Chàng trai 40 tuổi đang âm thầm 'thâu tóm cả ngành giao hàng', dẫn dắt đế chế 90 tỷ USD 'nuốt trọn' các đối thủ nhỏ trên khắp thế giới

Giữa tâm dịch Covid, CEO DoorDash chọn hy sinh 100 triệu USD lợi nhuận để cứu ngành F&B – Giờ đây, ông đang hiện thực hóa tham vọng “thâu tóm cả ngành”.

Trong giai đoạn đỉnh điểm của đại dịch Covid-19, khi các nhà hàng trên khắp nước Mỹ rơi vào khủng hoảng sống còn, CEO của DoorDash – Tony Xu – đã đưa ra một đề xuất đi ngược xu hướng: Cắt giảm hoa hồng.

Điều này khiến Giám đốc Kinh doanh Keith Yandell lo ngại rằng lợi nhuận của công ty sẽ bị ảnh hưởng nghiêm trọng, đặc biệt khi DoorDash đang chuẩn bị cho đợt IPO. Tuy nhiên, Xu đã thuyết phục thành công.

“Nếu nhà hàng không sống được, chúng tôi cũng không thể tồn tại”, Yandell chia sẻ với CNBC. “Chúng tôi cần đóng vai trò dẫn dắt”.

DoorDash đã chấp nhận hy sinh hơn 100 triệu USD tiền phí hoa hồng – một quyết định mang tính chiến lược mà Xu sau này nhấn mạnh như một bước đi cần thiết.

Từ khi thành lập DoorDash tại khuôn viên Đại học Stanford vào năm 2013, Tony Xu – hiện 40 tuổi – đã chèo lái công ty vượt qua ngành giao đồ ăn vốn nổi tiếng là cạnh tranh khốc liệt và lợi nhuận mỏng. Giờ đây, Wall Street định giá DoorDash gần 90 tỷ USD. Cổ phiếu công ty đã tăng 23% kể từ đầu năm, trở thành "ngôi sao công nghệ" nổi bật, trong bối cảnh Nasdaq vẫn sụt giảm vì lo ngại về thuế quan.

Hơn 4 năm sau khi IPO, lợi nhuận ròng của DoorDash vẫn còn mỏng. Nhưng điều đó không cản trở Xu theo đuổi sứ mệnh trở thành “người hợp nhất ngành”, thông qua các thương vụ mua lại sử dụng tiền mặt và nợ mới – một chiến lược táo bạo trong thời điểm thị trường công nghệ đang khan hiếm các thương vụ lớn.

Đầu tháng này, DoorDash đã thâu tóm startup giao đồ ăn Deliveroo của Anh với giá khoảng 3,9 tỷ USD, đồng thời mua lại công ty công nghệ nhà hàng SevenRooms với giá 1,2 tỷ USD.

“Những gì chúng tôi giao cho khách ngày hôm qua có thể không còn đủ tốt cho ngày hôm nay”, Xu chia sẻ trên chương trình “Squawk Box” của CNBC sau khi công bố thương vụ.

Mới đây, DoorDash thông báo phát hành 2,5 tỷ USD trái phiếu chuyển đổi và cho biết số tiền này có thể được dùng một phần cho các hoạt động mua lại.

DoorDash – có trụ sở tại San Francisco – vốn không xa lạ với việc thâu tóm đối thủ để mở rộng thị phần. Năm 2019, công ty mua lại nền tảng giao đồ ăn Caviar với giá 410 triệu USD từ Square (nay là Block). Khoảng hai năm sau, DoorDash chi 8,1 tỷ USD để sở hữu nền tảng giao hàng quốc tế Wolt. Đây là thương vụ lớn cuối cùng cho đến chuỗi giao dịch mới công bố trong tháng này.

Khi bước chân vào thị trường giao đồ ăn, DoorDash phải cạnh tranh trực tiếp với GrubHub và Seamless – hai cái tên sau đó đã sáp nhập. Thực thể hợp nhất này được Wonder Group mua lại vào cuối năm ngoái. Còn Uber – ông lớn gọi xe – đã chính thức nhảy vào cuộc chơi năm 2014 với dịch vụ Uber Eats, hiện là đối thủ lớn nhất của DoorDash tại thị trường Mỹ.

“Đây là một thị trường cạnh tranh khốc liệt, và các nhà hàng thực sự có nhiều lựa chọn”, Xu chia sẻ trong cuộc phỏng vấn với CNBC. “Điều chúng tôi tập trung là không ngừng đổi mới và mang đến những sản phẩm phù hợp với tiêu chuẩn và kỳ vọng ngày càng cao của khách hàng”.

DoorDash đã gửi tuyên bố khẳng định triết lý thâu tóm của công ty: “Chúng tôi rất chọn lọc, rất kiên nhẫn và hiểu rằng, với đa số công ty, thương vụ mua lại thường không đem lại giá trị như kỳ vọng”, DoorDash nhấn mạnh. “Nhưng khi thấy cơ hội có thể tạo ra giá trị cho khách hàng, mở rộng tiềm năng hỗ trợ nền kinh tế địa phương toàn cầu, và có lộ trình mang lại lợi suất dài hạn tốt, chúng tôi sẵn sàng đặt cược lớn”.

CHIẾM LĨNH NGOẠI Ô

DoorDash đã chọn một hướng đi khác biệt ngay từ đầu: Tập trung vào các khu vực ngoại ô, nơi ít dịch vụ giao đồ ăn hơn, trong khi các đối thủ đổ dồn về trung tâm thành phố. Khi đại dịch Covid-19 buộc các nhà hàng đóng cửa phục vụ tại chỗ vào đầu năm 2020, DoorDash đã tận dụng đợt bùng nổ nhu cầu giao hàng. Doanh thu công ty tăng hơn gấp ba lần trong năm đó và tiếp tục tăng 69% trong năm 2021.

Nhiều đồng nghiệp và nhà đầu tư sớm ghi nhận thành công của Xu đến từ triết lý “lấy khách hàng làm trung tâm”. Gokul Rajaram – người gia nhập DoorDash sau thương vụ mua lại Caviar – từng nhận định Tony Xu là “nhà lãnh đạo vận hành giỏi nhất nước Mỹ sau Jeff Bezos của Amazon”.

Tuy vậy, không phải nhà hàng nào cũng coi DoorDash là “đồng minh”. Mức hoa hồng mà công ty thu có thể lên tới 30% – con số không nhỏ với nhiều cơ sở kinh doanh. Tuy không hài lòng, nhiều nhà hàng vẫn phải chấp nhận mức phí cao vì DoorDash nắm giữ tới 67% thị phần giao đồ ăn tại Mỹ (ước tính năm 2021). Để phản hồi chỉ trích, DoorDash đã giới thiệu ba gói giá khác nhau, trong đó có tùy chọn cơ bản 15% dành cho các doanh nghiệp nhạy cảm về chi phí.

Dù vậy, mức hoa hồng cao vẫn là cần thiết để DoorDash duy trì lợi nhuận. Tỷ lệ lợi nhuận đóng góp (contribution profit) của công ty so với tổng khối lượng giao dịch chỉ dao động dưới 5% – một con số phản ánh mức độ cạnh tranh và biên lợi nhuận mỏng trong ngành giao hàng.

DoorDash khởi đầu bằng máu, mồ hôi và cả… điện thoại cá nhân.

Những đồng nghiệp từng làm việc với Tony Xu trong suốt nhiều thập kỷ đều nhận xét: Vị CEO của DoorDash gần như không thay đổi kể từ những ngày đầu thành lập công ty.

Keith Yandell – Giám đốc Kinh doanh – kể lại rằng Xu từng lắng nghe cả góp ý từ cô con gái nhỏ, người phàn nàn về sự cố định vị đường đi khi cùng bố giao đồ ăn. Mỗi năm, toàn bộ nhân viên DoorDash – bao gồm cả Xu – đều phải trực tiếp đi giao hàng và nhận cuộc gọi hỗ trợ khách hàng như một phần của chương trình nội bộ mang tên WeDash.

Tại Thung lũng Silicon – nơi thường tôn vinh sự hào nhoáng của giới sáng lập – Tony Xu lại nổi tiếng theo cách hoàn toàn khác biệt.

Các nhân viên đời đầu vẫn nhớ hình ảnh Xu lái chiếc Honda Accord đời 2001 cũ kỹ màu xanh lá đến các sự kiện nội bộ, hay thi đấu trong các trận bóng rổ “knockys” ngay bên cạnh một phòng khám thú y ở Palo Alto – nơi từng là trụ sở tạm thời của DoorDash. Trong giai đoạn đầu phát triển, chính Xu là người trực tiếp phê duyệt từng lời mời làm việc dành cho 4.000 nhân viên đầu tiên.

Vào mỗi buổi sáng, Xu thường dành thời gian trả lời các khiếu nại của khách hàng. Sau khi đưa con đến trường, và vào buổi tối sau khi ru con ngủ, ông lại tiếp tục họp với các nhóm ở những khu vực quốc tế. Tony là một fan trung thành của đội bóng rổ Golden State Warriors, nhưng cũng dành tình cảm đặc biệt cho Chicago Bulls – nơi ông đã sinh sống nhiều năm khi còn nhỏ. Mỗi tuần một đến hai lần, ông tranh thủ chạy bộ vào sáng sớm, thường là khi đi công tác, để khám phá các khu dân cư và cửa hàng địa phương.

Sinh ra ở Trung Quốc, Xu cùng gia đình chuyển đến Champaign, bang Illinois vào năm 1989. Tuổi thơ của ông gắn liền với những buổi chơi bóng rổ và cắt cỏ thuê để dành tiền mua máy chơi game Nintendo. Trên podcast View From the Top của Đại học Stanford năm 2021, Xu chia sẻ rằng chính trải nghiệm đó – cùng việc quan sát cha mẹ mình vất vả mưu sinh – đã dạy ông bài học lớn: Muốn có điều tốt hơn, bạn phải tự kiếm lấy.

“Con người ông ấy chính là giá trị cốt lõi của DoorDash”, Alfred Lin – nhà đầu tư sớm và là đối tác tại quỹ Sequoia nhận xét.

Xu luôn gán tinh thần khởi nghiệp của mình cho bố mẹ. Mẹ ông từng là bác sĩ ở Trung Quốc, sang Mỹ phải làm ba công việc cùng lúc suốt hơn một thập kỷ để dành tiền mở phòng khám riêng. Bố ông vừa phục vụ bàn vừa học tiến sĩ. Tony nói chính việc nhìn thấy mẹ xoay xở mở phòng khám đã giúp ông thấu hiểu khó khăn khi vận hành một doanh nghiệp nhỏ – điều rất hữu ích trong những năm đầu xây dựng DoorDash và thuyết phục các nhà hàng trở thành đối tác.

“PHẢI LÀM GẤP 10 LẦN NẾU MUỐN THÀNH CÔNG”

Theo đồng nghiệp, Xu có khả năng phát hiện tài năng ẩn giấu trong đội ngũ. Jessica Lachs – hiện là Giám đốc Phân tích – từng chỉ là quản lý vùng phụ trách triển khai DoorDash tại Los Angeles. Chính Xu là người hướng cô theo đuổi đam mê với dữ liệu.

“Anh ấy tin rằng ai cũng nên tập trung vào điểm mạnh nhất của mình, thay vì cố gắng làm mọi thứ ở mức trung bình”, Lachs chia sẻ.

Một trường hợp khác là Toby Espinosa – Phó Chủ tịch mảng quảng cáo – từng để vuột mất hợp đồng lớn với một chuỗi đồ ăn nhanh trong những năm đầu. Xu đã nói với anh: “Cậu cần làm việc gấp 10 lần và trở thành chuyên gia thực sự”. Vài năm sau, chính Espinosa là người đem về thương vụ đó cho DoorDash.

DoorDash khởi đầu bằng máu, mồ hôi và cả… điện thoại cá nhân. Đội sáng lập gồm bốn người ban đầu nhận đơn và giao hàng quanh khu Stanford – Palo Alto thông qua một số Google Voice chuyển tiếp về điện thoại riêng.

Ý tưởng DoorDash xuất phát từ lớp học khởi nghiệp nổi tiếng Startup Garage tại Trường Kinh doanh Stanford, do Giáo sư Stefanos Zenios giảng dạy. Khóa học yêu cầu sinh viên trình bày ý tưởng, thử nghiệm thực tế, rồi thuyết trình trước các nhà đầu tư.

Zenios nhớ lại: Xu nổi bật nhờ tư duy dữ liệu sắc sảo và phẩm chất lãnh đạo bẩm sinh. Ban đầu, nhóm thử nghiệm hai ý tưởng – một trong số đó là nền tảng giúp doanh nghiệp nhỏ theo dõi hiệu quả marketing. Theo Zenios, bước ngoặt là khi họ quyết định nhắm đến thị trường ngoại ô – một “tầm nhìn xuất sắc”.

Hè năm 2013, nhóm tham gia Y Combinator – chương trình tăng tốc khởi nghiệp danh tiếng từng sản sinh ra Airbnb, Stripe và Reddit. Đỉnh điểm của chương trình là ngày “demo day” – nơi các startup trình bày trước dàn nhà đầu tư quyền lực nhất Thung lũng Silicon.

Dù ý tưởng DoorDash khiến Paul Buchheit – cha đẻ của Gmail và đối tác tại Y Combinator – hào hứng, ông cũng thừa nhận còn lo ngại về mô hình kinh doanh.

“Bạn có một nhóm sáng lập tài năng làm việc trên ý tưởng có tiềm năng – đó là công thức của một startup tốt”, Buchheit nói. Dù không gọi được vốn trong ngày thuyết trình, ông vẫn quyết định đầu tư giai đoạn hạt giống sau đó.

Ngay sau demo day, DoorDash gặp Saar Gur từ Charles River Ventures. Gur khi đó đang tìm kiếm một nền tảng giao đồ ăn để rót vốn và tình cờ được giới thiệu đến DoorDash. Ngay trong buổi gặp đầu tiên, cả hai “gần như nói thay lời nhau”, Gur nhớ lại.

Về phần Sequoia, Alfred Lin từng từ chối đầu tư ngay sau buổi thuyết trình của Xu tại Y Combinator, nhưng vẫn giữ liên hệ với nhóm. Lin muốn thấy dữ liệu chứng minh rằng DoorDash có thể vượt khỏi giới hạn của Stanford và Palo Alto, đồng thời duy trì được khách hàng. Cuối cùng, ông là người dẫn đầu hai vòng gọi vốn tổ chức, mang lại cho Sequoia 20% cổ phần vào thời điểm DoorDash IPO.

“Tony luôn tin rằng công ty của anh ấy sẽ thành công – hoặc sẽ tìm ra cách để thành công”, Lin kết luận.

Ngay sau khi kết thúc chương trình Y Combinator, DoorDash đã gặp cú vấp đầu tiên. Sau một trận bóng bầu dục của Đại học Stanford, lượng đơn hàng tăng đột biến khiến hệ thống giao hàng bị quá tải, dẫn đến hàng loạt đơn bị giao trễ – CEO Tony Xu kể lại trong cuộc phỏng vấn với Garry Tan, CEO của Y Combinator.

Đêm đó, các nhà sáng lập đã hoàn tiền cho toàn bộ đơn hàng và tự tay nướng bánh quy, rồi dậy sớm hôm sau mang đến tận tay khách hàng để xin lỗi.

Mistie Boulton – đồng sở hữu chuỗi nhà hàng Oren’s Hummus – cho biết: Tinh thần đó vẫn hiện hữu tại DoorDash đến tận ngày nay. Đội ngũ công ty vẫn đều đặn đến gặp bà hàng quý để trao đổi và mời thử nghiệm các sản phẩm mới ở giai đoạn beta.

Nhà hàng của Boulton – khởi đầu từ một cơ sở nhỏ ở Palo Alto và nay đã mở rộng ra hơn nửa tá địa điểm khắp khu Bay Area – là một trong những đối tác đầu tiên của DoorDash. Với tình trạng khách xếp hàng dài thường xuyên, DoorDash mang đến cho họ cơ hội tiếp cận thêm nhiều khách hàng mà không cần mở rộng mặt bằng.

“Chúng tôi yêu ý tưởng này ngay lập tức”, Boulton nói. “Điều khiến tôi tin tưởng và muốn hợp tác chính là niềm đam mê từ Xu. Anh ấy là người mà bạn có thể tin tưởng tuyệt đối”.

Giờ đây, cả Phố Wall cũng đang đặt cược vào khả năng của Tony Xu – đặc biệt là sau khi DoorDash vượt mốc 10 tỷ USD giá trị đơn hàng toàn cầu trong tháng này.

Thương vụ mua lại Deliveroo – công ty giao đồ ăn có trụ sở tại London – đánh dấu nỗ lực mở rộng quốc tế mới nhất của DoorDash, nối tiếp sau vụ thâu tóm Wolt tại Phần Lan cách đây ba năm.

Song song đó, việc chi tiền mặt để mua lại SevenRooms – nền tảng dữ liệu hỗ trợ nhà hàng và khách sạn tại New York quản lý thông tin đặt chỗ – đưa DoorDash bước vào một lĩnh vực hoàn toàn mới. Xu khẳng định với CNBC rằng DoorDash “giờ đây là một công ty đa sản phẩm hoạt động trên quy mô toàn cầu”.

Dù vậy, không phải mọi thứ đều suôn sẻ. Các thông báo về thương vụ thâu tóm trùng thời điểm với báo cáo lợi nhuận quý gây thất vọng vào tháng ba. Các nhà phân tích của Piper Sandler sau đó vẫn giữ nguyên khuyến nghị “nắm giữ” cổ phiếu DoorDash.

Lý do chính, theo các chuyên gia, là việc “tích hợp cùng lúc nhiều thương vụ có thể gây nhiễu loạn trong ngắn hạn”.

Theo: CNBC