Thiếu công khai, minh bạch trong hoạt động từ thiện: Lòng tin của công chúng bị xói mòn
Trong thời đại công nghệ số, việc kêu gọi quyên góp từ thiện trở nên dễ dàng nhờ sự phát triển của mạng xã hội.
Tiền từ thiện đi đâu?
Một trong những vụ việc khiến dư luận dậy sóng gần đây là trường hợp của TikToker Phạm Thoại và chị Lê Thị Thu Hòa, mẹ của bé Bắp - một bệnh nhi mắc ung thư máu. Vào cuối năm 2024, Phạm Thoại đã kêu gọi cộng đồng mạng quyên góp để hỗ trợ chi phí điều trị cho bé Bắp, và số tiền thu được lên tới hơn 16,7 tỷ đồng. Tuy nhiên, đến ngày 24/2, số dư tài khoản chỉ còn hơn 50 triệu đồng, không hề có một bản sao kê chi tiết nào được công bố.
Việc thiếu minh bạch trong giải trình tài chính của TikToker Phạm Thoại và mẹ bé Bắp khiến nhiều người mất lòng tin vào những lời kêu gọi từ thiện.
Không dừng lại ở đó, mẹ bé Bắp còn bị tố cáo sử dụng tiền từ thiện để mua đất, mua xe, bọc răng sứ… làm dấy lên làn sóng phản đối. Trước áp lực từ công chúng, chị Hòa phải lên tiếng phủ nhận và khẳng định toàn bộ số tiền được sử dụng cho việc chữa trị của con trai.
Những lùm xùm tương tự không phải là hiếm trong thời gian gần đây. Nhìn lại những vụ bê bối từ thiện từng gây xôn xao dư luận, có thể thấy sự thiếu minh bạch chính là nguyên nhân khiến các nghệ sĩ như Trấn Thành, Thủy Tiên hay Hoài Linh rơi vào vòng xoáy tranh cãi. Năm 2021, Trấn Thành từng bị yêu cầu công khai sao kê sau khi kêu gọi hơn 9,6 tỷ đồng ủng hộ miền Trung. Dù anh đã tung ra hơn 1.000 trang sao kê nhưng công chúng vẫn hoài nghi vì các giao dịch không rõ ràng và thiếu một hệ thống kiểm toán độc lập. Thủy Tiên thậm chí còn đối mặt với áp lực lớn hơn khi số tiền quyên góp lên đến 177 tỷ đồng. Sự chậm trễ trong việc công bố sao kê và những con số không thống nhất đã khiến dư luận phản ứng dữ dội. Hoài Linh cũng không tránh khỏi lùm xùm khi số tiền từ thiện hơn 14 tỷ đồng do anh đứng ra kêu gọi bị “đóng băng” trong suốt 6 tháng mà không có lời giải thích hợp lý.
Nhiều người đặt vấn đề: Đâu chỉ người lớn mới từ thiện, trẻ con cũng còn bị ép từ thiện. “Một năm đi học không biết bao nhiêu lần các con bị kêu gọi từ thiện, trẻ con đã làm gì kiếm ra tiền mà suốt ngày nhà trường kêu gọi đóng góp? Bao nhiêu năm nay từ thiện là vấn nạn của giáo dục mà không thấy ai ý kiến gì. Trên cả nước có bao nhiêu em học sinh, mỗi em 10.000 đồng thôi thì tính ra con số cũng siêu khổng lồ, mà tiền đó đi về đâu, trôi về đâu vẫn là một câu hỏi lớn”, một phụ huynh bức xúc.
Các mô hình từ thiện thông minh
Tại Việt Nam, nhiều tổ chức từ thiện uy tín đã áp dụng các mô hình hoạt động hiệu quả. Hội Chữ thập đỏ Việt Nam, thành lập năm 1946, là tổ chức nhân đạo chuyên nghiệp, hoạt động trên nhiều lĩnh vực như cứu trợ khẩn cấp, chăm sóc sức khỏe và hỗ trợ sinh kế cho người nghèo. Tổ chức Phẫu thuật nụ cười (Operation Smile) đã thực hiện hàng nghìn ca phẫu thuật miễn phí cho trẻ em bị dị tật hàm mặt, giúp các em có cuộc sống tốt đẹp hơn. Ngoài ra, các quán cơm từ thiện với giá 1.000 đồng hay 5.000 đồng đã xuất hiện ở nhiều nơi, hỗ trợ bữa ăn cho người lao động nghèo, sinh viên và người có hoàn cảnh khó khăn.
Một sáng kiến đáng chú ý khác là nền tảng xã hội thiện nguyện do một ngân hàng phát triển, kết nối những tấm lòng hảo tâm với người có hoàn cảnh khó khăn một cách minh bạch. Giải pháp công nghệ tích hợp này không chỉ đáp ứng yêu cầu chuyển đổi số quốc gia mà còn phù hợp với mục tiêu số hóa, quản lý và vận động nguồn lực ủng hộ cho các địa chỉ nhân đạo.
Lòng tốt “tạm dừng”
Những vụ việc không minh bạch liên tiếp xảy ra không chỉ ảnh hưởng đến uy tín của cá nhân liên quan mà còn gây tổn hại nghiêm trọng đến lòng tin của công chúng . Nhiều người bắt đầu đặt câu hỏi: Liệu số tiền họ đóng góp có thực sự đến tay những người cần giúp đỡ hay không? Nhiều người trở nên dè dặt hơn khi muốn giúp đỡ người khác.
Nhà văn Nguyễn Thu Thủy chia sẻ, thời gian qua, chuyện kêu gọi từ thiện cá nhân chẳng khác nào một trò đùa khi quá nhiều vụ hô hào cứu trợ, diễn ra rầm rộ, nhưng đến lúc sao kê lại mập mập mờ mờ. Kêu gọi hàng tỷ đồng, khóc lóc thảm thương trên livestream, nhưng khi dân tình hỏi tiền đi đâu thì im ỉm như chưa từng tồn tại. “Cái trò quyên góp giúp đời nhưng sổ sách lại thất lạc, con số vênh nhau cả trăm triệu đồng, có khác gì biến lòng tốt của người ta thành món hời cá nhân? Từ chuyện nghệ sĩ chậm giải ngân tiền từ thiện đến những người nổi tiếng ôm tiền tỷ nhưng sao kê như trò đùa, tất cả chỉ khiến lòng tin của công chúng bị xói mòn trầm trọng. Người cần giúp vẫn khổ, còn kẻ trục lợi ung dung sống tốt. Nói trắng ra, từ thiện cá nhân mà không có cơ chế giám sát chặt chẽ chẳng khác nào cái hố đen hút hết lòng trắc ẩn của xã hội, để lại sự hoài nghi và bất mãn ngày càng lớn trong lòng người dân”, chị nói.
Ngay khi vụ việc “Phạm Thoại và mẹ bé Bắp” vừa nổ ra, hàng loạt ý kiến được nêu ra: Có nên từ thiện cá nhân, góp tiền cho nhà từ thiện mua biệt thự, chúng tôi cần sao kê minh bạch... Câu vè “nhà tranh đi giúp biệt thự, răng ố đi giúp răng sứ...”, được cho là “lẩy” từ trường hợp mẹ Bắp được lan tỏa với tốc độ chóng mặt.
Chị Minh Anh, một nhân viên văn phòng tại Hà Nội, chia sẻ, trước đây thường xuyên tham gia các hoạt động quyên góp, nhưng sau những vụ việc không rõ ràng về tài chính không còn muốn đóng góp nữa. Anh Hoàng Nam, một doanh nhân tại TPHCM, bày tỏ: “Mỗi lần nghe về việc nghệ sĩ hay cá nhân nào đó kêu gọi từ thiện, tôi đều tự hỏi liệu số tiền mình đóng góp có đến được tay người cần hay không. Sự thiếu minh bạch đã làm mất đi lòng tin của tôi”.
Không chỉ những người từng tham gia đóng góp, mà cả những người chưa từng làm công việc này cũng cảm thấy e ngại. Chị Thu Hằng, một giáo viên tiểu học ở Đà Nẵng, nói: “Tôi luôn muốn giúp đỡ người khó khăn, nhưng khi thấy nhiều vụ việc không minh bạch, tôi sợ rằng lòng tốt của mình sẽ bị lợi dụng”.
Sự mất niềm tin không chỉ ảnh hưởng đến cá nhân mà còn tác động tiêu cực đến cộng đồng. Ông Trần Văn Lâm, một cán bộ hưu trí tại Hà Nội, nhận định: “Khi người dân không còn tin tưởng vào các hoạt động từ thiện , những người thực sự cần giúp đỡ sẽ chịu thiệt thòi. Chúng ta cần có cơ chế giám sát chặt chẽ hơn để đảm bảo sự minh bạch”.
Nhiều chuyên gia đề xuất, để khôi phục niềm tin, các cá nhân và tổ chức kêu gọi từ thiện cần công khai chi tiết các khoản thu chi, có sự giám sát của bên thứ ba và tuân thủ quy định pháp luật. Chỉ khi đó, lòng tin của công chúng mới được khôi phục, hoạt động từ thiện mới thực sự mang lại hiệu quả cho xã hội.
