Thứ trưởng Y tế: Bán 1 viên thuốc giả cũng là phạm pháp, cần xử lý nghiêm

1 viên thuốc giả cũng cần xử lý nghiêm

Tại "Hội thảo Thuốc giả - hệ lụy thật: Giải pháp nào để ngăn chặn" được tổ chức tại TP.HCM sáng 26/5, ông Đỗ Xuân Tuyên, Thứ trưởng Bộ Y tế cho biết, thuốc là mặt hàng đặc biệt, liên quan trực tiếp đến tính mạng và sức khỏe con người. Bất kỳ hành vi sản xuất, buôn bán, lưu hành thuốc giả nào - dù chỉ là một viên thuốc cũng là hành vi vi phạm pháp luật nghiêm trọng, vi phạm đạo đức xã hội và cần bị lên án, xử lý nghiêm.

Theo Thứ trưởng Bộ Y tế, hệ lụy do thuốc giả gây ra rất nghiêm trọng, không chỉ đe dọa sức khỏe người bệnh mà còn làm mất niềm tin vào hệ thống y tế, làm suy yếu ngành công nghiệp dược, ảnh hưởng đến sự tồn vong của các doanh nghiệp chân chính. Đó là chưa kể đến hậu quả pháp lý, đạo đức và niềm tin xã hội.

“Quan điểm của Bộ Y tế là phải đấu tranh quyết liệt, xử lý nghiêm khắc không có vùng cấm, không có ngoại lệ. Đồng thời, phải xử lý cả các hành vi bao che, tiếp tay, thiếu trách nhiệm trong quản lý, để thuốc giả tồn tại và len lỏi vào hệ thống phân phối thuốc”, ông Tuyên nói.

Thứ trưởng Đỗ Xuân Tuyên cho rằng, trong thời gian qua, mặc dù hệ thống pháp luật, thanh tra - kiểm tra, kiểm nghiệm đã có nhiều tiến bộ nhưng tình trạng thuốc giả, thuốc kém chất lượng, đặc biệt là thuốc cổ truyền, thuốc không rõ nguồn gốc bán tràn lan trên mạng xã hội, vẫn diễn biến phức tạp.

Lợi dụng lòng tin của người bệnh, sự nhẹ dạ của người dân, không ít đối tượng đã sử dụng mạng xã hội, người nổi tiếng, thậm chí cả danh xưng của bác sĩ, để quảng cáo thuốc giả như “thần dược”. Điển hình như vụ kẹo rau Kera – hoa hậu.

Cũng theo ông Tuyên, Bộ Y tế đã có công văn rất rõ gửi các cơ quan chức năng yêu cầu các đơn vị (như trường đại học dược, bệnh viện) phải phổ biến đến 100% cán bộ, công nhân viên, kể cả người đã nghỉ hưu, là không được dùng hình ảnh của mình để đi quảng cáo sai cho các doanh nghiệp.

Mẫu thuốc giả gia tăng

Tại hội thảo, Thạc sĩ Nguyễn Thị Trúc Vân, Phó Phòng Kế hoạch Tổng hợp - Viện Kiểm nghiệm thuốc TP.HCM cho biết, mỗi năm, qua kiểm nghiệm, Viện này đều ghi nhận các trường hợp thuốc không đạt tiêu chuẩn chất lượng – tức không đáp ứng tiêu chuẩn đã đăng ký với cơ quan quản lý nhà nước.

Cụ thể, năm 2022 có 10 mẫu không đạt chuẩn; năm 2023 tăng lên 20 mẫu; đến năm 2024 giảm xuống còn 12 mẫu (chiếm phần lớn là dược liệu, vị thuốc cổ truyền).

Đáng chú ý, số lượng thuốc giả phát hiện qua kiểm nghiệm cũng có xu hướng tăng nhanh. Năm 2022, phát hiện 5 mẫu thuốc giả; năm 2023 là 12 mẫu; riêng năm 2024, con số này tăng vọt lên 40 mẫu – bao gồm 25 mẫu thuốc hóa dược không chứa dược chất và 15 mẫu thuốc từ dược liệu bị pha trộn tân dược. Nguồn cung cấp mẫu kiểm nghiệm đến từ nhiều kênh như cơ quan công an, trung tâm kiểm nghiệm tuyến tỉnh, bệnh viện và cả người dân.

Theo bà Vân, công tác lấy mẫu phục vụ kiểm nghiệm của Viện Kiểm nghiệm thuốc TP.HCM cũng gặp nhiều khó khăn. Nhân sự của viện không có chức năng, quyền hạn như kiểm soát viên chất lượng nên thường bị từ chối khi yêu cầu lấy mẫu tại cơ sở. Các lý do từ chối bao gồm: vắng mặt người có thẩm quyền, không thể xuất hóa đơn, không ký biên bản, không chấp nhận thanh toán ngay sau lấy mẫu.

“Các cơ sở không chịu hợp tác sẽ viện ra muôn ngàn lý do để từ chối và chúng tôi không có thẩm quyền để xử lý”, bà Vân nói.

Đại diện Viện Kiểm nghiệm thuốc TP.HCM chia sẻ, hiện nay chưa có quy định và hướng dẫn rõ ràng cho việc lấy mẫu trên nền tảng thương mại điện tử, dẫn đến vướng mắc trong việc niêm phong và lập biên bản đúng quy trình. Bên cạnh đó, việc thanh toán mua mẫu từ ngân sách nhà nước cũng gặp trở ngại do các quy định chặt chẽ về hóa đơn, chuyển khoản và đấu thầu theo Nghị định 123/2020/NĐ-CP và Luật Đấu thầu.

Bên cạnh đó, chất chuẩn dùng trong kiểm nghiệm – nhất là với thuốc thuộc danh mục kiểm soát đặc biệt (gây nghiện, hướng thần, tiền chất) hoặc thuốc biệt dược gốc thường không có sẵn, giá cao và thiếu nhà cung cấp đáng tin cậy.

Từ những thực tế trên, đại diện Viện Kiểm nghiệm thuốc TP.HCM kiến nghị cần cơ chế giải quyết khó khăn trong công tác lấy mẫu. Như vậy, công cụ quản lý và giám sát dược phẩm giả trên thị trường sẽ có hiệu quả hơn.

Thuốc giả xâm nhập qua nhiều kênh

TS Tạ Mạnh Hùng, Phó Cục trưởng Cục Quản lý Dược cho biết, thuốc giả không chỉ gây thiệt hại kinh tế mà còn đe dọa trực tiếp đến tính mạng người bệnh. Việt Nam đang phải đối mặt với nguy cơ gia tăng thuốc giả từ bên ngoài xâm nhập, rồi lan rộng qua các kênh trực tuyến, đặc biệt là mạng xã hội và các sàn thương mại điện tử xuyên biên giới.

Theo ông Hùng, dù Việt Nam đã xây dựng hệ thống quản lý dược tương đối đầy đủ, với Luật Dược, Bộ luật Hình sự cùng hàng loạt Nghị định, Thông tư và quy trình quản lý từ tiền kiểm đến hậu kiểm, song công tác phòng chống thuốc giả vẫn còn nhiều lỗ hổng.

“Các đối tượng làm giả thuốc ngày càng tinh vi, có thể sản xuất chui mà không cần nhà xưởng cố định, chia nhỏ quy trình để tránh bị phát hiện và dùng mạng xã hội làm kênh tiêu thụ. Trong khi đó, một bộ phận nhà thuốc bán lẻ chưa tuân thủ nghiêm ngặt quy định, bán thuốc không hóa đơn, không truy xuất được nguồn gốc, tạo điều kiện cho thuốc giả thâm nhập hệ thống chính thống”, ông Hùng nói.

Cũng theo ông Hùng, hiện nay, hệ thống kiểm nghiệm thuốc tại Việt Nam với 3 Viện Trung ương và 62 trung tâm cấp tỉnh – vẫn đang thiếu trang thiết bị hiện đại để kiểm tra nhanh tại chỗ, chưa đồng bộ về năng lực. Một số quy định về xử lý vi phạm hành chính còn nhẹ tay, chưa đủ sức răn đe, đặc biệt với thuốc không rõ nguồn gốc có giá trị nhỏ hoặc chưa đủ điều kiện để xử lý hình sự.

Đại diện Cục Quản lý Dược đã đưa ra nhiều nhóm giải pháp ngăn chặn thuốc giả. Đầu tiên là hoàn thiện pháp luật, tăng mức phạt và bổ sung các quy định kiểm soát bán thuốc online. Công khai thông tin đơn vị phân phối và áp dụng truy xuất nguồn gốc bằng mã QR.

Bên cạnh đó là siết chặt thanh tra, kiểm tra các cơ sở kinh doanh dược, xử lý nghiêm các hành vi vi phạm, nhất là kinh doanh trên mạng xã hội.

Theo ông Hùng, giải pháp tiếp theo là đẩy mạnh ứng dụng công nghệ blockchain (chuỗi khối), cơ sở dữ liệu ngành dược được đồng bộ toàn quốc và phát triển phần mềm theo dõi đơn thuốc, bệnh án điện tử. Ngoài ra, Bộ Y tế sẽ tăng cường đầu tư cho hệ thống kiểm nghiệm, truyền thông cảnh báo cộng đồng và phối hợp chặt chẽ với các bộ ngành, chính quyền địa phương và doanh nghiệp chân chính.

“Cuộc chiến chống thuốc giả là nhiệm vụ khó khăn và lâu dài. Cần cả hệ thống chính trị vào cuộc, cùng với sự tỉnh táo và hợp tác của người dân”, TS Tạ Mạnh Hùng nhấn mạnh.

Kiểm soát bằng công nghệ

Theo ông Phan Thanh Sơn - Phó Chủ tịch kiêm Giám đốc phát triển kinh doanh Khối doanh nghiệp FPT IS (Tập đoàn FPT), để kiểm soát, ngăn chặn được thuốc giả, cần quản lý chất lượng thuốc bằng dữ liệu near-realtime. Mục tiêu là truy xuất nguồn gốc đầy đủ, ngăn chặn thuốc giả, thuốc kém chất lượng. Hiện đại hóa hệ thống quản lý phục vụ đấu thầu, quản lý giá. Kiểm soát từ nguyên liệu đến sản xuất, lưu hành, phân phối và người tiêu dùng.

Bên cạnh đó, phải xác định rõ nguồn gốc và lộ trình di chuyển của từng lô thuốc. Như vậy phải số hóa toàn bộ chuỗi cung ứng thuốc, định danh từng loại thuốc theo số đăng ký, nhà sản xuất, nhà phân phối. Gắn mã định danh, mã QR hoặc chip RFID cho từng sản phẩm/lô hàng. Sử dụng thiết bị kiểm soát ra vào hàng hóa bằng mã QR, chip RFID, kết nối dữ liệu với hệ thống của Bộ Y tế.

Để làm được điều này, phải có thiết bị đọc mã và cập nhật dữ liệu lên hệ thống, tiếp nhận dữ liệu theo thời gian thực, truy vết nếu có vấn đề nào xảy ra. Cơ quan chức năng và người dân có thể dùng điện thoại để kiểm tra nguồn gốc, hạn dùng, cảnh báo.