Trưởng đại diện WHO: Bụi mịn ở Hà Nội có lúc gấp 9 lần giới hạn, đây là 7 giải pháp đã chứng tỏ hiệu quả

Hà Nội đang chạm ngưỡng thành phố ô nhiễm không khí nhất thế giới nếu như không có những thay đổi cụ thể. Để có thể thấy rõ hơn những tác hại của ô nhiễm không khí và cách đại diện WHO hiến kế giúp Việt Nam giảm ô nhiễm, chúng tôi đã trao đổi với Tiến sỹ Angela Pratt, Trưởng Đại diện Tổ chức Y tế Thế giới (WHO) tại Việt Nam.

Ô nhiễm không khí trong nhà gây bệnh tật và tử vong

Ngọc Minh: Trong những ngày gần đây, chất lượng không khí tại Hà Nội và các thành phố lớn khác vẫn ở mức cảnh báo ô nhiễm nghiêm trọng. Nguyên nhân của tình trạng này là gì, thưa bà?

Tiến sỹ Angela Pratt: Cuối năm 2024 và đầu năm 2025, IQAir đã cảnh báo mức độ ô nhiễm không khí ở mức rất cao ở nhiều nơi tại Việt Nam, trong đó có Hà Nội.

Chúng ta cũng biết rằng năm 2024, nồng độ PM2.5 trung bình hàng năm của Hà Nội (45.4 µ g/m3) cao hơn  9 lần so với mức giới hạn nồng độ bụi mịn khuyến nghị của WHO. Hậu quả là năm 2024, Hà Nội được IQAir xếp hạng là thủ đô ô nhiễm thứ 7 trên thế giới. Những số liệu này vẽ nên một bức tranh đáng lo ngại.

Các nguồn chính gây ô nhiễm không khí ngoài trời  ở thủ đô Hà Nội là khói bụi từ sản xuất công nghiệp, đốt rơm rạ ở các vùng quanh thành phố, bụi đường, giao thông đường bộ, và khói đốt từ khu dân cư hoặc thương mại, khói từ các làng nghề và cả việc đốt rác thải.

Ngọc Minh: Không chỉ ô nhiễm không khí ngoài trời, ô nhiễm trong nhà cũng cần phải lưu tâm?

Tiến sỹ Angela Pratt: Ô nhiễm không khí trong nhà cũng là nguyên nhân chính gây bệnh tật và tử vong, mặc dù chúng ta chưa để ý nhiều tới tình trạng này.

Hút thuốc lá và sử dụng nguồn năng lượng không sạch (như than và dầu hỏa) khi đun nấu và điều kiện thông gió kém là những nguyên nhân gây ra ô nhiễm không khí trong nhà.

Năm 2020, trên toàn cầu, ô nhiễm không khí trong nhà là nguyên nhân gây ra một nửa số ca tử vong liên quan đến ô nhiễm không khí. Ước tính có 3,2 triệu người đã tử vong và thật đau lòng khi trong đó có tới 237.000 ca tử vong là trẻ em dưới 5 tuổi.

Giảm phụ thuộc vào nguyên liệu hoá thạch

Ngọc Minh: Việc thúc đẩy “giao thông xanh” và sử dụng xe điện thay cho xe chạy xăng ở Việt Nam sẽ giúp giảm ô nhiễm không khí như thế nào?

Tiến sỹ Angela Pratt: Việc Việt Nam thúc đẩy “giao thông xanh” và sử dụng xe điện có thể giúp giảm đáng kể tình trạng ô nhiễm không khí.

Cụ thể, xe điện không phát khí thải ra ngoài ống xả, giúp giảm trực tiếp lượng chất ô nhiễm phát thải ra không khí. Hơn nữa, xe điện thường tiết kiệm năng lượng hơn xe chạy xăng, dẫn đến lượng khí thải tổng thể từ sản xuất năng lượng vận hành của xe thấp hơn.

Kế hoạch quốc gia của Việt Nam về quản lý chất lượng không khí bao gồm thúc đẩy các phương tiện giao thông thân thiện với môi trường và hệ thống giao thông công cộng, bao gồm xe điện.

Kế hoạch này, cùng với các sáng kiến quan trọng khác của Chính phủ và các ngành, sẽ giúp các thành phố lớn của Việt Nam, trong đó có Hà Nội, tiến gần hơn đến thắng lợi trong cuộc chiến chống ô nhiễm không khí cho người dân và du khách.

Ngọc Minh: Ngoài “giao thông xanh”, bà có khuyến nghị Hà Nội cần làm gì thêm để giảm ô nhiễm không khí?

Tiến sỹ Angela Pratt: Để giải quyết tận gốc vấn đề ô nhiễm không khí một cách hiệu quả, căn cơ mang lại sức khỏe và các lợi ích khác cho mọi người – thì cần có sự thay đổi ở cấp chính sách, cấp ngành và lĩnh vực.

Để làm sạch không khí chúng ta hít thở thì Việt Nam cần giảm sự phụ thuộc vào nguyên liệu hóa thạch cho năng lượng và giao thông, chuyển sang các loại phương tiện mới hơn và thân thiện với môi trường hơn, đồng thời cần xử lý chất thải hiệu quả hơn như giảm đốt rơm rạ mùa màng và rác thải ngoài trời.

Vì nhiều nguồn ô nhiễm không khí ngoài trời cũng là nguồn phát thải carbon (như nguyên liệu hóa thạch) nên cần phải làm song song giảm ô nhiễm không khí và giảm nguyên nhân và tác động của biến đổi khí hậu như một phần trong cách tiếp cận tổng thể hướng tới sự phát triển bền vững.

Dưới sự chỉ đạo điều hành quyết liệt của Thủ tướng Chính phủ, Việt Nam đã đặt ra những mục tiêu đầy tham vọng để hành động trước sự biến đổi khí hậu, điều này sẽ mang lại lợi ích quan trọng trong việc giải quyết vấn đề ô nhiễm không khí.

Tại Hội nghị Biến đổi Khí hậu của Liên Hợp Quốc năm 2021 (COP26), Việt Nam đã cam kết đạt được mục tiêu phát thải ròng carbon bằng không (zero) vào năm 2050. Tháng 12/2022, Việt Nam và Nhóm Đối tác Quốc tế đã công bố Hợp tác Chuyển đổi Năng lượng Công bằng (JETP) với mục đích là mở ra nguồn tài chính hỗ trợ các nước đẩy nhanh sự chuyển đổi sang nguồn năng lượng tái tạo và năng lượng sạch. Việt Nam cũng đã tham gia Liên minh Hành động về Biến đổi Khí hậu và Sức khỏe của Tổ chức Y tế Thế giới.

Tôi hoan nghênh những cam kết này, điều này cho thấy Việt Nam gửi đi một tín hiệu quan trọng nhằm giải quyết thách thức của biến đổi khí hậu – và cải thiện chất lượng không khí – là nội dung ưu tiên. Chúng tôi cũng rất vui mừng khi thấy tiến độ triển khai như các tiêu chuẩn phát thải chặt chẽ hơn đối với xe ô tô mới được ban hành tháng 1 năm 2022. Với các tiêu chuẩn này, nếu được triển khai hiệu quả, sẽ làm giảm ô nhiễm không khí từ giao thông.

Tổ chức Y tế Thế giới cũng hoan nghênh thông báo tháng 12/2024 của Hội đồng Nhân dân thành phố Hà Nội rằng thành phố sẽ thiết lập các vùng phát thải thấp trong thành phố, và hạn chế những phương tiện gây ô nhiễm.

Ngọc Minh: Những giải pháp cụ thể để giảm ô nhiễm không khí là gì, thưa bà?

Tiến sỹ Angela Pratt: Ví dụ, các chiến lược đã được chứng minh hiệu quả ở các thành phố và quốc gia khác bao gồm:

- Cải thiện việc theo dõi chất lượng không khí, dự báo và tuyên truyền cho người dân, từ đó mỗi cá nhân sẽ biết cách hành động nhằm giảm thiểu sự phơi nhiễm trong những ngày ô nhiễm nặng;

- Áp dụng các biện pháp bảo vệ những nhóm người yếu thế như trẻ nhỏ và những người dễ bị tổn thương bằng việc tăng cường các hệ thống bên trong và xung quanh trường học, nhà trẻ, mẫu giáo, bệnh viện và dân cư để theo dõi chất lượng không khí, cải thiện hệ thống thông khí và lọc không khí;

- Các biện pháp giảm thiểu trước mắt có thể được triển khai tại cấp độ địa phương trong các thời điểm ô nhiễm nặng. Các biện pháp đó bao gồm: Giảm số phương tiện lưu thông trên đường, tạm ngừng các hoạt động xây dựng và sản xuất công nghiệp, khuyến khích chuyển đổi sang các thực hành xây dựng bền vững như sử dụng các phương tiện/trang thiết bị phát thải thấp hoặc bằng không, áp dụng các giải pháp công nghệ ngăn bụi và tăng cường giám sát các nhà máy nhiệt điện nhằm đảm bảo các giới hạn phát thải được thực thi nghiêm túc;

- Đẩy nhanh điện hóa vận tải công cộng và có các chính sách khuyến khích người dân chuyển sang các phương tiện chạy bằng điện;

- Cần có quy trình với các bước cụ thể trong quản lý chất thải. Đặc biệt, chấm dứt tình trạng đốt rác thải và dần loại bỏ thực hành đốt rơm rạ, phụ phẩm nông nghiệp;

- Hỗ trợ các hộ gia đình tiếp cận nguồn năng lượng sạch, bao gồm năng lượng cho nấu nướng, sinh hoạt gia đình;

- Ở cấp vĩ mô, đẩy nhanh hành động giảm dần nguyên liệu hóa thạch và chuyển đổi sang các nguồn năng lượng sạch hơn.

Ngọc Minh: Hiện nay, người dân Hà Nội và các thành phố lớn khác ở Việt Nam vẫn đang hít thở không khí bị ô nhiễm đáng kể. Bà đánh giá thế nào về tác động của môi trường đối với sức khỏe?

Tiến sỹ Angela Pratt: Ô nhiễm không khí nghiêm trọng ở Hà Nội và các thành phố lớn khác có tác động đáng kể đối với sức khỏe như:

- Bệnh hô hấp: tiếp xúc lâu dài với không khí ô nhiễm có thể dẫn đến các bệnh về đường hô hấp như hen suyễn, viêm phế quản và bệnh phổi tắc nghẽn mãn tính (COPD).

- Bệnh tim mạch: ô nhiễm không khí có liên quan đến tăng nguy cơ mắc bệnh tim và đột quỵ.

- Ung thư: tiếp xúc lâu dài với một số chất ô nhiễm có thể làm tăng nguy cơ ung thư phổi.

- Tử vong sớm: ô nhiễm không khí là yếu tố nguy cơ gây tử vong sớm. Theo ước tính của WHO, có ít nhất 70.000 ca tử vong hàng năm tại Việt Nam là do ô nhiễm không khí.

- Tác động tới trẻ em: trẻ em thuộc nhóm rất dễ bị tổn thương; ô nhiễm không khí có thể ảnh hưởng tới sự phát triển của trẻ, cũng như gây ra các vấn đề về hô hấp.

Giải quyết vấn đề ô nhiễm không khí là việc vô cùng quan trọng để cải thiện, bảo vệ sức khỏe cộng đồng và đảm bảo tương lai bền vững cho Việt Nam.

Cảm ơn bà, chúc bà sức khoẻ và thành công!