Khi những khu ổ chuột trở thành điểm du lịch: "Vườn thú người" trần trụi hay trang mới tươi sáng cho người nghèo?

"Du lịch khu ổ chuột": Ngành kinh doanh đã có từ lâu

"Du lịch khu ổ chuột" không phải là ý tưởng mới mẻ vì hình thức du lịch này đã có từ những năm 1800. Vào khoảng thời gian này, một số người London giàu sang từng đến vùng East End để quan sát đời sống khổ cực của người dân nghèo dưới con mắt đầy miệt thị. Chẳng mấy chốc, ngành kinh doanh phát đạt đến mức thu hút trên một triệu du khách mỗi năm ghé thăm các khu ổ chuột từ Mumbai (Ấn Độ), Manila (Philippines) tới Johannesburg (Nam Phi).

Đa phần các tour du lịch khu ổ chuột thường đưa khách tham quan tới một số nơi được các tổ chức phi chính phủ hỗ trợ như trường học, trung tâm giáo dục, trại trẻ mồ côi... Những địa điểm này được lựa chọn là để du khách có thể tận mắt chứng kiến những nỗ lực cải thiện đời sống cộng đồng và gợi ý du khách hãy trợ giúp cho người dân địa phương.

Vì sao du khách lại thích trải nghiệm "du lịch khu ổ chuột"

Theo Tiến sĩ Ko Koens, Giảng viên cao cấp tại Đại học NHTV Breda of Applied Sciences (Hà Lan), "Động lực đầu tiên thúc đẩy du khách đến những khu ổ chuột là vì họ muốn thấy một bức tranh toàn cảnh của điểm đến. Nếu bạn muốn hiểu tường tận cuộc sống của một quốc gia thì bạn không nên lờ đi các khu vực nghèo đói, chưa phát triển".

Đồng tình với quan điểm trên, một du khách có tên là David Ways vui vẻ chia sẻ rằng, "Tôi thích nghiên cứu về những người vô gia cư ở các nước phát triển. Tôi tò mò về sự đối lập của giới nhà giàu sống liền kề những khu ổ chuột. Tò mò không phải về việc họ sống như thế nào mà về câu chuyện cuộc đời họ, cả sự phân biệt đối xử mà họ phải hứng chịu từ chính quyền địa phương và những người có nơi an cư".

Động lực thứ hai khiến du khách thích hình thức du lịch khu ổ chuột có vẻ ít cao quý hơn, chỉ đơn giản là vì niềm vui! Lý giải rõ hơn về lý do này, Tiến sĩ Koens cho rằng: "Mọi người ngày càng tìm kiếm nhiều điểm đến mới lạ và du lịch khu ổ chuột chắc chắn khác biệt khi đem ra so sánh với những hình thức du lịch thông thường".

Dù đến bất cứ khu ổ chuột nào, du khách đều được cảnh báo cẩn thận với ví tiền của mình hoặc coi chừng mất mạng. Có lẽ, yếu tố nguy hiểm đã khiến hình thức du lịch này trở nên thú vị hơn.

Hướng phát triển mới của hình thức "du lịch khu ổ chuột"

Anh Kennedy Odede đến từ Nairobi, người từng xuất hiện trên mặt sau của tờ Thời báo New York vào năm 2010 ngậm ngùi chia sẻ về lần đầu gặp ngoại quốc đến nhà mình: "Tôi đang đứng ngoài ngôi nhà rộng 9,3 m2 để rửa bát và thẫn thờ nhìn vào những đồ bếp lâu ngày không dùng tới. Đã mấy hôm nay, chúng tôi chưa có gì để ăn. Bỗng nhiên, một người da trắng chụp ảnh tôi. Tôi cảm thấy mình giống như một con hổ trong chiếc lồng. Khi tôi còn chưa kịp thốt ra lời nào thì cô gái ấy vẫn tiếp tục làm như vậy. Du lịch khu ổ chuột là con đường một chiều: Họ chụp ảnh còn chúng tôi thì đánh mất phẩm giá của mình".

Những trường hợp như vậy không phải là chuyện hiếm. Tuy vậy, bất chấp một vài điều tiêu cực có thể xảy ra, nếu du lịch khu ổ chuột được các cơ quan chức năng quản lý có trách nhiệm thì những sự cố này có thể hoàn toàn tránh được.

Tiến sĩ Koens, một chuyên gia nghiên cứu hàng đầu trong lĩnh vực này, đồng thời là tác giả cuốn sách "Du lịch khu ổ chuột: Nghèo khổ, Sức mạnh và Đạo đức" cho rằng: "Một hành vi đúng mực luôn phụ thuộc vào cách nó được thực hiện ra sao".

"Những người khai thác du lịch có rất nhiều việc để làm. Điều quan trọng nằm ở chỗ họ cần cố gắng tổ chức các chuyến du lịch khu ổ chuột sao cho người dân địa phương luôn được tôn trọng. Họ có thể phối hợp với người dân để cùng khai thác các chuyến đi và đảm bảo các du khách vẫn chi tiền cho chuyến đi".

Ông Koens cũng nhắc đến các yếu tố liên quan đến người dân bản địa. Các hãng lữ hành nên tạo điều kiện để người dân ở đây tự mình kể câu chuyện của riêng họ và đề ra quy định chụp ảnh. Chẳng hạn như, du khách phải nhận được sự chấp thuận của người dân thì họ mới được ghi lại khoảnh khắc họ mong muốn.

Kinh nghiệm cho thấy, khi các quy định được tuân thủ, điều này sẽ mang lại nhiều lợi ích quan trọng cho du lịch khu ổ chuột.

Anh Asim Shaikh, Tổng giám đốc công ty Reality Tours and Travel trả lời Travel Wire Asia rằng: "Động lực chính của chúng tôi là chăm sóc cộng đồng. Chúng tôi có một công ty chị em chiếm đến 80% lợi nhuận. Hình thức du lịch này được dùng để giáo dục đạo đức cho thanh niên trong cộng đồng".

Hãng Reality Tours đã tổ chức nhiều chuyến du lịch vòng quanh vùng Dharavi ở Mumbai trong suốt 11 năm qua và muốn du lịch khu ổ chuột không chỉ đơn giản là xem người dân ở đây sống ra sao. Họ muốn khách du lịch hiểu về cuộc sống của người dân trong cộng đồng đó và cho mọi người thấy một khía cạnh khác của khu ổ chuột mà thường bị các phương tiện truyền thông đưa tin sai lệch.

Anh Asim nói: "Chúng tôi đang cố gắng thay đổi cách nhìn của mọi người. Chúng tôi muốn mọi người hiểu về những công việc của người dân ở các khu ổ chuột. Đúng là họ còn nghèo khổ nhưng họ có tinh thần cộng đồng cao và làm việc rất chăm chỉ."

Ngoài ra, anh Asim cho rằng, tận dụng các hướng dẫn viên du lịch địa phương cũng là một cách làm hay.

Người dân địa phương nghĩ sao về hình thức du lịch khu ổ chuột?

Trước kia, khi cách thức tổ chức du lịch khu ổ chuột chưa được chú ý đúng mức, khiến người dân ở đó luôn có cảm giác mình bị tổn thương khi khách nước ngoài đến tham quan thì phản ứng của họ với hình thức du lịch này chủ yếu là tiêu cực.

Giáo sư Frezel kể lại kỷ niệm ông từng trải qua như sau: "Tôi nhớ khi đi qua một khu vực ở Mumbai với một nhóm du khách khá đông, mọi người đều phản ứng kiểu "Tại sao các anh đến đây? Đây không phải là Cổng vào Ấn Độ". Đôi khi bạn gặp sự thù địch, đặc biệt là khi người ta cảm giác như bạn giẫm lên chân họ".

Tuy nhiên, với thái độ coi trọng và hợp tác cùng người dân địa phương như cách làm của một vài hãng lữ hành hiện nay, phản ứng của người dân ở các khu ổ chuột đã trở nên tích cực hơn trước rất nhiều. Điều này hoàn toàn trùng khớp với kết quả điều tra do công ty Reality Tours tiến hành.

Và theo Tiến sĩ Koens, khi mọi việc được điều hành đúng cách, du lịch khu ổ chuột "thực sự sẽ mang đến tiếng nói và thu nhập cho những người dân còn đang bị phần đông xã hội phớt lờ".

Đâu mới là ảnh hưởng thực sự của hình thức du lịch này?

Nói về việc kiếm lợi từ các hoạt động du lịch khu ổ chuột, ông David Ways, người có hơn 10 năm kinh nghiệm chu du khắp thế giới cho hay: "Các nhà khai thác du lịch luôn hứa hẹn rằng, họ sẽ trả tiền xứng đáng cho những công sức người dân địa phương đã bỏ ra". Tuy vậy, hình thức du lịch này kích thích không đáng kể đến sự tăng trưởng kinh tế ở đây.

"Du lịch khu ổ chuột thường được gắn mác làm từ thiện. Chính vì vậy, các nhà điều hành chuyến đi sẽ nói, một phần số tiền họ thu được sẽ dành cho dự án nào đó ở khu phố hoặc họ sẽ mở hầu bao cho một công việc ý nghĩa nào đó… Song dòng tiền chảy vào những nơi thực sự cần lại không đáng kể".

Tuy vậy, ảnh hưởng mạnh mẽ nhất của du lịch khu ổ chuột lại là sự kết nối. Du khách tới các vùng dân cư vốn đang bị xã hội quên lãng. Vì thế, đây là cách để mọi người phải thừa nhận rằng, những khu vực này vẫn đang tồn tại và chúng ta không nên bỏ qua những điều có giá trị ở đây. Nói cách khác, hình thức du lịch này nhắc nhở mọi người rằng, các khu ổ chuột đó vẫn đang tồn tại trên bản đồ thế giới.

Tổng hợp từ Asian Correspondent, Forbes