Hành trình đưa 'chất xưa' lại Đồng Tháp Mười gọi đón đàn sếu quý hiếm trở về

Chỉ sau hơn 2 năm tích cực áp dụng các biện pháp khoa học, hệ sinh thái đất ngập nước đặc trưng đang tái sinh, đặc biệt sự xuất hiện trở lại của gần 100ha năng kim, món khoái khẩu của loài sếu đầu đỏ quý hiếm.

Để hiểu rõ hơn về hành trình phục hồi đầy ấn tượng trên, PV Tiền Phong có cuộc trao đổi với ông Đoàn Văn Nhanh - Phó Giám đốc Trung tâm Bảo tồn, VQG Tràm Chim

- PV: Thưa ông Đoàn Văn Nhanh, VQG Tràm Chim là một khu rừng đặc dụng và là vùng đất ngập nước có tầm quan trọng quốc tế đang được nhắc đến như một câu chuyện phục hồi ngoạn mục. Đặc biệt là thông tin quần xã năng kim, món ăn khoái khẩu của sếu đầu đỏ đã được phục hồi gần 100ha tại phân khu A1. Ông có thể chia sẻ cụ thể hơn về thành tựu này và đâu là yếu tố cốt lõi dẫn đến sự thành công này?

Ông Đoàn Văn Nhanh: Đúng vậy, đây là một tin vui không chỉ cho Tràm Chim mà còn cho cả những người làm công tác bảo tồn. Phải chia sẻ thật lòng là suốt hơn 2 năm qua, chúng tôi đã nhận được sự hỗ trợ rất lớn từ các nhà khoa học và áp dụng nhiều giải pháp đồng bộ, kết quả đến hôm nay thực sự rất đáng mừng.

Ngay tại khu vực Gò Lau Vôi thuộc phân khu A1, nơi được xem là vùng lõi, một cánh đồng năng kim đã xanh mướt trở lại, thẳng cánh cò bay. Chúng tôi đã phục hồi được gần 100ha quần xã năng kim. Điều quan trọng hơn cả là chất lượng của quần xã này, năng kim hiện đang phát triển rất tốt và bắt đầu tạo củ.

Vì sao điều này quan trọng? Ông Nhanh giải thích: Vì củ năng kim chính là món khoái khẩu, là nguồn thức ăn thiên nhiên ưa thích của sếu đầu đỏ. Việc chúng ta chủ động phục hồi và đảm bảo chất lượng củ năng kim là tiền đề quan trọng bậc nhất để chuẩn bị, dọn sẵn nguồn thức ăn, mời gọi đàn sếu di cư về kiếm ăn vào mùa khô.

Nếu nói về yếu tố cốt lõi thì đó chính là sự can thiệp của con người nhưng phải là sự can thiệp dựa trên cơ sở khoa học. Chúng tôi không làm theo cảm tính mà tuân thủ nghiêm ngặt các hướng dẫn khoa học để trả lại môi trường phù hợp nhất cho các loài thực vật bản địa. Quần xã năng kim phục hồi tốt, chứng tỏ hệ sinh thái vùng đất này đang được quản lý đúng với bản chất vốn có của nó.

- PV: Ông vừa nhắc đến cơ sở khoa học, để đạt được sự thay đổi ngoạn mục chỉ trong hơn 2 năm, Vườn đã áp dụng những giải pháp kỹ thuật cụ thể nào? Ông có nhấn mạnh yếu tố then chốt là điều tiết mực nước. Vậy Vườn đã thực hiện việc này ra sao, có gì khác biệt so với trước đây không, thưa ông?

Ông Đoàn Văn Nhanh: Đây chính là mấu chốt của vấn đề. Nhiều năm về trước, chúng ta có quan điểm giữ nước cao quanh năm ở Vườn, có lẽ vì lo ngại cháy rừng. Nhưng việc giữ nước lình bình ở mức trung tính quanh năm vô tình làm thay đổi môi trường sống. Đất không còn độ phèn (độ chua) đặc trưng, nhiều loài sinh vật thích nghi với môi trường chua của Đồng Tháp Mười xưa dần dần biến mất.

Trong hai năm gần đây, chúng tôi đã thay đổi cách tiếp cận. Dưới sự hướng dẫn của chuyên gia như: Hội sếu quốc tế (ICF) và Đại học Cần thơ, Đại học Khoa học Tự nhiên TP.HCM, cùng sự hỗ trợ của các tổ chức WWF, UNDP…, chúng tôi bắt tay vào cải tạo đất một cách bài bản. Đầu tiên, chúng tôi phải dọn dẹp lớp thực bì lâu năm rất dày. Sau đó, tiến hành cày xới đất để tạo điều kiện thuận lợi, tơi xốp cho năng kim phát triển, đồng thời kiểm soát lại độ pH của đất.

Tuy nhiên, yếu tố then chốt, quyết định sự thành bại chính là việc điều tiết mực nước hợp lý theo từng mùa. Chúng tôi không giữ nước cao quanh năm nữa mà thay vào đó, chúng tôi mô phỏng lại quy luật tự nhiên của vùng Đồng Tháp Mười, có mùa khô hạn để đất được ‘thở’, có mùa nước nổi ngập sâu. Sự điều tiết này giúp đánh thức các loài bản địa, đặc biệt là các loài ưa phèn, ưa môi trường khắc nghiệt.

Chính sự can thiệp của con người, dựa trên cơ sở khoa học đã giúp hệ sinh thái ở đây thay đổi một cách ngoạn mục. Chúng ta trả lại cho Tràm Chim quy luật vận hành vốn có của nó theo đúng bản chất về cấu trúc và chức năng của hệ sinh thái tự nhiên của Đồng Tháp Mười xa xưa.

- PV: S ự phục hồi này không chỉ dừng lại ở quần xã năng kim mà còn ở các hệ thực vật khác. Ông có thể chia sẻ thêm về sự trở lại của các loài thực vật, động vật, đặc biệt là những loài đặc trưng của Đồng Tháp Mười xưa mà nhiều năm nay đã vắng bóng?

Ông Đoàn Văn Nhanh: Thảm thực vật đất ngập nước của Tràm Chim đang phục hồi ở mức trên cả tuyệt vời. Sự thay đổi tích cực này không chỉ ở trên cạn mà còn diễn ra mạnh mẽ ở cả dưới nước; rất nhiều quần xã thực vật sau nhiều năm vắng bóng nay đã xuất hiện trở lại.

Ông Nhanh dẫn chứng, điển hình nhất là hoa súng trắng, loài này ưa phèn, giống hệt với vùng Đồng Tháp Mười xưa khi đất còn hoang vu, nhiễm phèn nặng. Việc súng trắng mọc lại là một chỉ dấu rõ ràng cho thấy môi trường đất, nước đang trở về đúng bản chất của nó. Đặc biệt, chúng tôi rất vui mừng và phấn khích khi ghi nhận sự trở lại của các loài như Dùi trống và nhất là Nhĩ cán tím. Nhĩ cán tím, hay còn gọi là Rong trứng tím (Utricularia sp.) là một loài hoa quê mùa, mộc mạc. Nó là loài thực vật thủy sinh chìm, đặc trưng cho môi trường nước có độ phèn cao.

Như tôi đã nói, do nhiều năm giữ nước trung tính, loài Nhĩ cán tím này đã dần biến mất. Sự xuất hiện trở lại của nó mang đến niềm phấn khích rất lớn cho những người làm công tác bảo tồn chúng tôi.

Cùng với Nhĩ cán tím là Nhĩ cán vàng (hay rong trứng) rồi những cánh đồng lúa ma bạt ngàn. Tất cả những loài thực vật chịu phèn, chịu ngập sâu này đang quay trở lại mạnh mẽ, cùng với cánh đồng năng kim mênh mông. Tràm Chim đang dần lấy lại được đúng dáng vẻ của Đồng Tháp Mười xưa.

- PV: Việc hệ sinh thái, đặc biệt là nguồn thức ăn, được phục hồi mạnh mẽ như vậy chắc chắn sẽ tác động lớn đến khu hệ động vật. Mục tiêu lớn nhất vẫn là đưa sếu đầu đỏ trở lại. Vườn đã ghi nhận những tín hiệu tích cực nào từ sếu và các loài chim quý hiếm khác, thưa ông?

Ông Đoàn Văn Nhanh: Đó là kết quả tất yếu khi môi trường sống tốt lên, thức ăn dồi dào, chim cũng về nhiều hơn cả về số lượng lẫn chủng loại.

Ngoài quần xã năng kim để thu hút sếu, chúng tôi nhận thấy một điều rất quý giá đó là các loài chim quý hiếm trước đây không chọn VQG Tràm Chim làm nơi sinh sản thì nay đã trở lại. Điển hình là sự xuất hiện của Cà kheo, Vịt mồng, Le khoang cổ, và cả Giang sen cùng nhiều loài chim di cư khác. Chúng quay về đây không chỉ để kiếm ăn mà còn để sinh sản, điều đó cho thấy hệ sinh thái đã thực sự an toàn và trù phú.

Đặc biệt, tín hiệu mà chúng ta mong chờ nhất là trong năm 2024, VQG Tràm Chim đã ghi nhận 7 cá thể sếu đầu đỏ quay trở về. Dù số lượng còn khiêm tốn nhưng đây là một tín hiệu đáng mừng, khẳng định chúng ta đang đi đúng hướng. Đây cũng là động lực rất lớn cho Đề án bảo tồn và phát triển sếu đầu đỏ mà tỉnh Đồng Tháp đang nỗ lực triển khai.

Không chỉ có chim mà hệ sinh thái dưới nước với các loài tôm cá, các loài phiêu sinh vật cũng đang phục hồi rất nhanh dù chúng tôi chưa thể thống kê hết được. Nhìn chung, sự đa dạng hệ sinh thái từ trên cạn đến dưới nước tại Vườn quốc gia Tràm Chim với diện tích hơn 7.300ha đang được khôi phục mạnh mẽ về hình thái xưa.

Trong giai đoạn tới, chúng tôi sẽ tiếp tục đẩy mạnh các chương trình phục hồi hệ sinh thái đất ngập nước theo hướng khoa học và bền vững. Vườn Quốc gia Tràm Chim sẽ mở rộng thêm các khu vực bãi ăn, bãi nghỉ cho chim nước và sếu đầu đỏ; đồng thời phát triển đa dạng các dạng sinh cảnh đặc trưng nhằm tạo thêm không gian sống phù hợp cho nhiều nhóm loài. Những giải pháp này hướng đến mục tiêu duy trì sự ổn định sinh thái, nâng cao chất lượng môi trường sống và đóng góp trực tiếp vào việc bảo đảm tính bền vững của đa dạng sinh học tại đơn vị.”

Xin cảm ơn ông!