Sự thật đáng sợ: Nghe mắng nhiều quá, IQ có thể tụt dốc không phanh, tương lai mịt mờ

Một nghiên cứu tâm lý gần đây cho thấy: Những người thường xuyên phải hứng chịu sự mắng mỏ, chỉ trích và phủ nhận từ người khác không chỉ bị tổn thương cảm xúc mà còn có nguy cơ suy giảm chức năng nhận thức, thậm chí IQ bị ảnh hưởng. Theo thời gian, việc liên tục bị lăng mạ bằng lời nói có thể khiến bộ não kiệt quệ, mất khả năng phán đoán, giảm trí nhớ và khó phát triển trong tương lai.

Các chuyên gia cho rằng ngôn ngữ và tư duy có mối quan hệ chặt chẽ. Những lời mắng nhiếc lặp đi lặp lại như “Bạn thật ngu ngốc”, “Bạn chẳng bao giờ làm đúng việc gì”, hay “Tại sao bạn luôn gây rắc rối?” sẽ bào mòn sự tự tin, khiến con người dao động giữa sự phủ nhận và nghi ngờ bản thân. Dần dần, những đánh giá tiêu cực ấy được nội tâm hóa và trở thành niềm tin cốt lõi, làm sụp đổ khung nhận thức cá nhân.

Nhà xã hội học Mỹ Charles Horton Cooley từng đưa ra “Lý thuyết Gương soi”, cho rằng khái niệm bản thân của một người được hình thành chủ yếu qua sự phản chiếu từ người khác. Nếu “tấm gương” này méo mó và chỉ toàn phủ nhận, con người rất dễ mất niềm tin vào chính mình.

Cùng với đó, học thuyết “bất lực học được” của nhà tâm lý học Martin Seligman giải thích rằng khi liên tục trải qua thất bại hoặc bị chỉ trích, cá nhân sẽ dần tin rằng mọi nỗ lực của mình đều vô ích. Họ bỏ cuộc, từ chối đưa ra quyết định để tránh bị phán xét, dẫn đến trạng thái tâm lý tê liệt. Ngay cả khi tình huống thay đổi, cơ hội xuất hiện, người trong trạng thái này vẫn thụ động chịu đựng, không còn động lực để thoát ra.

Ở mức độ nghiêm trọng hơn, việc liên tục bị la mắng có thể kích hoạt phản ứng “phân ly” – một cơ chế phòng vệ tâm lý khiến con người tạm thời tách rời ý thức và thực tại. Họ cảm thấy đầu óc trống rỗng, không thể tập trung, suy nghĩ hay phán đoán. Thậm chí có người miêu tả cảm giác như “tâm trí rời khỏi cơ thể”, thế giới bên ngoài trở nên mơ hồ, như trong một màn sương mù.

Lạm dụng ngôn từ cũng tiêu hao các nguồn lực nhận thức quý giá. Não bộ buộc phải dành phần lớn năng lượng để xử lý cảm xúc tiêu cực, dự đoán phản ứng của người khác và tìm cách né tránh xung đột, thay vì dành cho sáng tạo, tư duy độc lập hay phát triển cá nhân. Hậu quả là trí nhớ suy giảm, phản ứng chậm chạp, sự tập trung khó duy trì và chỉ số IQ có thể bị ảnh hưởng.

Các nhà tâm lý nhấn mạnh rằng, trong nhiều trường hợp, việc thường xuyên bị mắng mỏ khiến một người hình thành kiểu hành vi “quá cảnh giác và phục tùng”. Họ liên tục sống trong lo âu, nói năng cẩn trọng, hành động dè chừng để không chọc giận đối phương. Kiểu phản ứng này tuy bảo vệ họ tạm thời, nhưng lại làm triệt tiêu khả năng suy nghĩ độc lập và phát triển bản thân lâu dài.

Tuy nhiên, các chuyên gia cũng đưa ra giải pháp. Trước hết, cần nhận thức rằng những lời buộc tội thường là sự phản chiếu cảm xúc tiêu cực của người khác, chứ không phản ánh đúng giá trị thực sự của bản thân. Việc thiết lập ranh giới tâm lý rõ ràng, thậm chí tạo khoảng cách vật lý khi cần thiết, sẽ giúp não bộ được nghỉ ngơi và hồi phục.

Ngoài ra, lòng trắc ẩn với bản thân đóng vai trò quan trọng trong việc chữa lành. Việc tập chấp nhận rằng cảm giác mệt mỏi, bối rối là hệ quả bình thường của căng thẳng, chứ không phải dấu hiệu của sự bất tài, có thể giúp cá nhân giảm bớt áp lực và lấy lại sự tự tin. Những bài tập nhỏ như đặt câu hỏi, bày tỏ quan điểm, đưa ra quyết định và chấp nhận hậu quả sẽ dần xây dựng lại niềm tin vào năng lực bản thân.

Quan trọng hơn, cần tìm hoặc tạo ra một môi trường an toàn - nơi con người được tự do suy nghĩ, chia sẻ mà không bị phán xét. Đó có thể là một nhóm bạn đáng tin cậy, một cộng đồng hỗ trợ hoặc chỉ đơn giản là viết nhật ký cá nhân. Khi không còn bị “tấm gương méo mó” chi phối, trí óc sẽ bắt đầu phát triển lại sự sáng tạo, tập trung và niềm tin vào bản thân.

Các nhà nghiên cứu kết luận: việc bị la mắng thường xuyên không chỉ là vấn đề cảm xúc tức thời, mà có thể gây ra tổn hại lâu dài cho chức năng nhận thức và sự phát triển cá nhân. Bảo vệ sức khỏe tinh thần, thiết lập ranh giới và nuôi dưỡng lòng trắc ẩn với bản thân chính là chìa khóa để tránh rơi vào vòng xoáy của sự bất lực và suy giảm trí tuệ.