"Cuộc đua sinh tồn" khốc liệt của sinh viên kế toán thời AI

Ngày xưa, nhắc đến kế toán là người ta nghĩ ngay đến những cuốn sổ dày cộp, những bảng Excel chi chít con số, và hình ảnh những nhân viên kế toán ngồi miệt mài gõ máy tính từ sáng đến tối. Một công việc ổn định, đều đặn, ít biến động, thậm chí có phần "khô khan" - đó là cách nghề kế toán từng được nhìn nhận.

Nhưng bây giờ, mọi thứ đã khác. Sự xuất hiện của AI và các công nghệ mới khiến "nghề gõ số" truyền thống này khoác lên một diện mạo hoàn toàn mới. Và với sinh viên kế toán - những người vừa bước chân vào nghề, con đường phía trước vừa rộng mở, vừa thách thức hơn bao giờ hết.

Khi AI "ôm" gần hết việc

Chỉ trong vài năm, phần mềm kế toán tích hợp AI đã làm thay gần hết những công việc vốn chiếm nhiều thời gian nhất. Từ việc đọc hóa đơn, phân loại chứng từ cho đến phát hiện những khoản bất thường, máy móc đều có thể xử lý một cách nhanh chóng và chính xác. Nếu ngày trước, một kế toán viên có thể ngồi cả ngày chỉ để nhập dữ liệu, thì giờ đây, phần việc lặp lại đó đã được "chuyển giao" cho AI.

Diệu Linh (sinh viên năm cuối Học viện Ngân hàng) kể lại trải nghiệm thực tập khiến cô bạn "vỡ mộng":

"Mình học kế toán vì nghĩ nghề này an toàn, ra trường dễ xin việc. Nhưng đi thực tập mới thấy, ở công ty chẳng ai ngồi nhập số tay nữa, tất cả đã có phần mềm, AI làm gần hết. Lúc phỏng vấn, chị nhân sự hỏi mình có biết dùng Power BI không, rồi biết SQL chưa… mà thật sự mình ngơ ngác. Hồi đó, mình mới chỉ quen Excel nâng cao thôi".

Câu chuyện của Diệu Linh không hề hiếm. Thế hệ sinh viên kế toán ngày nay đều phải đối diện với một sự thật rằng công việc của họ không còn đơn giản là cộng trừ nhân chia theo mẫu, cũng chẳng chỉ là kiểm tra hóa đơn chứng từ. Doanh nghiệp giờ đây muốn nhiều hơn: những con người biết phân tích, biết biến số liệu thành insight, biết vẽ ra bức tranh tài chính rõ ràng để hỗ trợ chiến lược kinh doanh.

"Ở chỗ mình thực tập, có anh chị đi làm 2-3 năm rồi mà không biết dùng Power BI thì coi như bị 'ra rìa'. Báo cáo cho sếp giờ không còn in ra giấy, mà dựng dashboard trực tiếp để lãnh đạo nhìn thấy dòng tiền theo thời gian thực. Lúc đầu mình thấy hơi áp lực, nhưng học xong lại thấy hay, vì dữ liệu nói được nhiều thứ mà bảng số khô khan không thể hiện hết", Tuấn Minh (sinh viên mới ra trường) cũng thừa nhận.

Học thêm công nghệ: Áp lực nhưng xứng đáng

Doanh nghiệp ngày nay ngày càng khắt khe. Họ không muốn trả lương cho một nhân sự chỉ biết nhập liệu - việc mà AI hay freelancer nước ngoài làm rẻ hơn nhiều. Thay vào đó, ứng viên có kỹ năng phân tích, am hiểu công nghệ sẽ luôn nắm lợi thế.

Nhưng điều đó cũng đồng nghĩa với việc sinh viên kế toán phải học thêm, liên tục cập nhật, từ phần mềm kế toán nhỏ lẻ, doanh nghiệp giờ chuyển sang hệ thống ERP tích hợp AI, kết nối toàn bộ dữ liệu. Kiến thức học trong trường, nếu không bổ sung, có thể "hết hạn" chỉ sau vài năm.

Một ngày của Thảo (sinh viên năm 3 ĐH Thương mại) thường bắt đầu bằng lớp chính khóa, buổi tối lại ngồi cày khóa online về Python.

"Ban đầu mình sợ lắm, vì dân kế toán mà đi học code thì nghe lạ lùng quá. Nhưng khi biết cách viết vài dòng lệnh để lọc dữ liệu, mình thấy cuộc đời mình nhẹ hẳn. Giờ mình còn biết làm báo cáo tự động, tiết kiệm được bao nhiêu thời gian. Nói thật, học thêm áp lực đấy, nhưng nhìn bạn bè loay hoay với đống dữ liệu mà mình xử lý nhanh hơn, cũng thấy tự tin hẳn".

Rõ ràng, việc "ôm thêm" công nghệ khiến không ít người mệt mỏi. Nhưng lợi ích thì vô kể. Học thêm kỹ năng, công việc bớt nhàm, lương cao hơn, cơ hội rộng hơn. Theo nhiều khảo sát, những kế toán viên thành thạo công cụ phân tích thường có thu nhập cao hơn 30-50% so với đồng nghiệp chỉ làm nghiệp vụ cơ bản.

Kế toán viên không phải là "IT trá hình"

Dù AI phát triển, điều đó không có nghĩa sinh viên kế toán phải "học đủ thứ như dân IT". Cái gốc của nghề vẫn là tư duy kế toán, chuẩn mực tài chính và đạo đức nghề nghiệp.

Minh Hằng, người mới đi làm ở một công ty kiểm toán bày tỏ quan điểm:

"Mình học thêm công nghệ để bổ trợ cho công việc, nhưng mình không muốn bị biến thành 'coder bất đắc dĩ'. Khách hàng vẫn hỏi những câu như 'chi phí này có hợp lý không?', 'rủi ro thuế chỗ này thế nào?'. Đó là thứ máy không trả lời được. AI chỉ giúp nhanh hơn, nhưng quyết định cuối cùng vẫn là con người".

Quả thực, AI không thay thế kế toán viên. Nó chỉ loại bỏ đi phần việc lặp lại, để con người tập trung vào giá trị cốt lõi, đó là phân tích, tư vấn, dự báo. Một kế toán viên giỏi không phải là người biết càng nhiều ngôn ngữ lập trình càng tốt, mà là người biết cách cân bằng, vừa giữ chắc nền tảng kế toán truyền thống, đồng thời mở rộng kỹ năng công nghệ ở mức vừa đủ để bứt phá.

Nếu hiện tại AI mới chỉ dừng ở việc nhập liệu, phát hiện bất thường thì có thể trong 5 - 10 năm tới, các phần mềm kế toán thông minh còn tiến xa hơn như tự động lập báo cáo, dự đoán dòng tiền, thậm chí đưa ra khuyến nghị chiến lược cho doanh nghiệp. Điều đó đồng nghĩa, phần "cơ bản" của kế toán sẽ ngày càng thu hẹp.

Khi ấy, kế toán viên sẽ không còn gắn với hình ảnh "người gõ số" mà trở thành chuyên gia phân tích tài chính, tư vấn quản trị. Họ vừa phải hiểu luật, chuẩn mực kế toán quốc tế, vừa phải "nói chuyện" được với công nghệ từ AI, blockchain đến Big data.

Cạnh tranh trong ngành cũng sẽ thay đổi. Một bên là AI và các dịch vụ thuê ngoài giá rẻ, một bên là những nhân sự cấp cao có khả năng kết nối con số với quyết định kinh doanh. Người nằm giữa, tức người chỉ làm việc thủ công rất dễ bị đào thải.

Thế nhưng, chính thách thức đó lại mở ra cơ hội. Sinh viên kế toán nếu biết trang bị kỹ năng phân tích, ngoại ngữ, tư duy toàn cầu, sẽ có cơ hội tham gia vào các tập đoàn đa quốc gia, hoặc trở thành cố vấn tài chính độc lập với mức thu nhập đáng mơ ước.

Nếu như trước đây, nghề kế toán được coi là "an toàn" thì bây giờ, nó giống như một cuộc chạy marathon, ai chậm chân sẽ bị bỏ lại. Nhưng chính điều đó cũng khiến nghề thú vị hơn. Cân bằng giữa cái gốc - kiến thức kế toán chuẩn mực và cái mới - kỹ năng công nghệ, tư duy phân tích, sẽ là chìa khóa để sinh viên kế toán không bị "ra rìa" trong kỷ nguyên AI.