Loại quả "khổ nhất Việt Nam" chỉ miền Tây mới có

Giữa vùng sông nước mênh mang của miền Tây Nam Bộ, có một loài cây mọc ven sông, thân mộc mạc, trái chua thanh, nhưng lại gắn bó sâu sắc với đời sống người dân. Đó là cây bần. Trong tiếng Việt, bần có nghĩa là "nghèo, khó", bởi vậy người ta đùa rằng đây là loài cây có cái tên nghe "khổ nhất Việt Nam".

Dù vậy, cây bần vẫn được xem là biểu tượng văn hóa của vùng đất chín rồng, với trái bần trở thành đặc sản ẩm thực dân dã đặc trưng miền Tây.

Đa dạng tên gọi thú vị

Người miền Tây quen gọi bần chua, để phân biệt với bần đỏ, bần trắng hay bần gai. Tên gọi "bần chua" phản ánh đúng đặc điểm nổi bật nhất - trái có vị chua thanh, thơm nhẹ, thường được dùng để nấu canh hoặc làm giấm tự nhiên. Ở những vùng giáp biển như Bến Tre, Trà Vinh hay Cà Mau, người ta lại gọi bần sẻ - một biến thể của cây bần có thân thấp, lá nhỏ và trái bé hơn. Bần sẻ chịu mặn tốt, thường mọc nơi nước lợ, ven rừng ngập mặn, tạo nên màu xanh đặc trưng của những khu rừng ven biển miền Tây.

Nhưng chưa dừng lại ở đó, qua từng địa phương, trái bần còn được gắn thêm hàng loạt tên khác: bần nước, bần dại, bần trắng, bần ổi, thậm chí có nơi gọi là thủy liễu, hải đồng, bằng lăng tía hay con rốc (chỉ trái bần non rụng xuống nước). Nếu tính đủ cả tên dân gian gọi và tên khoa học Sonneratia caseolaris, trái bần có tới 7 - 8 cách gọi, trở thành một trong những loại quả có nhiều tên nhất nước ta.

Đặc điểm của cây bần - loài cây của đất và nước

Cây bần là cây thân gỗ, cao trung bình từ 5 -15 mét, tán rộng, lá xanh bóng, mọc xen kẽ. Hoa bần nở vào mùa mưa, màu đỏ tươi hoặc hồng phấn, nở rộ vào chiều tối và tàn khi mặt trời lên. Trái bần tròn, đường kính 4 - 6 cm, khi còn non màu xanh nhạt, chín chuyển sang vàng xám, có mùi chua nhẹ.

Rễ bần đặc biệt phát triển mạnh, tỏa ra bốn hướng như chân vịt, giúp cây đứng vững trên nền bùn mềm. Nhờ đặc tính chịu mặn và ngập tốt, bần là loài tiên phong bảo vệ bờ sông, bờ biển, đồng thời tạo môi trường sống cho cá, cua, tôm và nhiều loài chim nước.

Đặc sản dân dã mà độc đáo

Người miền Tây tận dụng trái bần trong hầu hết các món ăn truyền thống. Phổ biến nhất là canh chua cá linh nấu bần, món ăn biểu tượng của mùa nước nổi. Ngoài ra còn có bần dầm mắm ớt chấm cá nướng, lẩu cá bần, nước bần lên men làm giấm và mứt bần.

Phần thịt trái bần chứa nhiều acid hữu cơ, vitamin C và chất chống oxy hóa, giúp kích thích tiêu hóa, giải nhiệt và làm gia vị chua tự nhiên. Ở một số nơi, người dân còn dùng bần chín làm nước giải khát hoặc siro bần, có màu vàng nhạt, hương thơm nhẹ và vị chua mát.

Giá trái bần tươi dao động tùy mùa. Vào mùa mưa (tháng 7 đến tháng 10 âm lịch) - thời điểm bần rộ nhất - giá chỉ khoảng 10.000 - 20.000 đồng/kg ở chợ quê. Nhưng khi trái khan hiếm, nhất là đầu mùa hoặc dùng làm đặc sản du lịch, giá có thể lên đến 40.000 - 50.000 đồng/kg. Giấm bần thành phẩm thường bán từ 60.000 - 80.000 đồng/lít, được xem là gia vị tự nhiên được nhiều nhà hàng miền Tây ưa chuộng.

Ngoài ẩm thực, cây bần còn được trồng để chống xói lở đất, làm hàng rào sinh học ven sông và tạo cảnh quan sinh thái. Với người miền Tây, bần không chỉ là cây trái mà còn là ký ức. Dưới tán bần, lũ trẻ từng hái trái non chơi chuyền, người lớn dầm bần chín làm nước chấm cho bữa cơm chiều. Mùi chua thanh của bần hòa cùng vị ngọt của cá đồng, cay của ớt, tạo nên hương vị dung dị mà sâu đậm - thứ hương vị chỉ có thể tìm thấy giữa miền Tây sông nước.