Bức hình ám ảnh chụp năm 1950

Bức ảnh buồn từ năm 1950 này là một lời nhắc nhở lạnh người về một kỷ nguyên khủng hoảng y tế đã lùi vào dĩ vãng, nhưng không thể bị lãng quên.

Trong ảnh là những đứa trẻ đang nằm bất động bên trong những cỗ máy khổng lồ được gọi là phổi sắt ( iron lungs ). Những thiết bị này, về bản chất là những chiếc lồng thép kéo dài, là tuyến phòng thủ cuối cùng để giữ lại hơi thở cho các nạn nhân nhỏ tuổi của bệnh bại liệt ( polio ), căn bệnh đáng sợ đã làm tê liệt cơ bắp, khiến họ không thể tự thở được nữa.

Bại liệt, hay Viêm tủy xám cấp tính, từng là một nỗi kinh hoàng toàn cầu, đặc biệt tấn công dữ dội vào trẻ em tại các nước phương Tây trong nửa đầu thế kỷ 20, khiến nó được mệnh danh là "Sát thủ Mùa Hè" hay "Ác mộng Mùa Hè" . Khác với nhiều dịch bệnh khác, bại liệt thường lây truyền qua đường tiêu hóa, chủ yếu qua nước và thức ăn bị ô nhiễm. Dù hầu hết các trường hợp chỉ gây ra các triệu chứng nhẹ như cúm, một tỷ lệ nhỏ nhưng khủng khiếp chứng kiến virus xâm nhập và tiêu diệt các tế bào thần kinh vận động, dẫn đến bại liệt vĩnh viễn ở chân, tay, và đôi khi là các cơ hô hấp.

Năm tồi tệ nhất ở Mỹ là 1952 , ghi nhận gần 58.000 ca nhiễm , trong đó hàng nghìn người tử vong và hàng chục nghìn người bị liệt. Căn bệnh đã tạo ra một bầu không khí sợ hãi thường trực trong xã hội, khiến các bể bơi, rạp chiếu phim và khu vui chơi công cộng buộc phải đóng cửa mỗi khi mùa hè đến. Khi bại liệt tấn công các cơ liên sườn và cơ hoành, bệnh nhân mất khả năng tự thở. Vào thời điểm đó, giải pháp duy nhất là đặt họ vào máy phổi sắt, một thiết bị cơ khí khổng lồ.

Phổi Sắt: Cỗ máy giam giữ sự sống

Máy phổi sắt, có tên khoa học là Pressure Ventilator , là một thùng kim loại kín, to và dài, bao bọc toàn bộ cơ thể bệnh nhân từ cổ trở xuống, với cổ được đệm kín bằng cao su. Thiết bị này hoạt động bằng cách bơm không khí từ bên ngoài thùng ra để tạo ra áp suất âm bên trong khoang. Sự giảm áp suất này buộc thành ngực của bệnh nhân phải mở rộng ra theo, từ đó khiến phổi hút không khí vào qua mũi và miệng, hoàn thành quá trình hít vào một cách thụ động.

Sau đó, máy đảo ngược quá trình bằng cách bơm không khí trở lại thùng, tạo ra áp suất dương nhẹ, đẩy thành ngực co lại và buộc phổi đẩy không khí ra ngoài.

Mặc dù máy phổi sắt là cứu tinh, cuộc sống bên trong nó là một bi kịch. Bệnh nhân bị nhốt chặt, hoàn toàn bất động, và chỉ có thể nhìn thế giới qua một tấm gương phản chiếu, hoặc khuôn mặt của y tá và người thân. Mọi nhu cầu cơ bản đều phải phụ thuộc hoàn toàn vào sự hỗ trợ của đội ngũ y tế, từ việc ăn uống – thường phải nghiêng máy hoặc dùng ống nhỏ – cho đến việc đọc sách hay vui chơi, vốn cần đến các dụng cụ hỗ trợ đặc biệt. Thêm vào đó, tiếng bơm cơ khí hoạt động liên tục, ngày đêm, tạo ra một môi trường ồn ào, cô lập, làm tăng thêm áp lực tinh thần cho những người phải sống trong máy phổi sắt suốt hàng chục năm, biến căn phòng bệnh thành ngôi nhà bất đắc dĩ của họ.

Chiến thắng của vaccine

Giữa nỗi sợ hãi bao trùm, hy vọng đã đến vào những năm 1950 dưới bàn tay của Tiến sĩ Jonas Salk . Ông đã phát triển thành công Vắc-xin Bất Hoạt (Inactivated Polio Vaccine - IPV) , sử dụng virus bại liệt đã bị tiêu diệt bằng hóa chất.

Năm 1954, một cuộc thử nghiệm lâm sàng lớn nhất lịch sử y học thời bấy giờ đã được tiến hành với hơn 1,8 triệu trẻ em tham gia. Ngày 12 tháng 4 năm 1955 , thế giới vỡ òa khi công bố vắc-xin của Salk an toàn và hiệu quả, đúng vào ngày kỷ niệm 10 năm ngày mất của Tổng thống Franklin D. Roosevelt, một nạn nhân nổi tiếng của bại liệt.

Phản ứng của công chúng là niềm vui và sự nhẹ nhõm không thể diễn tả. Khi được hỏi về bản quyền sáng chế, Jonas Salk đã tuyên bố một câu nói đi vào lịch sử: "Không có bằng sáng chế. Bạn có thể cấp bằng sáng chế cho mặt trời không?" , từ chối mọi lợi ích cá nhân mà chỉ muốn chấm dứt nỗi đau cho nhân loại. Tiếp theo đó là vắc-xin uống (OPV) của Albert Sabin vào năm 1961, giúp việc tiêm chủng trở nên dễ dàng và phổ biến hơn.

Nhờ các chương trình tiêm chủng đại trà, số ca mắc bại liệt tại Mỹ đã giảm từ gần 58.000 ca năm 1952 xuống còn 0 ca nội địa vào năm 1979. Tổ chức Y tế Thế giới (WHO) đã phát động chiến dịch toàn cầu để xóa sổ Polio, và đến nay, bại liệt hoang dại đã bị thanh toán ở hầu hết các quốc gia trên thế giới , chỉ còn tồn tại ở một vài khu vực nhỏ.

Giờ đây, hình ảnh những hàng dài máy phổi sắt đã trở thành biểu tượng của một cơn ác mộng đã lùi vào dĩ vãng. Bức ảnh cũ kỹ từ năm 1950 không chỉ là một tài liệu lịch sử, nó còn là một lời nhắc nhở đau thương và hùng hồn về sức tàn phá khủng khiếp của một căn bệnh truyền nhiễm, sự kiên cường phi thường của những bệnh nhân và đội ngũ y bác sĩ, và trên hết, là thành tựu vĩ đại của khoa học. Vắc-xin bại liệt là một trong những chiến thắng y học lớn nhất mọi thời đại, minh chứng rõ ràng nhất cho việc khoa học có thể thay đổi vận mệnh của nhân loại và cứu sống hàng triệu người khỏi sự tàn phá của bệnh tật.

Tổng hợp