Giáo dục Nhật Bản: Bắt nạt học đường, trường quy định cả màu đồ lót của học sinh, trẻ em thà tự tử còn hơn phải đi học

Hiện tượng Futoko ở Nhật Bản

Vào kỳ nghỉ Tuần lễ vàng mùa xuân năm ngoái, bé Yuta Ito, 10 tuổi ở Nhật, nói với bố mẹ về việc không muốn đến trường nữa. Trong nhiều tháng, Yuta đã rất miễn cưỡng khi phải đi học.

Cậu bé không muốn đến lớp và hay đánh nhau với bạn học do bị bắt nạt ở trường .

Bố mẹ Yuta sau đó có ba lựa chọn: Một là đưa Yuta đến gặp chuyên viên tư vấn học đường để cải thiện vấn đề. Hai là học tại nhà. Ba là gửi Yuta đến một trường học "tự do". Họ đã chọn phương án cuối.

Bây giờ, Yuta có thể làm bất cứ điều gì mình muốn ở lớp học. Điều này khiến cậu bé hạnh phúc hơn rất nhiều.

Ở Nhật Bản, hiện tượng Futoko ám chỉ những trẻ em không đến trường trong hơn 30 ngày vì những lý do không liên quan đến sức khỏe hoặc tài chính. Thuật ngữ này được dịch theo nhiều cách khác nhau như: Trốn học, ám ảnh với trường học hoặc từ chối đến trường. Yuta chỉ là một trong nhiều "Futoko" ở Nhật Bản.

Trải qua nhiều thập kỷ, thái độ của người dân Nhật Bản đối với hiện tượng Futoko đã có sự thay đổi. Trước năm 1992, hiện tượng học sinh không muốn đến trường được gọi là "Tokyoshi", có nghĩa là "kháng cự". Giai đoạn này, "Tokyoshi" được coi là bệnh tâm thần.

Thuật ngữ "Futoko" ra đời vào năm 1997, với sắc thái trung tính hơn, nghĩa là "vắng mặt".

Từ năm 2018, số học sinh tiểu học và THCS trong tình trạng "Futoko" ở Nhật đã đạt mức cao kỷ lục: 164.528 trẻ nghỉ học, trong khi năm 2017, con số này chỉ là 144.031.

Để giải quyết tình trạng này, từ những năm 1980, Nhật Bản xuất hiện các trường học tự do, hoạt động theo nguyên tắc tự do và cá nhân. Đây là giải pháp lựa chọn thay thế được chấp nhận trong hệ thống giáo dục bắt buộc, tương đương với việc học tại nhà.

Các ngôi trường này không được quyền cấp cho học sinh các loại bằng cấp chính quy. Tuy vậy lượng học sinh theo học tại các ngôi trường này vẫn tăng vọt trong những năm qua: Từ 7.424 vào năm 1992 tăng lên 20.346 trong năm 2017.

Hậu quả của hiện tượng Futoko

Việc bỏ học có thể gây ra hậu quả lâu dài đến tương lai của trẻ em Nhật. Trẻ có nguy cơ sống tách biệt khỏi xã hội và tự nhốt mình trong phòng. Hiện tượng này gọi là "Hikikomori".

Không chỉ vậy, nhiều học sinh còn chọn cách cực đoan như tự tử. Vào năm 2018, số lượng học sinh tự tử tại Nhật Bản là 332, cao nhất trong 30 năm trở lại đây.

Vào năm 2016, chính phủ Nhật Bản phải thông qua một đạo luật ngăn ngừa học sinh tự tử với các khuyến nghị đặc biệt cho các trường học.

Vì sao trẻ em Nhật ghét đến trường?

Có 3 lý do chính khiến trẻ em Nhật ghét đến trường, đó là: Hoàn cảnh gia đình, các vấn đề cá nhân với bạn bè và bắt nạt học đường .

Tomoe Morihashi (12 tuổi) là một học sinh không thể hòa nhập được với bạn học. Cô bé cho biết: "Cháu không cảm thấy thoải mái với nhiều người xung quanh. Cuộc sống học đường thật buồn tẻ".

Tomoe mắc chứng bệnh "Câm chọn lọc" (Selective Mutism) khiến cô bé không thể giao tiếp, nói chuyện bình thường trong một số tình huống xã hội nhất định.

"Cháu không thể nói được khi đi ngoài đường hoặc khi gặp người lạ. Cháu cũng không thích phải tuân thủ các quy tắc cứng nhắc ở trường học như phải mặc quần tất không có màu, không được nhuộm tóc, phải dùng dây buộc tóc có màu nhất định và không được đeo dây buộc tóc lên cổ tay", Tomoe chia sẻ.

Nhiều trường học ở Nhật kiểm soát mọi khía cạnh bề ngoài của học sinh: Không cho nhuộm tóc, không được mặc quần bó hoặc áo khoác, ngay cả trong thời tiết lạnh. Một số trường thậm chí quy định cả màu quần nội y của học sinh.

Các trường học tự do ở Nhật Bản – Nơi trẻ em được là chính mình

Giống như Yuta, Tomoe đã theo học tại một ngôi trường "tự do" ở Tokyo. Ngôi trường của cô bé có tên Tamagawa, không bắt học sinh mặc đồng phục và cho các em được tự do hoạt động dựa trên sự thống nhất giữa nhà trường, phụ huynh và chính học sinh. Không chỉ vậy, các em còn được khuyến khích phát triển các kỹ năng và sở thích cá nhân.

Trường Tamagawa có phòng học Tiếng Nhật, Toán được trang bị máy tính cùng một thư viện với sách và các loại truyện tranh.

Lớp học của trường Tamagawa.

Không giống như các ngôi trường thông thường, trường Tamagawa lúc nào cũng tràn ngập không khí ấm áp, thân mật như một gia đình lớn. Khoảng 10 học sinh đến trường mỗi ngày và cùng nhau trò chuyện, vui đùa.

Ông Takashi Yoshikawa, hiệu trưởng trường cho biết: "Mục đích của trường là giúp các em phát triển kỹ năng xã hội. Cho dù là thông qua việc tập thể dục, chơi trò chơi hay học tập, điều quan trọng là các em học cách không hoảng loạn khi đứng giữa một nhóm đông người".

Ông Yoshikawa từng là nhân viên làm công ăn lương trong một công ty Nhật Bản. Nhưng sau đó ông quyết định bỏ nghề và trở thành một nhân viên xã hội, nhận con nuôi. Trong khoảng thời gian này, ông nhận ra những vấn đề mà trẻ em Nhật thường gặp phải.

"Có nhiều học sinh gặp khó khăn do gia cảnh nghèo hoặc là nạn nhân của tình trạng lạm dụng gia đình. Điều này ảnh hưởng đến việc học tập ở trường của các em. Bên cạnh đó, vấn đề về giao tiếp là căn nguyên của việc không muốn đến trường của hầu hết học sinh", ông Yoshikawa chia sẻ.

Được biết, ông Yoshikawa mở ngôi trường "tự do" đầu tiên vào năm 2010, trong một căn hộ ba tầng ở khu dân cư Fuchu, Tokyo. Những học sinh của ông có độ tuổi từ 7, 8 đến 15 tuổi.

Quy mô lớp học lớn chính là thách thức với học sinh

Ông Ryo Uchida – Giáo sư, chuyên gia giáo dục tại Đại học Nagoya cho biết: "Các lớp học với khoảng 40 học sinh phải học cùng nhau suốt 1 năm. Nhiều thứ có thể xảy ra trong khoảng thời gian này".

"Tình bạn là yếu tố quan trọng để tồn tại ở Nhật Bản. Trong một xã hội với mật độ dân số cao, nếu bạn không thể hòa thuận và hợp tác được với người xung quanh, bạn sẽ không thể tồn tại".

Giáo sư Uchida cho biết, việc các em cảm thấy không thoải mái trong lớp học quá đông, nơi phải làm mọi thứ với các bạn cùng lớp trong một không gian nhỏ là điều bình thường.

Ở Nhật Bản, trẻ em học cùng lớp từ năm này sang năm khác. Nếu có vấn đề xảy ra như mâu thuẫn với các bạn cùng lớp, các em sẽ cảm thấy áp lực, bị mắc kẹt và không muốn đến trường.

Trong khi đó các trường học tự do có quy mô nhỏ hơn và luôn coi trọng suy nghĩ cũng như quan tâm đến cảm xúc của từng học sinh.

Bên cạnh đó, việc phải tuân thủ nhiều nội quy khắt khe đến mức vô lý cũng khiến nhiều học sinh ghét đến trường.

Vào tháng 8/ 2019, một dự án có tên "Black Kosoku o Nakuso" (Hãy loại bỏ các quy tắc đen của trường học) đã gửi đơn kiến nghị trực tuyến tới Bộ giáo dục yêu cầu điều tra các quy tắc vô lý ở trường học.

Hơn 60.000 người đã ký tên vào đơn kiến nghị này. Quận Osaka sau đó ra lệnh cho tất cả các trường trung học xem xét lại các quy tắc. Khoảng 40% các trường đã thay đổi.

Bộ Giáo dục Nhật Bản dường như đã chấp nhận việc các em học sinh vắng mặt ở trường không phải sự bất thường mà là một xu hướng. Giáo sư Uchida cho rằng, đây là sự ngầm thừa nhận trẻ bị Futoko không mắc bệnh tâm lý.

Các em đang phản ứng với một hệ thống giáo dục không có môi trường học tập lành mạnh.