ngạc nhiên khi các tập đoàn bán lẻ lớn như Aldi, Lidl, cùng Burger King hay Beyond Meat đồng loạt lên tiếng phản đối lệnh cấm, cho rằng điều này “làm khó người tiêu dùng trong việc nhận diện sản phẩm” và bóp nghẹt sáng tạo của doanh nghiệp. Họ viện dẫn khảo sát của Tổ chức Người tiêu dùng châu Âu năm 2020 cho thấy phần lớn người dân không bị nhầm lẫn giữa “burger chay” và “burger thịt” khi bao bì ghi rõ “vegan” hay “plant-based”.

Giới kinh doanh và những người ủng hộ thực phẩm bền vững đã phản ứng gay gắt, gọi cuộc bỏ phiếu là "ngược đời" và "lãng phí thời gian." Họ chỉ ra rằng việc cấm sử dụng các thuật ngữ quen thuộc sẽ cản trở sự đổi mới và làm người tiêu dùng khó khăn hơn trong việc tìm kiếm các lựa chọn thân thiện với môi trường và sức khỏe. Việc tước bỏ các tên gọi này chỉ khiến người tiêu dùng phải học lại một ngôn ngữ sản phẩm mới không cần thiết.

Ở chiều ngược lại, các hiệp hội nông nghiệp, một trong những nhóm vận động hành lang mạnh nhất tại Brussels, coi việc bảo vệ “ngôn ngữ của thịt” là cách bảo vệ nghề truyền thống. Đối với họ, cuộc tranh luận không chỉ là về nhãn mác, mà là về bản sắc của nền ẩm thực châu Âu: liệu một “xúc xích” có thể tồn tại mà không cần thịt động vật?

Câu chuyện miếng thịt

Cuộc chiến ngôn từ này không phải mới. Năm 2021, Pháp từng ra sắc lệnh cấm dùng từ “steak” hay “saucisse” (xúc xích) cho sản phẩm chay, nhưng bị Tòa án Công lý châu Âu bác bỏ vì vi phạm quyền thương mại tự do trong khối.

Phán quyết năm 2024 của cùng tòa án thậm chí khẳng định rằng các thuật ngữ như “steak” hay “burger” có thể dùng cho sản phẩm thực vật nếu nhãn mác ghi rõ nguồn gốc.

Tuy nhiên, Nghị viện châu Âu nay đang tìm cách viết lại luật ở cấp cao hơn, mở đường cho việc đảo ngược tinh thần phán quyết đó.

Chính trị cũng đóng vai trò không nhỏ. Cuộc bỏ phiếu lần này của Nghị viện được cho là phản ánh sự chuyển dịch chính trị sau các cuộc bầu cử gần đây, mang lại nhiều quyền lực hơn cho các nhà lập pháp có quan điểm ủng hộ nông nghiệp truyền thống.

Khi Thủ tướng Đức Friedrich Merz phát biểu trên truyền hình rằng “xúc xích không thể là đồ chay”, ông không chỉ nói về ẩm thực mà còn nói với cử tri nông thôn, những người đang cảm thấy bị bỏ lại trong chuyển dịch xanh.

Trong khi đó, các chính trị gia ở Hà Lan hay Bắc Âu, nơi phong trào ăn chay phát triển mạnh, xem nỗ lực này như biểu hiện của “chính trị bản sắc cho thực phẩm”, một cách đánh lạc hướng khỏi các vấn đề môi trường nghiêm trọng hơn.

Từ góc độ pháp lý, việc định nghĩa thế nào là “thịt” hay “steak” tưởng chừng đơn giản nhưng lại đụng chạm tới quyền ngôn ngữ và thương hiệu. Nếu “sữa” đã từng bị giới hạn cho sản phẩm từ bò (khiến “soy milk” phải đổi thành “soy drink”), thì việc mở rộng giới hạn này sang thịt có thể tạo ra hiệu ứng domino: các doanh nghiệp sẽ phải tìm từ thay thế khó hiểu hơn, trong khi người tiêu dùng phải học lại cách gọi món ăn vốn quen thuộc.

Ở tầng sâu hơn, đây là câu hỏi về định hướng xã hội. Liệu châu Âu muốn bảo vệ quá khứ nông nghiệp truyền thống hay khuyến khích đổi mới để thích ứng với biến đổi khí hậu và nhu cầu ăn uống bền vững?

Giới hạn ngôn ngữ có thể tạm thời làm hài lòng một bộ phận nông dân, nhưng nó cũng có thể khiến EU tụt lại trong cuộc đua toàn cầu về thực phẩm xanh, nơi Mỹ và châu Á đang đầu tư mạnh cho các công nghệ “thịt chay”.

Trong cuộc tranh luận tưởng như chỉ xoay quanh vài chữ cái, châu Âu đang thử thách khả năng cân bằng giữa truyền thống và tiến bộ. Một chiếc “burger chay” không chỉ là sản phẩm ăn kiêng, mà là biểu tượng của thế hệ tiêu dùng mới coi bền vững là giá trị cốt lõi chứ không chỉ là khẩu hiệu.

Nếu EU chọn con đường hạn chế ngôn từ, họ có thể bảo vệ một phần di sản ẩm thực của mình. Tuy nhiên nếu chọn mở rộng khái niệm, họ có thể mở cánh cửa cho một nền công nghiệp thực phẩm xanh, nơi “burger” không còn được định nghĩa bằng nguồn gốc của nó, mà bằng tương lai mà nó hướng tới.

*Nguồn: NYT, Fortune, BI