Sự sụp đổ của ‘ông trùm’ ngân hàng Phố Wall gây chấn động toàn cầu: Khi bong bóng bất động sản kéo sập đế chế 60 tỷ USD, đẩy 25.000 nhân viên ‘ra đường’

Lehman Brothers từng là ngân hàng đầu tư lớn thứ 4 tại Mỹ, với 25.000 nhân viên trên toàn cầu và nắm giữ 639 tỷ USD tài sản trước khi sụp đổ năm 2008.

Sự sụp đổ của Lehman Brothers trở thành biểu tượng của thời kỳ bong bóng tài chính 2008, khi cuộc khủng hoảng đã cuốn phăng hệ thống ngân hàng Mỹ và khiến nền kinh tế toàn cầu thiệt hại tới 10.000 tỷ USD.

Ngày 15/9/2008, Lehman Brothers chính thức nộp đơn phá sản với khoản nợ phải trả lên tới 639 tỷ USD. Hình ảnh hàng trăm nhân viên trong trang phục công sở, tay ôm thùng đồ rời khỏi tòa nhà trụ sở, trở thành khoảnh khắc ám ảnh của Phố Wall kèm lời nhắc nhở rằng ngay cả những “gã khổng lồ” tài chính cũng không tồn tại mãi mãi.

Hành trình của Lehman Brothers bắt đầu khi ba anh em người Đức – Henry, Emanuel và Mayer Lehman – mở một cửa hàng tạp hóa ở Montgomery, bang Alabama năm 1844. Dần dần, họ chuyển hướng sang kinh doanh và môi giới hàng hóa, rồi bước vào lĩnh vực ngân hàng đầu tư từ năm 1899.

Trải qua gần một thế kỷ, Lehman lớn mạnh cùng nền kinh tế Mỹ, vượt qua nhiều biến động, từ khủng hoảng đường sắt thế kỷ 19, Đại suy thoái, 2 cuộc Thế chiến, cho đến cú sốc tài chính khi tách khỏi American Express năm 1994 và khủng hoảng quỹ đầu cơ Long-Term Capital Management năm 1998.

Nhưng cú trượt chân trên thị trường nhà ở Mỹ liên quan đến các khoản vay thế chấp rủi ro cao đã khiến Lehman không thể gượng dậy.

Đầu những năm 2000, Lehman mở rộng sang thị trường chứng khoán bảo đảm bằng thế chấp (MBS) và nghĩa vụ nợ có thế chấp (CDO), cùng nhiều định chế tài chính khác. Khi bong bóng bất động sản Mỹ phình to, Lehman mua lại hàng loạt công ty cho vay thế chấp, trong đó có BNC Mortgage và Aurora Loan Services chuyên cấp các khoản vay “Alt-A” cho khách hàng không đủ hồ sơ tín dụng chuẩn.

Chiến lược này ban đầu mang lại lợi nhuận khổng lồ. Doanh thu mảng thị trường vốn tăng 56% trong giai đoạn 2004–2006, lợi nhuận ròng đạt kỷ lục 4,2 tỷ USD năm 2007. Cổ phiếu Lehman đạt đỉnh 86,18 USD/cp vào tháng 2/2007, định giá công ty gần 60 tỷ USD.

Tuy nhiên, khi tỷ lệ vỡ nợ các khoản vay dưới chuẩn tăng vọt từ đầu năm 2007, Lehman vẫn trấn an nhà đầu tư rằng rủi ro “đã được kiểm soát” nhưng niềm tin đó nhanh chóng sụp đổ.

Khi cuộc khủng hoảng tín dụng nổ ra tháng 8/2007 sau sự sụp đổ của 2 quỹ phòng hộ thuộc Bear Stearns, Lehman bắt đầu cắt giảm 1.200 việc làm liên quan đến thế chấp và đóng cửa BNC Mortgage. Dù vậy, công ty vẫn giữ danh mục đầu tư bất động sản khổng lồ, lên tới 85 tỷ USD – gấp 4 lần vốn chủ sở hữu.

Đòn bẩy tài chính của Lehman cao khiến họ đặc biệt dễ tổn thương. Đến tháng 3/2008, cổ phiếu sụt 48% chỉ trong 1 ngày do lo ngại sẽ trở thành “nạn nhân kế tiếp” sau Bear Stearns. Công ty cố gắng trấn an nhà đầu tư bằng cách phát hành cổ phiếu ưu đãi nhằm huy động 4 tỷ USD và nâng vốn thêm 6 tỷ USD.

Tháng 6/2008, Lehman báo lỗ 2,8 tỷ USD – lần đầu tiên kể từ khi tách khỏi American Express. Dù tuyên bố đã giảm đòn bẩy từ 32 xuống 25 lần, tăng thanh khoản lên 45 tỷ USD, cắt giảm 20% rủi ro liên quan đến bất động sản. Nhưng tất cả đều quá muộn.

Tháng 9/2008, cổ phiếu Lehman mất 77% giá trị chỉ trong một tuần. Kế hoạch của CEO Richard Fuld là bán bớt mảng quản lý tài sản và tách riêng danh mục bất động sản thương mại đã không thuyết phục được nhà đầu tư. Hy vọng cuối cùng tan biến khi Ngân hàng Phát triển Hàn Quốc (KDB) rút khỏi đàm phán mua cổ phần.

Ngày 10/9, Lehman báo lỗ quý III lên tới 3,9 tỷ USD, kèm khoản ghi giảm giá trị tài sản 5,6 tỷ USD. Moody’s cảnh báo sẽ hạ xếp hạng tín nhiệm nếu công ty không tìm được đối tác chiến lược. Khi không còn nguồn vốn ngắn hạn, Lehman rơi vào khủng hoảng thanh khoản.

Cuối tuần 13–14/9, Barclays và Bank of America đàm phán tiếp quản Lehman nhưng thất bại. Sáng 15/9/2008, Lehman Brothers chính thức tuyên bố phá sản. Cổ phiếu rơi 93% chỉ sau một đêm.

Sự sụp đổ của Lehman gây chấn động toàn cầu, làm tê liệt hệ thống tín dụng và khiến niềm tin thị trường sụp đổ hàng loạt.

Quyết định để Lehman phá sản vẫn gây tranh cãi cho đến nay, nhất là khi chính phủ Mỹ từng hỗ trợ Bear Stearns để JPMorgan Chase mua lại. Bank of America từng cân nhắc mua Lehman, nhưng rút lui khi chính phủ từ chối gánh phần tài sản “xấu”. Thay vào đó, họ mua Merrill Lynch – cũng vào ngày Lehman sụp đổ.

Sự sụp đổ của Lehman Brothers để lại một bài học cay đắng. Sự tự mãn và đòn bẩy quá mức có thể khiến cả những đế chế tài chính hùng mạnh nhất sụp đổ chỉ trong chớp mắt.

Tổng hợp