Ningyo – Biểu tượng văn hóa dân gian ở Nhật Bản

Được làm từ sứ không tráng men, nhiều chuyên gia tin rằng búp bê Hakata có nguồn gốc từ thế kỷ 17, khi các quan chức địa phương cổ động các nghệ nhân Hakata phát triển nghề thủ công. Ban đầu, những búp bê đất sét được sản xuất để làm quà tặng cho các ngôi chùa trong khu vực và lãnh chúa Kuroda Nagamasa. Tuy nhiên, các cuộc khai quật khảo cổ học gần đây cho thấy búp bê Hakata có nguồn gốc từ Trung Quốc.

“Tôi nhớ rằng mình đã làm con búp bê đầu tiên năm 17 tuổi. Từ đó, tôi bị thu hút. Và bây giờ, tôi vẫn đam mê công việc này như 53 năm về trước”, Kuniaki Takeyoshi, một nghệ nhân ningyo lâu năm nói. Một trong những sản phẩm đặc sắc do ông thực hiện là các chiến binh samurai. Đây cũng là biểu tượng cổ điển trong sáng tạo búp bê Hakata. Để tạo nên một chiến binh sống động như thật với các chi tiết phức tạp, áo choàng và kiểu tóc búi huyền thoại, ông Kuniaki Takeyoshi phải mất tới khoảng ba tuần làm việc liên tục.

Bước đầu tiên để tái tạo được một ningyo là tạc hình bằng đất sét, sau đó sử dụng một con dao và thìa nạo rỗng bên trong để búp bê nhẹ nhàng hơn. Phải mất tới 10 ngày để hong khô ngoài trời, sau đó những con búp bê được mang vào lò nung 900 độ trong tám giờ. Cuối cùng, các nghệ nhân sẽ dùng sắc tố thực vật tô màu ningyo để sản phẩm sống động và đẹp mắt hơn. Đối với những búp bê đắt tiền và đặc biệt, các nghệ nhân thường sử dụng vàng thật và bột bạc để trang trí cho bề ngoài của chúng thêm phần lộng lẫy. “Tôi dùng răng cá để cạo lớp vàng trên thân búp bê trở nên sáng bóng. Đây là một kỹ thuật cổ điển. Trước kia tôi sử dụng răng chó, nhưng việc tìm chúng ngày nay trở nên khó khăn”, ông Takeyoshi cho hay. Búp bê của ông hiện được bán ở các cửa hàng trên khắp Nhật Bản với giá tối đa là 1,6 triệu yên.

Một ningyo tuyệt hảo có vẻ ngoài tao nhã, tinh tế, kết quả của những bước gọt giũa, khắc và tô màu. Một số ningyo được sản xuất duy nhất, số khác được sản xuất hàng loạt. “Hầu hết những con búp bê mô tả các nhân vật lịch sử nổi tiếng. Có bijin (Phụ nữ xinh đẹp), người chơi kabuki (Điệu nhảy cổ điển trong một bộ phim truyền hình Nhật Bản), các nhân vật của Noh (Một vở nhạc kịch), nhân vật tôn giáo, huyền thoại, sumo, samurai và trẻ em”, ông Takeyoshi giải thích.

Vào tháng 7 hàng năm, các nghệ nhân ningyo có dịp so tài tại lễ hội Hakata Gion Yamakasa, một lễ hội ngoạn mục của biểu tượng dân gian này kéo dài tận 15 ngày liền. Vào ngày 1/7, các phao nổi được gọi là kazariyamakasa xuất hiện ở khắp thành phố. Các nghệ nhân thủ công bậc thầy sẽ treo lên đó những con búp bê mô phỏng các nhân vật, câu chuyện trong truyền thuyết, lịch sử. Phần sôi động nhất của lễ hội là cuộc đua Oiyama kéo dài 5km vào ngày cuối cùng. Bảy đội, mỗi đội khoảng 30 người mang kakiyamakasa trên vai băng qua các đường phố của Fukuoka.

Những người dân không có mặt trong thành phố Fukuoka thời điểm đó để chứng kiến Hakata Gion Yamakasa có thể xem lại toàn bộ diễn biến lễ hội trên video tại Bảo tàng Dân tộc Hakata Machiya, gần với trạm tàu điện ngầm Gion. Ngoài ra còn có một bảo tàng búp bê nhỏ vô danh trưng bày ở của Fukuoka Tower, một văn phòng thương mại xây dựng trong trung tâm thành phố và một số cửa hàng bán những ningyo xinh đẹp xung quanh Hakata Station, ga xe lửa chính của Fukuoka.

Khách du lịch đến với thành phố Fukuoka có cơ hội trải qua bốn giờ đồng hồ để quan sát, học hỏi cách thực hiện một ningyo. Và tất cả đều rất thích thú khi được tự tay vẽ một búp bê Hakata theo ý mình.