Giám đốc sáng tạo Dzũng Yoko: "Tín ngưỡng không chỉ là nguồn cảm hứng mà còn là chỗ dựa tinh thần"

Những năm đầu tiên vào Nam, tôi nhớ mãi những bộ hình đậm chất Á Đông được thực hiện bởi Dzũng Yoko và ê kíp đã viral đến cỡ nào trên Facebook. Đó là khoảng 2016 - 2017. Người ta truyền tay nhau mải miết những khuôn hình thời trang độc đáo, "lồng lộn" với bảng màu rực rỡ đa sắc. Với tôi khi ấy, để liên tục cho ra mắt những điều đẹp đẽ như vậy với tần suất dày đặc, đầu tư chỉn chu, hẳn người đứng sau phải có năng lực sáng tạo khủng khiếp lắm hoặc chí ít bản thân họ phải có sự ám ảnh sâu sắc với việc kể chuyện bằng ngôn ngữ của hình ảnh và thời trang đương đại. Sau này, có cơ hội hoạt động trong lĩnh vực thời trang nhiều, tôi mới được biết anh Dzũng Yoko đã có thâm niên làm sáng tạo từ trước cả khi chức danh "Giám đốc sáng tạo" trở thành một tên hiệu đắt giá trong ngành công nghiệp thời trang.

Em chào anh Dzũng, hiện nay anh Dzũng đang làm công việc gì rồi?

Hiện anh vẫn theo nhiếp ảnh, hướng đi của anh là một nghệ sĩ thị giác (visual artist). Trước đây anh có công việc là giám đốc sáng tạo trong thời trang. Giờ anh có một team riêng để thực hiện các dự án thương mại, có thu nhập ổn định; để từ đó anh thực hiện các hoạt động, dự án cá nhân mà anh thấy đam mê: Ví dụ như ra sách mới.

Khoảng năm 2015 - 2016, anh thấy bế tắc nhưng chính bản thân anh cũng không rõ là mình thấy bế tắc ở đoạn nào; mình nên làm gì tiếp theo; lựa chọn nào cũng hay nhưng mình sẽ khám phá mọi thứ như thế nào… Sau đó, vào khoảng năm 2017, anh bắt đầu chụp hình theo lời khuyên của 2 người bạn đều là nhiếp ảnh gia: Monkey Minh và Nhu Xuan Hua. Vậy là anh bắt đầu cầm máy ảnh. Giờ nghĩ lại, anh vẫn thấy đó là một lựa chọn đúng với cuộc đời anh. Thông qua việc chụp hình, anh hiểu về các giác quan, anh "filter" được hình ảnh qua một lăng kính mới đúng và đủ với bản thân của anh hơn.

Em từng đọc trong một bài phỏng vấn, anh Dzũng từng chia sẻ: "Anh sợ bị chê". Không biết anh có mang theo nỗi sợ bị chê đó khi chuyển từ công việc giám đốc sáng tạo sang công việc nhiếp ảnh gia không?

Có chứ em. Anh rất sợ bị chê đó. Lúc anh bắt đầu đăng tải những bức hình anh tự chụp, có nhiều người lên thẳng facebook anh để chê, họ công kích trực diện và nói những điều tiêu cực lắm. Anh còn nhớ ngày đầu tiên đi chụp hình, anh sợ quá anh định bảo ê-kíp là thôi không chụp nữa. Nhưng giờ mình hẹn mọi người rồi mà bảo mọi người về sao được. Anh run lắm nên chỉ nhờ mọi người ra khỏi phòng hết để anh lại với người mẫu thôi.

Bộ hình đầu tay anh cũng không thấy đẹp như anh kỳ vọng nhưng lâu dần anh thấy việc tiếp nhận và chấp nhận những điều như vậy không còn quá khó với anh nữa. Anh rất thích chụp hình, anh từng chụp hình cách đây 10 năm nhưng chỉ là chụp chơi thôi. Anh thích hình ảnh tới mức anh cầm máy lên là thấy mình thoải mái, nhẹ nhõm. Hơn nữa, anh không mong muốn mình đi kể một câu chuyện của người khác, anh muốn là người tạo ra câu chuyện và trực tiếp kể câu chuyện đó bằng ngôn ngữ hình ảnh.

Liệu đã có thời điểm nào, anh phải đối mặt với tiêu cực hay những lời chỉ trích tới mức anh cảm thấy mình cạn kiệt nguồn năng lượng sáng tạo chưa?

Chia sẻ thật thì trước đó anh cũng gặp vấn đề với chuyện trầm cảm. Ngày xưa thì anh ngại nói về những chủ đề như thế này. Nhưng giờ thì anh thấy đó cũng không phải điều gì phải giấu giếm cả, nó cũng như chuyện em đau bao tử hay viêm xoang. Đó cũng là một phần sức khỏe của em thôi. Anh nghĩ nhờ vào nhiếp ảnh mà anh được chữa lành nhiều: Khi cầm máy, anh quên hết mọi thứ xung quanh.

Khi em nhìn mọi sự bằng mắt thường em thấy khác mà khi em nhìn qua ống kính cá nhân của từng nhiếp ảnh gia, em sẽ lại thấy những thế giới khác. Đây cũng là cách anh chữa lành cho tâm trí và chính mình trong những năm qua. Chắc thi thoảng, có job thương mại nào đó khiến anh hơi đau đầu thôi nhưng chưa bao giờ anh cảm thấy mình cạn kiệt năng lượng trong việc sáng tạo cả.

Từ trước đến nay, các tác phẩm của anh Dzũng Yoko gắn liền với hình ảnh và văn hóa Á Đông. Điều em tò mò chính là: Liệu yếu tố ấy đã luôn có mặt gắn bó với cuộc sống cá nhân của anh Dzũng từ bé hay chỉ tới khi trưởng thành anh mới nhận ra là mình đam mê "Á Đông"?

Anh luôn thích "Á Đông". Có lẽ tình yêu này đã bắt đầu được nuôi dưỡng từ ấu thơ của anh. Bà Ngoại anh vốn là kiểu con gái Hà Nội xưa: thanh lịch, nhuần nhị. Trong nhà bà sưu tập nhiều đồ cổ, gốm sứ. Thế nên từ bé, anh đã tập vẽ những hoa văn họa tiết gốm sứ trên bình trà, đôn cổ… trong nhà bà. Nhà Ngoại anh từ Pháp về, cậu anh thích nghe nhạc Jazz. Á Âu vì thế đan xen tự nhiên trong cuộc đời anh từ lúc bé. Anh nghĩ vào những năm cũ về trước, ở Hà Nội, cũng không nhiều người tiếp cận lối sống như thế vì điều kiện chính trị văn hóa không cho phép. Nên để trả lời cho câu hỏi của em thì anh nghĩ rằng: tình yêu "Á Đông" bắt đầu với anh từ những năm đầu đời.

Em có một ấn tượng về anh của hiện tại, đó là "bình thản". Đây là một tâm thế được rèn dũa sau nhiều năm hoạt động trong lĩnh vực thời trang - có lẽ bị cho là thị phi hay đây là bản chất con người anh?

Anh nghĩ mình khá "insecure" (không tự tin) nên nhiều lúc thành ra lại ngại. Nếu em bảo là em cảm thấy anh bình thản thì chắc đó là vì anh của thời hiện tại không hay so sánh bản thân mình với người khác, cũng không quá quan tâm tới những vấn đề bề nổi trong xã hội nữa. Lúc còn trẻ, anh đạt được thành công nhanh chóng, được chú ý nhiều, anh mắc vào cái bẫy "tự cao" như nhiều người khác. Giờ trưởng thành hơn, anh muốn chạy vào bên trong, thấu hiểu con người mình và thể hiện qua tác phẩm cá nhân. Anh không hiền lành, các hình anh chụp cũng khá dữ dằn đó. Em xem hình ảnh chụp sẽ thấy các vấn đề tâm lý, tình dục, khao khát bản năng đều từng được thể hiện không ít thì nhiều.

Em nghĩ rằng tất cả chúng ta có thể thấy thời trang Việt Nam hiện nay đang phát triển với tốc độ rất nhanh. Các xu hướng thời trang của thời hiện tại táo bạo, liều lĩnh và tự do. Có khi nào anh Dzũng Yoko và những giá trị anh theo đuổi trong nghệ thuật của mình cảm thấy bị tụt lại phía sau không?

À câu hỏi này chạm đúng tâm tư của anh này. Mọi người hay hỏi anh rằng anh có thấy buồn không nếu không được tung hô nữa. Anh không em ạ. Bây giờ, anh không nghĩ về chuyện liệu mình làm cái này hay mình chọn ngành kia thì có còn được ai quan tâm, khen ngợi nữa hay không. Một người nghệ sĩ thì nên làm và sống với đúng bản thân của mình. Anh vẫn cởi mở học hỏi từ các bạn trẻ nhưng giữ vững bản sắc cá nhân. Anh muốn gặp nhiều người trẻ để biết cái "insight" của họ, mình học hỏi chứ không chạy theo ai cả.

Em thấy đó, trên thế giới vẫn có những đạo diễn, nhiếp ảnh gia nổi tiếng họ theo đuổi công việc tới khi rất già. Tác phẩm họ sáng tạo mang tính vĩnh cửu (timeless). Tuổi tác hay xu hướng không phải là những lý do phổ thông khiến chúng ta rơi vào nỗi sợ của việc "lỗi thời". Anh chỉ sợ mình làm mọi thứ rất máy móc, khô cứng, không chạm tới trái tim người khác. Người sao thì tác phẩm vậy, nếu bên trong con người ta chết thì tác phẩm cũng chết. Lúc đó (anh nghĩ) mới gọi là hết thời.

Còn khía cạnh táo bạo, tự do của thế hệ trẻ trong bối cảnh thời trang hiện tại. Anh có nhận xét gì không?

Một câu hỏi hay. Giờ mở bất cứ cái gì ra cũng thấy hở thấy bạo nhưng anh thấy không phải cái nào cũng đẹp. Dòng chảy thời trang lại thường mang tính xu hướng và đa phần số đông sẽ muốn chạy theo, hòa cùng những xu hướng đó. Nhưng có lẽ, chỉ có những điều thật tâm thực sự xuất phát từ con người làm sáng tạo thì mới có thể tồn tại. Còn không thì kỳ lắm em. Ví dụ, bản thân em là người có những tư tưởng táo bạo thì việc em truyền đạt, thể hiện những điều đó rất tự nhiên, không cần cố. Còn nếu em là người bảo thủ, truyền thống, hiền lành thì khi làm ra các tác phẩm hở bạo hẳn nhiên sẽ có thứ gì đó gượng gạo mà cả em và người xem tác phẩm em làm có thể cảm nhận được.

Thế nên anh nghĩ, xu hướng thời trang có thay đổi, phát triển như thế nào thì cái quan trọng vẫn là chính mình: sống thật, sống "original". Anh thích Á Đông, giờ bảo anh làm theo kiểu Tây phương anh không làm được. Người ta bây giờ có thế nào thì anh thấy cũng ok, con người mà, thời đại nào cũng có nhu cầu muốn chứng tỏ, muốn chinh phục các thách thức. Những tác phẩm của thế hệ mới nếu tạo được cảm xúc, gây xúc động cho người xem thì có sao đâu. Còn khi người làm ra tác phẩm chỉ có cái đích muốn gây sốc công chúng thì lại là câu chuyện khác.

Có thể thấy rằng thế hệ trẻ ngày nay thích đi theo xu hướng tối giản (minimalism), anh nhìn vào Instagram của mọi người có thể thấy những dải màu sắc trung tính nhiều, thậm chí là na ná nhau. Trong khi đó, những tấm ảnh của anh Dzũng lại cho thấy một sự chơi màu rực rỡ.

Anh không thích tối giản lắm, anh chưa bao giờ thích cả. Không phải anh không thấy thời trang tối giản không đẹp. Nhưng tối giản khiến anh thấy nhàm chán. Cũng có thể, anh nghĩ rằng nội tâm con người rất phong phú nên nếu thể hiện những sắc thái cảm xúc ấy bằng nhiều màu sắc thì sẽ thích hơn.

Bản thân anh thấy mỗi màu sắc lại có một ngôn ngữ riêng dựa trên khía cạnh mỹ thuật hay nội tâm. Anh lại chưa cảm được màu đen, trắng nhiều nên bảo bản thân anh chụp hình đen, trắng thì anh chưa có làm được. Đơn sắc không phải là anh. Có những lúc anh chỉ chụp toàn màu nóng, có những lúc anh chỉ chụp toàn màu lạnh; sự kết hợp màu sắc trong ảnh của anh đều dựa trên cảm xúc cá nhân của anh khi đó. Anh thích đạo Phật, Tây Tạng hay là phương Đông nói chung. Anh nghĩ bảng màu của tín ngưỡng và văn hóa rất đáng để mình quan sát và học hỏi em ạ. Màu sắc khiến thế giới này trở nên tuyệt diệu.

Em nghĩ là những người nhạy cảm, đặc biệt là những người làm sáng tạo thì đến một thời điểm nào đấy trong đời họ sẽ cần một chỗ dựa. Chỗ dựa đó không hẳn là tình thân, tình yêu hay một con người cụ thể mà có thể là tín ngưỡng. Vậy cái tín ngưỡng ấy có phải đã từng là chỗ dựa cho anh không hay đơn giản chỉ là anh tìm hiểu về tư duy thẩm mỹ của tín ngưỡng và áp dụng trong các sáng tạo của mình?

Với anh, tín ngưỡng không chỉ là một nguồn cảm hứng mà còn là một chỗ dựa tinh thần lớn. Anh rất nhạy cảm, nhiều khi nhạy cảm tới mức quá đáng không cần thiết. Anh không mê tín nhưng khi đọc sách về đạo Phật, triết lý tín ngưỡng nguyên thủy anh thấy hay. Tín ngưỡng giúp anh trả lời được những câu hỏi, thắc mắc anh có trong tâm của mình: niềm vui, khổ hạnh, sống, chết… Anh nghĩ nếu mình có lời giải đáp cho những điều như vậy thì tự thân mình sẽ cảm thấy thanh thản hơn.

Thêm nữa, anh nghĩ cái hay của tín ngưỡng, tôn giáo còn là chuyện những điều đó có thể trở thành chỗ dựa cho ý niệm của mình trong công việc sáng tạo. Khi mình hiểu về tín ngưỡng, tôn giáo mình không còn bị bó hẹp trong suy nghĩ đó là tôn giáo nữa mà đó còn là lẽ sống của con người.

Anh có nghĩ là việc những người làm nghệ thuật bây giờ muốn phiên dịch tôn giáo thì có một cái ranh giới nào về sự tôn nghiêm không?

Anh nghĩ điều quan trọng là kiến thức mình tự thu nạp và sự hỗ trợ tư vấn từ những người có chuyên môn. Vừa rồi anh có xuống Trà Vinh để chụp hình cho sách sắp ra mắt. Ở Trà Vinh, anh đi chụp đa số trong chùa, hang, đình. Mà nhắc tới Trà Vinh thì mọi người hẳn sẽ biết đây là vùng đất tôn giáo lớn tại Việt Nam. Trong một cảnh chụp có 2 nữ vũ công người Khơ-me và 1 người mẫu có bận đồ hơi hướng tu hành. Lúc thực hiện hình ảnh đó anh phải hỏi những người tu hành tại đó là có được chụp vậy không, nữ vũ công có được đứng gần người đàn ông không, cách tạo dáng thế này có phạm không…

Em làm việc gì thì em cũng cần những kiến thức căn bản, nền tảng. Đặc biệt với phạm trù tôn giáo và văn hóa lại càng cần được nghiên cứu kỹ càng vì đó là những phạm trù quan trọng tạo nên văn minh của con người. Nếu làm nghệ thuật mà không có kiến thức thì coi như chưa trưởng thành.

Anh có khi nào hoài niệm về thời kì trước của thời trang không: thời kỳ của John Galliano, Alexander McQueen, những bộ hình tạp chí được chụp bởi Tim Walker hoặc Annie Leibovitz. Thời kì trong nước chúng ta có những bộ hình mang hơi hướng maximalism của tạp chí Đẹp, Elle với các NTK như Công Trí, Võ Công Khanh…

À anh rất thích xem những hình ảnh thời trang của những thập niên 80, 90 của thế kỷ trước. Cực kì đẹp, cực kì sáng tạo và khiến người ta xúc động. Anh nghĩ rằng cũng vì xu hướng kinh tế, thời trang hiện nay phải có mang tính ứng dụng cao. Các thương hiệu, công ty, tập đoàn không còn vung tiền cho những hoạt động chỉ nhằm tôn vinh nghệ thuật nữa. Anh thấy đó là một điều đáng tiếc. Nhiều lúc, anh mở những tạp chí nước ngoài hiện nay ra để xem mà chán quá phải gấp vào luôn.

Trang phục lấy nguyên set từ runway, cách triển khai hình ảnh hàng tháng na ná nhau để phục vụ việc tăng doanh số. Đó cũng là điều mà anh thấy những người làm báo, làm tạp chí hiện nay bị giới hạn rất nhiều về sáng tạo. Các thương hiệu có quyền lực hơn, họ muốn kiểm soát chất lượng hình ảnh ở mức tối đa: makeup không được đậm quá, ánh sáng lúc nào cũng phải rõ để thấy được quần áo, shoot hình nào cũng nặng tính thương mại… Nên nếu hỏi anh có nhớ về thời kì trước không thì anh có.

Nhưng anh cũng thấy ở Hàn Quốc hay Đài Loan (Trung Quốc) việc sản xuất hình ảnh cho tạp chí thời trang đã đạt được trạng thái cân bằng cần thiết. Điều đó có nghĩa là: Họ không chỉ có những nội dung đơn thuần thương mại để cho các thương hiệu mua quảng cáo. Họ còn có các nội dung là đất sáng tạo. Anh nghĩ đó là một hướng đi tuyệt vời để những người làm sáng tạo được phép làm điều họ thực sự thích. Chanel hay Thom Browne khi đặt ê kíp tại Hàn chụp hình họ cũng chấp nhận những bộ hình rất sáng tạo chứ không hề bị áp đặt nặng nề yếu tố thương mại.

Đó là một tương lai anh nghĩ thời trang cần đi theo: sự cân bằng giữa thương mại và sáng tạo. Nếu chỉ để mua đồ thì mọi người có thể lên website xem hàng và shopping rồi. Còn đã là tạp chí, đã là kênh sáng tạo thì cần sự cởi mở, tự do hơn nhiều.

Cảm ơn anh rất nhiều vì những chia sẻ trên.