An toàn trên xe - Khi cách vận hành não bộ phản bội con người

Sáng nay, rõ ràng con đã chào tôi để đi học. Con đi bằng xe đạp.

Trong vòng 30 giây, trong đầu tôi diễn ra hàng loạt viễn cảnh kinh khủng. Tôi càng bấn loạn hơn khi nhớ ra rằng sáng nay con quên điện thoại di động ở nhà. Có khi nào con quay về nhà để lấy điện thoại không? Tôi nói cô giám thị hãy quay lại lớp học con lần nữa, vì sáng nay tôi đã nhìn thấy con rời nhà đi học, và con tôi chắc chắn không trốn nhà đi chơi. Nhờ cô kiểm tra lần nữa và báo tôi biết.

Tôi tức tốc quay xe về nhà chỉ sau vài phút. Đúng lúc đó, điện thoại reo. Cô giám thị cười bảo chúng tôi đã thấy con bà ngồi trong lớp vật lý. Lúc nãy thầy giáo điểm danh nhưng đếm thiếu con bà. Thật hú hồn! Tuy bị muộn làm vài phút nhưng tôi đã thở phào nhẹ nhõm. 

Thường bắt đầu từ cấp 2, các cháu học sinh ở Pháp tự đi tới trường. Mỗi lần bước qua cổng trường, các cháu đều đi qua văn phòng giám thị để điểm danh. Hoặc giáo viên tiết đầu sẽ điểm danh (như ở trường con tôi) rồi báo lại với văn phòng giám thị. Các giám thị sẽ có trách nhiệm gọi báo cho gia đình nếu có bất cứ học sinh nào vắng mặt. Học sinh đi muộn hoặc không đến lớp sẽ cần có giải trình vào ngày hôm sau, kèm theo cả chữ ký của bố mẹ. 

Ngày con tôi con bé, tôi đăng ký cho cháu đi học mẫu giáo bằng xe buýt. Tuyến xe buýt này do thành phố tổ chức đưa đón, trên xe có 1 tài xế và 1 cô trông trẻ. Gọi là cô nhưng thực chất bà đã già, có lẽ cũng đã đến tuổi về hưu nhưng làm việc theo giờ. Bà chỉ có nhiệm vụ đón trẻ buổi sáng và trả trẻ buổi chiều, thời gian làm việc chưa quá 2h/ngày. Trên quãng đường 2 km từ nhà tới trường, có nhiều điểm dừng khác nhau, mỗi lần lên xuống bà đều ghi chú theo danh sách. Mỗi lần có cháu nào xuống hay lên xe, bà đều nói Tách, tách, đồng thời đánh dấu vào tờ giấy mang theo bên người. Âm thanh Tách, tách quen thuộc của bà tôi được nghe đều đặn suốt mấy năm trời con tôi học mẫu giáo và tiểu học ở ngôi trường này. 

Nếu hôm nào có cháu nào vắng mặt, nhà trường cũng sẽ gọi điện cho phụ huynh ngay. Quy trình này vô cùng cơ bản, nhưng đủ để đảm bảo cho sự an toàn của trẻ, và loại trừ những tai nạn đáng tiếc như bị bỏ quên trên xe. Lúc ngồi trên xe ô tô, các cháu rất dễ ngủ, buổi sáng là do vẫn còn buồn ngủ, do tối hôm trước ngủ chưa đủ giấc; buổi chiều là do đã quá mệt, sau một ngày trời có nhiều hoạt động ở trường. Ngày con tôi còn học mẫu giáo, không một chiều nào mà con gái tôi không ngủ trên xe buýt, tới tận nhà mới được bà trông trẻ đánh thức dậy.

Nước Pháp đã ban hành ​​Hướng dẫn về an toàn giao thông trường học từ năm 1989, và được cập nhật, bổ sung thường xuyên về hành vi phù hợp của người lái xe trước, trong và sau ca làm việc của họ. Hướng dẫn này đặc biệt nhấn mạnh cần kiểm tra tình trạng của xe, đợi trẻ ổn định chỗ ngồi, hoặc nhớ thắt dây an toàn trước khi xuất phát. Bộ hướng dẫn cũng được quy định rõ: “Khi kết thúc hành trình, tài xế sẽ kiểm tra xe một cách có hệ thống” để đảm bảo rằng không còn trẻ em nào trên xe.

Quy trình, quy định là vậy, nhưng ở Pháp năm nào cũng xảy ra sự việc bỏ quên học sinh ở trên xe buýt của trường, thông thường là các cháu nhỏ từ 3 đến 5 tuổi. Theo tờ báo Figaro, mỗi năm có khoảng 10 cháu bị bỏ quên. Cũng đã có những điều đáng tiếc xảy ra khi có những cháu bị bỏ quên từ 6-8 tiếng dưới trời nắng nóng, hoặc quá lạnh (dưới 0 độ C) nguyên nhân chủ yếu là do bị mất nước. 

Cách đây vài năm, Louise, một bé gái 4 tuổi đã bị bỏ quên trên xe gần 8 tiếng, nhưng may mắn sống sót. Bé đã không tự mở được đai an toàn của mình nên không xuống xe. Còn cô trông trẻ biện minh rằng do bé nói quá nhỏ, hoặc không gọi cô nên không ai đã nhận ra.

Còn cô giáo của bé cho rằng do bé bị ốm nên bố mẹ giữ bé ở nhà. Chỉ đến khi bố bé đến đón về, cô mới hoảng hốt tìm thấy bé trên xe. Khi ở trong vòng tay bố, Louise vừa nấc vừa nói rằng con đã gọi tên bố rất nhiều, nhưng bố không đến đón con. Con cũng đã khóc rất nhiều. Bố mẹ Louise cho biết, cô bé chịu rất nhiều tổn thương sau sự kiện này, và không muốn quay lại trường học nữa. Bố mẹ cô bé cũng sẽ không bao giờ để bé đi học bằng xe buýt của trường nữa. Chuyến xe đã trở thành ám ảnh đầu đời của cô bé.

Trong phần lớn trường hợp mà báo chí đưa tin, khi phát hiện con mình bị bỏ quên trên xe, các phụ huynh đều giận dữ và sốc, và hầu hết đều khởi kiện người lái xe và cô trông trẻ trên xe vì sự thiếu trách nhiệm của họ. Trường hợp gần đây, khi một cháu bé 2 tuổi qua đời vì bị bỏ quên trên xe, người lái xe đã bị phạt 2 năm tù giam và chịu khoản tiền phạt 150000 euros (tương đương hơn 4 tỷ đồng), không thấy bài báo nhắc đến trường hợp của cô trông trẻ. 

Ở Việt Nam, với tốc độ đô thị hoá ngày càng nhanh, sẽ càng lúc càng nhiều hơn những tuyến xe bus đưa trẻ tới trường. Tôi tin rằng, khi bắt đầu lái những chuyến xe đưa đón những mầm non, các lái xe và cô trông trẻ đều đã được tập huấn đầy đủ, kĩ càng. 

Những ngày đầu, họ đều làm việc kỹ lưỡng, cẩn thận, nhưng càng quen với công việc, thì phản ứng với những sự việc bất thường càng giảm. Theo Hội tâm lý học Hoa Kỳ xác nhận, thói quen là sự quen thuộc với những sự việc lặp đi lặp lại, và do đó, làm giảm hiệu quả phản ứng hiệu quả đối với công việc đó. 

Thậm chí, theo giáo sư thần kinh học David Diamond - Đại Học South Florida, kể cả những tài xế giàu kinh nghiệm cũng có thể bỏ quên trẻ trên xe. Giáo sư gọi lỗ hổng này là “điểm mù vô tình", khi tài xế đã đi kiểm tra nhưng không hề nhận ra đứa trẻ đang ở đó, bởi “chúng ta chỉ chú ý vào những gì chúng ta nhớ”, nếu không, rất dễ dàng bỏ qua. Đó là cách não bộ chúng ta vận hành.

Tuy nhiên, cần nhấn mạnh rằng, điều này không phải để bào chữa cho những sai sót của tài xế hay cô trông trẻ khi bỏ quên trẻ trên xe, mà để giúp họ nhận rõ rằng, cách vận hành não bộ đôi khi lại gây ra những hậu quả tai hạn không cách gì sửa được. Vì thế, trong những công việc liên quan đến sự an toàn, cần luôn giữ sự tỉnh táo và cẩn trọng.