Lần thứ hai Việt Nam có Di sản Văn hóa Thế giới liên tỉnh: Chuỗi 12 di tích trải dài trên 3 địa bàn

Vào lúc 18h ngày 12/7 (giờ Việt Nam), tại kỳ họp lần thứ 47 của Ủy ban Di sản Thế giới UNESCO diễn ra ở Paris (Pháp), Quần thể di tích và danh thắng Yên Tử – Vĩnh Nghiêm – Côn Sơn, Kiếp Bạc đã chính thức được ghi danh là Di sản Văn hóa Thế giới. Đây là Di sản thế giới thứ 9 của Việt Nam và là di sản liên tỉnh thứ hai, sau Vịnh Hạ Long và Quần đảo Cát Bà.

Di sản văn hóa thế giới liên tỉnh thứ hai của Việt Nam

Được công nhận theo hai tiêu chí quan trọng

Theo thông tin từ Báo Thanh Niên, Yên Tử – Vĩnh Nghiêm – Côn Sơn, Kiếp Bạc được UNESCO công nhận theo tiêu chí (iii) và (vi) của Công ước Di sản Thế giới năm 1972.

Tiêu chí (iii): Di sản là minh chứng độc đáo cho truyền thống văn hóa bản địa gắn liền với sự hình thành và phát triển của Thiền phái Trúc Lâm Yên Tử là dòng Phật giáo đầu tiên mang bản sắc thuần Việt, được sáng lập bởi vua Trần Nhân Tông vào thế kỷ XIII. Tiêu chí (vi): Quần thể này gắn liền với các sự kiện lịch sử, tư tưởng và tín ngưỡng có ảnh hưởng rộng lớn tại Việt Nam, đặc biệt trong việc truyền bá đạo lý nhập thế, từ bi, yêu nước và hòa hợp với tự nhiên.

Việc công nhận dựa trên báo cáo đánh giá của các chuyên gia ICOMOS (Hội đồng Quốc tế về Di tích và Di chỉ) sau nhiều năm khảo sát.

Phạm vi và thành phần di sản

Theo Thông tấn xã Việt Nam, Quần thể di tích và danh thắng Yên Tử – Vĩnh Nghiêm – Côn Sơn, Kiếp Bạc là một chuỗi các di tích nằm trên địa bàn 3 tỉnh Bắc Ninh, Hải Phòng và Quảng Ninh. Toàn bộ khu vực được UNESCO công nhận có diện tích lõi khoảng 525,75 ha và vùng đệm hơn 4.380 ha. Di sản bao gồm 12 điểm di tích tiêu biểu, phản ánh rõ nét tiến trình hình thành và phát triển của Thiền phái Trúc Lâm, dòng Phật giáo mang bản sắc thuần Việt.

Các điểm di tích cụ thể gồm: Chùa Hoa Yên, Chùa Vân Tiêu, Chùa Đồng, Am Ngọa Vân (thuộc Yên Tử, tỉnh Quảng Ninh); Chùa Vĩnh Nghiêm, Khu rừng Yên Tử Tây Yên Tử, Chùa Bổ Đà, Đền Suối Mỡ (tỉnh Bắc Ninh); Chùa Côn Sơn, Đền Kiếp Bạc, Chùa Thanh Mai, Đền Nguyễn Trãi (tỉnh Hải Phòng). Mỗi điểm di tích đều gắn liền với các nhân vật lịch sử như vua Trần Nhân Tông, người sáng lập Thiền phái Trúc Lâm; Thiền sư Pháp Loa và Huyền Quang là hai đệ tử xuất sắc tiếp nối con đường tu hành; danh nhân Nguyễn Trãi với tư tưởng nhân nghĩa, yêu nước; và Hưng Đạo Đại Vương Trần Quốc Tuấn là vị tướng có công lớn trong ba lần đánh thắng quân Nguyên – Mông.

Không chỉ là những công trình kiến trúc tôn giáo cổ kính, các di tích còn lưu giữ hệ thống bia đá, văn bia, mộc bản và thư tịch cổ quý giá, góp phần khẳng định giá trị tư tưởng, nghệ thuật và tín ngưỡng của dân tộc Việt Nam trong suốt hơn 700 năm lịch sử. Đây chính là nền tảng quan trọng giúp quần thể được UNESCO đánh giá cao về tính toàn vẹn và xác thực của di sản.

Giá trị văn hóa – tôn giáo – lịch sử đặc biệt

Theo báo VietnamPlus, quần thể di sản là nơi ra đời và phát triển mạnh mẽ Thiền phái Trúc Lâm, dòng Phật giáo mang màu sắc Việt hóa, hòa quyện giữa tư tưởng Phật, Nho, Đạo và tín ngưỡng dân gian.

Điểm nổi bật của Thiền phái này là tư tưởng "Phật giáo nhập thế", gắn đạo với đời, khuyến khích hành động vì quốc gia, xã hội, từ bỏ cực đoan tu hành ẩn dật.

Báo VnExpress dẫn lời PGS.TS Bùi Văn Liêm – Phó Cục trưởng Cục Di sản Văn hóa cho biết: "Không chỉ là trung tâm tôn giáo, quần thể còn phản ánh mối quan hệ chặt chẽ giữa thiên nhiên và con người trong quá trình hình thành một hệ tư tưởng mang bản sắc riêng biệt."

Di sản sống động trong lòng cộng đồng

Một trong những giá trị nổi bật giúp quần thể Yên Tử – Vĩnh Nghiêm – Côn Sơn, Kiếp Bạc được UNESCO đánh giá cao chính là tính sống động của di sản trong đời sống tín ngưỡng và văn hóa cộng đồng. Không bị "bảo tàng hóa" hay chỉ còn mang ý nghĩa khảo cổ học, các di tích trong quần thể vẫn là điểm đến tâm linh thường xuyên của hàng triệu người dân và du khách mỗi năm, đặc biệt trong các lễ hội mùa xuân và mùa thu.

Nổi bật trong số đó là chùa Vĩnh Nghiêm, nơi lưu giữ hơn 3.050 mộc bản khắc kinh Phật, được UNESCO công nhận là Di sản tư liệu thế giới từ năm 2012. Bên cạnh đó, nhiều bài giảng, thi kệ và thư tịch cổ vẫn được truyền dạy tại các chùa lớn và trường Phật học trong khu vực, duy trì mạch sống liên tục của dòng Thiền phái Trúc Lâm.

Theo báo Tuổi Trẻ, chính việc các nghi lễ, tín ngưỡng và tri thức Phật giáo vẫn tiếp tục được thực hành và truyền thừa qua nhiều thế kỷ là minh chứng thuyết phục cho tính xác thực và toàn vẹn của di sản trong hồ sơ đề cử được UNESCO chấp thuận.

Quá trình đề cử công phu kéo dài hơn một thập niên

Hồ sơ đề cử Quần thể di tích và danh thắng Yên Tử – Vĩnh Nghiêm – Côn Sơn, Kiếp Bạc được khởi động từ năm 2013 và hoàn thiện trong giai đoạn 2020–2023. Quá trình này là kết quả của sự phối hợp chặt chẽ giữa Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch; UBND các tỉnh Quảng Ninh, Bắc Ninh, Hải Phòng; cùng các chuyên gia của Hội đồng Quốc tế về Di tích và Di chỉ (ICOMOS), Tổ chức Giáo dục, Khoa học và Văn hóa Liên Hợp Quốc (UNESCO) và nhiều trường đại học trong nước và quốc tế.

Đặc biệt, trong giai đoạn vận động quốc tế, Thủ tướng Phạm Minh Chính đã gửi thư trực tiếp tới Chủ tịch UNESCO và các quốc gia thành viên Ủy ban Di sản Thế giới nhằm thể hiện cam kết chính trị mạnh mẽ của Việt Nam trong việc bảo tồn và phát huy giá trị di sản dân tộc. Thông tin này được xác nhận bởi Báo Chính Phủ trong bài đăng ngày 12/7/2025.

Kế hoạch bảo tồn và phát huy giá trị

Ngay sau khi quần thể Yên Tử – Vĩnh Nghiêm – Côn Sơn, Kiếp Bạc được UNESCO vinh danh, lãnh đạo ba địa phương liên quan đã khẳng định sẽ tiếp tục triển khai các kế hoạch bảo tồn lâu dài, đồng thời phát huy giá trị di sản theo hướng bền vững và hiện đại. Theo báo Dân Trí, các giải pháp trọng tâm bao gồm: giữ nguyên hiện trạng kiến trúc và cảnh quan tại các điểm di tích, nghiêm cấm xây dựng công trình xâm lấn vùng lõi và vùng đệm; phát triển du lịch tâm linh gắn với kiểm soát chặt chẽ lượng khách vào mùa cao điểm nhằm giảm áp lực lên môi trường và cơ sở hạ tầng; tăng cường giáo dục cộng đồng thông qua việc xây dựng trung tâm trưng bày và giới thiệu di sản bằng công nghệ số; đồng thời mở rộng hợp tác quốc tế, tiếp cận các quỹ bảo tồn từ UNESCO và các tổ chức bảo tồn di sản tại châu Á.

Chia sẻ với báo Quảng Ninh Online ngày 13/7/2025, ông Nguyễn Văn Tỉnh – Giám đốc Sở Văn hóa và Thể thao Quảng Ninh nhấn mạnh: "Chúng tôi coi đây là một trọng trách và cơ hội. Việc được UNESCO vinh danh không phải là đích đến, mà là điểm khởi đầu cho hành trình bảo tồn và phát triển di sản thế giới theo hướng hiện đại, hài hòa."

Niềm tự hào – cơ hội phát triển

Việc Yên Tử – Vĩnh Nghiêm – Côn Sơn, Kiếp Bạc được UNESCO ghi danh là Di sản Văn hóa Thế giới không chỉ là một vinh dự lớn lao đối với Việt Nam, mà còn đánh dấu bước tiến quan trọng trong hành trình khẳng định bản sắc văn hóa dân tộc trên trường quốc tế. Di sản này trở thành biểu tượng mới cho nền văn hóa Việt Nam đậm đà bản sắc, là minh chứng rõ nét cho nỗ lực bền bỉ trong việc gìn giữ và phát huy giá trị lịch sử, tôn giáo và tư tưởng giữa bối cảnh hiện đại hóa. Đồng thời, đây cũng là ví dụ điển hình cho khả năng kết hợp hài hòa giữa bảo tồn di sản với phát triển du lịch bền vững, một hướng đi đang được nhiều quốc gia theo đuổi.

Theo đánh giá của nhiều chuyên gia văn hóa, việc sở hữu một di sản có chiều sâu tư tưởng như Yên Tử – Vĩnh Nghiêm – Côn Sơn, Kiếp Bạc không chỉ nâng cao vị thế du lịch, mà còn góp phần thúc đẩy ngoại giao văn hóa, quảng bá hình ảnh đất nước, và tăng cường hợp tác quốc tế trong các lĩnh vực giáo dục, nghiên cứu và bảo tồn di sản.

(Theo TTXVN, Báo Chính phủ, VnExpress)