Mỗi phụ nữ cần sinh bao nhiêu con để nhân loại không tuyệt chủng?

Tỷ lệ sinh ở các quốc gia châu Á thấp kỷ lục

Bộ Y tế Nhật Bản ngày 27/2/2025 công bố số liệu cho thấy chỉ có 720.988 trẻ được sinh ra trong năm 2024, giảm 5% so với năm 2023. Đây là mức thấp kỷ lục, bất chấp những biện pháp khuyến khích sinh con mà chính phủ của cựu Thủ tướng Fumio Kishida triển khai từ năm 2023.

Trong khi đó, số ca tử vong tại Nhật Bản đạt mức cao nhất với 1,62 triệu người, đồng nghĩa với việc cứ hai người qua đời thì mới có một trẻ được sinh ra.

Dù tỷ lệ sinh tại Nhật Bản đã có dấu hiệu tăng nhẹ lần đầu tiên sau 9 năm, từ 0,72% năm 2023 lên 0,75% năm 2024 nhờ các chính sách khuyến khích hôn nhân và sinh con, xu hướng này tại Nhật Bản vẫn chưa có dấu hiệu cải thiện.

Theo chuyên gia kinh tế Takumi Fujinami thuộc Viện Nghiên cứu Nhật Bản, nguyên nhân chính dẫn đến tình trạng sụt giảm tỷ lệ sinh là do sự suy giảm kết hôn trong những năm gần đây, đặc biệt từ thời kỳ đại dịch COVID-19. Mặc dù số lượng kết hôn tại Nhật Bản tăng nhẹ 2,2%, lên 499.999 trường hợp vào năm 2024, nhưng con số này vẫn ở mức thấp sau nhiều năm giảm mạnh, đáng chú ý là mức giảm 12,7% vào năm 2020.

Các chuyên gia cũng cảnh báo xu hướng suy giảm có thể tiếp diễn trong năm 2025. Không giống nhiều quốc gia phương Tây, chỉ một số ít trẻ em tại Nhật Bản được sinh ra ngoài hôn nhân, điều này cho thấy mối liên hệ chặt chẽ giữa tỷ lệ kết hôn và số ca sinh.

Dữ liệu mới nhất cho thấy, tỷ lệ sinh trung bình tại Nhật Bản năm 2023 là 1,20 con/phụ nữ trong độ tuổi sinh đẻ, thấp hơn nhiều so với mức tối thiểu 2,1 con/phụ nữ để duy trì dân số ổn định.

Tại Hàn Quốc, tổng tỷ suất sinh đang ở mức rất thấp, dẫn đến việc già hóa và suy giảm dân số nhanh chóng. Từ năm 2015 đến năm 2023, Hàn Quốc liên tục ghi nhận sự sụt giảm trong tỷ lệ sinh, giảm từ 1,24 xuống mức thấp kỷ lục 0,72 vào năm 2023. Đây là mức thấp nhất thế giới và khiến Hàn Quốc trở thành quốc gia duy nhất trong Tổ chức Hợp tác và phát triển kinh tế (OECD) có tỷ lệ sinh dưới 1.

Năm 2024 đã đánh dấu bước ngoặt khi tỷ lệ sinh tại Hàn Quốc tăng nhẹ lên 0,75 - theo Báo cáo của Cục Thống kê Hàn Quốc ngày 26/2/2025. Sự gia tăng này được cho là liên quan mật thiết số lượng tăng mạnh các cặp đôi đăng ký kết hôn. Ông Park Hyun-jung, một quan chức của Cục Thống kê Hàn Quốc, nhận định: “Đã có sự thay đổi về giá trị xã hội, với quan điểm tích cực hơn về hôn nhân và sinh con”. Ngoài ra, sự gia tăng số người bước vào độ tuổi 30 cũng góp phần vào xu hướng này, vì đây là độ tuổi mà nhiều người Hàn Quốc thường lập gia đình và sinh con.

Xã hội truyền thống coi việc kết hôn là bước đệm quan trọng trước khi lập gia đình, khiến cho tỷ lệ sinh thường có xu hướng tăng sau một đến hai năm kể từ khi số lượng kết hôn tăng lên. Chính vì vậy, những thay đổi trong số lượng hôn nhân có thể là một dự báo quan trọng đối với tỷ lệ sinh.

Một câu hỏi đặt ra là liệu xu hướng này có bền vững hay không, khi áp lực kinh tế, chi phí sinh hoạt cao và quan điểm thay đổi về hôn nhân vẫn là những rào cản lớn đối với giới trẻ.

Theo CNA, mặc dù có sự gia tăng trong tỷ lệ sinh nhưng dân số Hàn Quốc vẫn tiếp tục giảm tự nhiên với số ca tử vong đạt mức 120.000 người, nhiều hơn so số người được sinh ra vào năm ngoái, dự kiến sẽ giảm xuống còn 36,22 triệu người vào năm 2072.

Châu Âu cũng chung cảnh ngộ…

Theo báo cáo được Cơ quan Thống kê châu Âu (Eurostat) công bố ngày 7/3/2025, số trẻ sơ sinh chào đời tại Liên minh châu Âu (EU) đã giảm 5,4% trong năm 2023, xuống còn 3,67 triệu trẻ, đánh dấu mức giảm lớn nhất trong nhiều thập kỷ.

Dữ liệu này cho thấy xu hướng suy giảm dân số ngày càng rõ rệt, đặt ra những thách thức nghiêm trọng đối với khu vực.

Eurostat cho biết tỷ lệ sinh trung bình trong EU vào năm 2023 là 1,38 ca sinh/phụ nữ, giảm mạnh so với mức 1,46 ghi nhận năm 2022 và thấp hơn nhiều so với mức 2,1 – ngưỡng cần thiết để duy trì sự ổn định dân số. Đây cũng là mức giảm hằng năm lớn nhất kể từ khi dữ liệu toàn EU bắt đầu được thu thập vào năm 1961.

Cơ quan trên chỉ ra rằng tỷ lệ sinh ở châu Âu đã liên tục giảm kể từ giữa những năm 1960, ngoại trừ một số giai đoạn phục hồi nhẹ và không thường xuyên trong 20 năm qua.

Tỷ lệ sinh giảm kéo theo suy giảm nguồn lao động và tạo áp lực lớn cho nền kinh tế, đặc biệt khi nhiều quốc gia có xu hướng siết chặt nhập cư do ảnh hưởng của các đảng cực hữu.

Đặc biệt, về tổng số dân của EU, tuy số ca sinh thấp và số ca tử vong cao nhưng dân số EU vẫn tăng thêm 1,6 triệu người trong năm 2023, đạt 449,2 triệu người, nhờ dòng người nhập cư.

Mỗi người cần sinh bao nhiêu con

Theo nghiên cứu khoa học mới đây, để tránh nguy cơ tuyệt chủng trong dài hạn, mỗi phụ nữ có thể cần sinh tới 2,7 con, cao hơn đáng kể so với tiêu chuẩn tại hầu hết các quốc gia phát triển.

Nghiên cứu do nhóm tác giả Diane Carmeliza N. Cuaresma, Hiromu Ito, Hiroaki Arima, Jin Yoshimura, Satoru Morita và Takuya Okabe thực hiện, được công bố trên tạp chí PLOS One hồi cuối tháng 4. Phát hiện này một lần nữa đặt ra câu hỏi lớn về tương lai dân số toàn cầu, trong bối cảnh tỷ lệ sinh tại nhiều nước đang rơi xuống mức thấp kỷ lục.

Con số mới được đưa ra sau khi các nhà khoa học xem xét lại hàng loạt yếu tố thường bị bỏ qua trong các tính toán truyền thống, như tỷ lệ tử vong, mất cân bằng giới tính, tỷ lệ cá nhân không sinh sản, và biến động ngẫu nhiên trong quy mô gia đình.

Họ nhận thấy rằng tỷ lệ 2,1 con trên mỗi phụ nữ không đủ để bù đắp cho những biến động ngẫu nhiên về số lượng trẻ được sinh ra, đặc biệt là trong những cộng đồng dân cư có quy mô nhỏ.

"Tỷ lệ sinh tối thiểu 2,7 con trên mỗi phụ nữ là cần thiết để tránh nguy cơ tuyệt chủng", nhóm nghiên cứu nhấn mạnh. Trong khi đó, hai phần ba dân số thế giới hiện sống ở những khu vực có tổng tỷ suất sinh thấp hơn mức thay thế.

Nghiên cứu cũng ghi nhận, mặc dù tỉ lệ sinh thấp không ngay lập tức dẫn đến tuyệt chủng do quy mô dân số lớn, nhưng về dài hạn, phần lớn các dòng họ gia đình sẽ dần biến mất. Chỉ một số ít trường hợp ngoại lệ đủ khả năng tồn tại qua nhiều thế hệ.

Bên cạnh đó, công trình cảnh báo về nguy cơ tuyệt chủng của các ngôn ngữ. Trong hơn 6.700 ngôn ngữ trên thế giới, ít nhất 40% đang đối diện nguy cơ biến mất trong 100 năm tới. Khi một ngôn ngữ tuyệt chủng, các yếu tố văn hóa đồng hành như nghệ thuật, âm nhạc, truyền miệng cũng dần mai một.

Trước đó, tỷ phú công nghệ Elon Musk - người có 14 người con và từ lâu đã cảnh báo về "cuộc khủng hoảng giảm dân số" - cho rằng tỷ lệ sinh thấp là rủi ro lớn nhất đối với tương lai của nền văn minh nhân loại.

Ông nhấn mạnh rằng tình trạng này sẽ dẫn đến thiếu hụt lao động, gia tăng gánh nặng nợ công, hệ thống an sinh bị quá tải và kéo theo bất ổn xã hội.

Theo Musk, nhiều nền văn minh trong lịch sử sụp đổ không phải vì bị xâm lược mà vì chính sự thịnh vượng khiến người dân sinh ít con, từ đó dẫn đến suy giảm dân số và dễ bị chinh phục.

Hiện dân số thế giới tăng thêm 71 triệu người trong năm 2024, ước tính đạt 8,09 tỷ người vào ngày đầu năm 2025, theo Cục Điều tra Dân số Mỹ. Tỷ lệ tăng dân số toàn cầu 0,9% trong năm 2024 đã chậm lại so với năm 2023. Trước đó, dân số toàn cầu tăng trung bình 75 triệu người mỗi năm.

Đưa ra giải pháp giảm nguy cơ tuyệt chủng, nhóm tác giả đề cập đến yếu tố nâng cao tỷ lệ sinh về phía nữ, tức số lượng trẻ em gái sinh ra nhiều hơn. Yếu tố này giúp nhiều dòng họ gia đình duy trì được qua thời gian.

Theo PLOS One, Reuters