Từ bao giờ chuối lại là "zimbanini babanini"?

Dạo gần đây, cụm từ “brain rot” (tạm dịch là “thối não”) xuất hiện ngày càng nhiều trên mạng xã hội. Thuật ngữ này được dùng để mô tả việc trẻ em và thanh thiếu niên dành quá nhiều thời gian cho các video ngắn, nội dung giải trí mang tính vui nhộn, lặp đi lặp lại hoặc thiếu sự kết nối. Thế hệ Alpha - những em bé sinh sau năm 2010, lớn lên cùng điện thoại, YouTube và TikTok chính là tệp “khán giả nhí” quen thuộc của loại nội dung này. Và đôi khi, chính sự hồn nhiên ấy lại tạo nên những tình huống dở khóc dở cười cho người lớn.

Mới đây, một giáo viên mầm non đã chia sẻ một câu chuyện dạy học của mình trên mạng xã hội, khiến cộng đồng mạng phì cười. Theo đó, cô kể rằng sau gần 10 năm dạy trẻ, đây là lần đầu tiên cô cảm thấy bất lực như vậy. Trong giờ học tiếng Anh với các bé 3 tuổi, cô giơ lên bức tranh minh họa chỉ quả chuối (banana) và hỏi “Đây là quả gì?” bằng tiếng Anh. 

Đúng ra như thông thường, học sinh sẽ phải trả lời là “banana” nhưng không, cả lớp khi thấy bức ảnh cô giơ lên đồng thanh hô: “Zimbanini babanini!”. Cho những ai chưa biết, “zimbanini babanini, hay chính xác hơn là “chimpanzini bananini” hay “shimpanzini bananini” chính là một nhân vật có hình dạng na ná quả chuối trong vũ trụ “brain rot”.

Sau khi câu chuyện được chia sẻ, cộng đồng mạng nhanh chóng bàn luận sôi nổi. Nhiều người thấy tình huống này vừa hài hước vừa đáng suy ngẫm, bởi nó phản ánh rõ ảnh hưởng của các nội dung “brain rot” đối với trẻ nhỏ. Không ít phụ huynh cho rằng đây là lời nhắc nhở để người lớn quan tâm hơn đến việc kiểm soát thời gian và nội dung con trẻ tiếp xúc mỗi ngày, tránh để những video ngắn vui nhộn dần chi phối nhận thức và thói quen học tập của các bé.

Một tài khoản chia sẻ: “Đọc thì buồn cười thật, nhưng mình dạy con mãi mới thuộc được từ ‘banana’, còn nhân vật trong clip thì con nhớ vanh vách. Thấy lo ghê”. Tương tự, một người khác cũng bày tỏ nỗi băn khoăn: “Trẻ con bây giờ học nhanh thật, nhưng toàn học từ TikTok, YouTube Shorts. Nhiều khi nói những câu mình còn không hiểu nổi”.

Bên cạnh đó, có người nhẹ nhàng phân tích: “Cái này không hẳn lỗi của trẻ, mà là do người lớn để điện thoại thay mình dạy con. Khi nội dung vui nhộn quá dễ tiếp cận, trẻ sẽ bị cuốn theo mà quên mất cách học tự nhiên”.

Một bình luận khác lại tỏ ra thông cảm hơn: “Thời nào cũng có trò giải trí của riêng nó thôi, chỉ là bây giờ Internet khiến mọi thứ lan nhanh quá. Quan trọng là cha mẹ biết chọn lọc và hướng dẫn.”

Tuy nhiên, nhiều phụ huynh cũng đưa ra cảnh báo của mình: “Cười vậy thôi chứ nguy hiểm lắm. Nếu trẻ nhỏ chỉ toàn xem video 10-15 giây, sau này sẽ khó ngồi yên học một bài dài hoặc đọc một quyển sách. Kiểu mình nghĩ trẻ sẽ không còn tập trung nhiều như trước nữa”.

“Brain rot” ảnh hưởng đến Gen Alpha thế nào?

Thế hệ Alpha sinh ra trong thời đại mà Internet đã trở thành “không khí”, mọi thứ đều được số hóa và nội dung giải trí luôn sẵn có chỉ với một cú chạm màn hình. Một đứa trẻ 2 tuổi có thể tự mở video hoạt hình, chuyển clip, tạm dừng, thậm chí tua nhanh đến đoạn mình thích. Điều đó khiến não bộ của trẻ hình thành phản xạ tức thì: chỉ cần vài giây đầu tiên không thú vị, chúng sẽ lập tức bỏ qua. Dần dần, khả năng tập trung của trẻ bị rút ngắn lại. Nếu ngày xưa, một tập phim hoạt hình 20 phút có thể khiến trẻ ngồi im, thì nay, một video 30 giây cũng đã là “quá dài”. Các nhà tâm lý học gọi đây là dấu hiệu của attention deficit by design (tạm dịch: sự thiếu tập trung được lập trình sẵn bởi chính cách mà thuật toán mạng xã hội vận hành).

“Brain rot” không chỉ khiến trẻ dễ mất tập trung mà còn ảnh hưởng trực tiếp đến khả năng ngôn ngữ và tư duy. Khi tiếp xúc thường xuyên với những video lặp đi lặp lại, nhạc nền vui tai, lời thoại ngắn gọn, não trẻ dần quen với nhịp xử lý thông tin nhanh nhưng nông. Các em có thể bắt chước giọng nói, biểu cảm, hoặc câu cửa miệng từ các nhân vật mạng, nhưng lại khó diễn đạt cảm xúc thật hay nói một câu hoàn chỉnh có ý nghĩa. 

Ảnh hưởng tiếp theo của “brain rot” là khiến trẻ dễ rơi vào trạng thái lệ thuộc cảm xúc vào thiết bị. Khi não quen với việc được “bơm dopamine” liên tục từ video ngắn, trẻ dễ trở nên cáu gắt, buồn chán hoặc mất hứng thú nếu không có điện thoại trong tay. Nhiều bậc phụ huynh cho biết con mình có thể ngồi yên hàng giờ để xem clip, nhưng lại khó ngồi đọc sách hay trò chuyện quá 10 phút. Một số chuyên gia giáo dục nhận định, nếu không điều chỉnh sớm, thế hệ Alpha sẽ lớn lên với “não bộ mỏi mệt”, luôn cần kích thích mới để cảm thấy vui, nhưng lại khó kiên nhẫn với những trải nghiệm thật trong đời sống.

Tuy nhiên, “brain rot” không hoàn toàn là “thủ phạm duy nhất”. Căn nguyên sâu xa nằm ở cách người lớn đang để công nghệ chiếm chỗ trong hành trình phát triển tự nhiên của trẻ. Khi điện thoại trở thành “bảo mẫu”, video giải trí trở thành “phần thưởng”, trẻ dần hình thành niềm tin rằng thế giới ngoài kia cũng phải vui, nhanh, và hấp dẫn như TikTok. Và khi điều đó không xảy ra, trẻ cảm thấy thất vọng. Chính người lớn vì sự tiện lợi hay bận rộn đã vô tình “đào tạo” não của con theo cách mà thuật toán mong muốn.

Điều đáng nói là “brain rot” không chỉ khiến trẻ mất tập trung, mà còn có thể làm thay đổi cách chúng cảm nhận và xử lý cảm xúc. Thay vì học cách kiềm chế, chia sẻ hay diễn đạt, trẻ chọn cách “bỏ qua”, “chuyển clip”, “next cảm xúc” y hệt cách chúng vuốt màn hình mỗi ngày. Dần dần, khả năng thấu hiểu người khác, cảm thông và lắng nghe cũng giảm sút. Một đứa trẻ bị “brain rot” không chỉ là đứa trẻ khó ngồi học, mà còn là đứa trẻ khó kết nối với thế giới thật.

Tất nhiên, không ai có thể cấm trẻ tiếp xúc với công nghệ trong thời đại này. Nhưng thay vì để “màn hình dạy con”, cha mẹ và giáo viên cần trở lại vai trò người đồng hành, hướng dẫn trẻ cách sử dụng Internet một cách chủ động và lành mạnh. Giới hạn thời gian xem, chọn nội dung phù hợp độ tuổi, cùng xem và trò chuyện với trẻ về điều chúng thấy, đều là những bước nhỏ nhưng có thể tạo nên khác biệt lớn.

“Brain rot” là một khái niệm nghe vui nhưng ẩn chứa sự thật đáng lo bởi bộ não con người, đặc biệt là trẻ nhỏ, đang bị định hình bởi tốc độ của mạng xã hội. Và nếu không kịp nhận ra, thế hệ Alpha có thể lớn lên thông minh, nhanh nhẹn, sáng tạo nhưng lại dễ xao nhãng, dễ mệt mỏi, và khó tìm thấy niềm vui thật sự trong cuộc sống ngoài màn hình.