Nguồn cội của những lời hát ru

Bốn thiên niên kỷ trước, người Babylon cổ đã bắt đầu sáng tác những bài hát ru như một món quà mà người mẹ dành cho đứa con của mình. Đó là một phương tiện hữu ích đưa em bé vào giấc ngủ, bằng những giai điệu hơi kỳ quặc. Người ta đã tìm thấy lời bài hát ru đầu tiên với niên đại khoảng khoảng 2.000 trước Công nguyên được khắc trên một phiến đất sét nhỏ vừa vặn lòng bàn tay. Bài hát được viết dưới dạng chữ hình nêm, bằng bút stylus làm bằng cây sậy. Điều đáng nói là lời lẽ của bài hát ru lại mang tính chất đe dọa, rằng “Tiếng khóc của em bé sẽ đánh thức con quỷ gây rối, và nó sẽ xuất hiện nếu như trẻ không ngừng khóc”. “Chủ đề điển hình của những bài hát ru thời cổ đại là những gì đáng sợ”, ông Richard Dumbrill, một chuyên gia hàng đầu về âm nhạc cổ đại người Anh nói. Đó là khởi nguyên của truyền thống hát ru con trên toàn thế giới ngày nay.

Người Luo ở miền tây Kenya, có lẽ đã thấm nhuần tư tưởng của người cổ Babylon nên lời hát ru con truyền thống mang tên Rock, rock, rock của họ cũng “thẳng thừng” đe dọa “Em bé sẽ bị con linh cẩu nuốt sống nếu cất tiếng khóc”. Một bài hát ru khác, khá nổi tiếng ở nước Anh là Rock-a-bye Baby cũng ẩn chứa cảnh báo về độ nguy hiểm khi nhành cây bị gãy và chiếc nôi rơi xuống. Bóng tối và nỗi sợ hãi là hai chủ đề chính trong những bài hát ru. Tuy nhiên, tất cả các bài hát ru, dù nội dung rất đáng sợ, đều bắt nguồn từ “sự dịu dàng, tình yêu và sự quan tâm, chứa đựng mật ngữ thôi miên”, Sally Goddard Blythe, tác giả của một số cuốn sách về phát triển tâm sinh lý trẻ em cho hay.

Ông Zoe Palmer, một nhạc sĩ làm việc cho một dự án hát ru tại Bệnh viện Hoàng gia London cũng đồng tình: “Bài hát ru nói cho trẻ biết lịch sử của loài người, một dạng tư vấn bằng âm nhạc cho trẻ”. Công việc của ông Zoe Palmer là làm việc với những bà mẹ mới sinh con, chia sẻ, khai thác và giúp họ chọn lựa bài hát ru con phù hợp.

Các bà mẹ, họ đến từ Trung Quốc, Bangladesh, Ấn Độ, Italia, Tây Ban Nha, Pháp, Đông Âu… và mỗi người có một cách ru con tương ứng với nền văn hóa bản địa. “Tuy nhiên, dù đến từ nơi nào trên thế giới, họ đều sử dụng cùng một loại tông và cách hát khá tương đồng cho đứa con bé bỏng”, Sally Goddard Blythe nói. “Nhiều bài hát ru, dù chỉ lặp đi lặp lại một vài câu nhưng đều nhẹ nhàng và mang mục đích giáo dục tự nhiên, giúp trẻ tiếp nhận từ ngữ và âm thanh mới ngay khi mới chào đời. Các bài hát ru, bởi vì thế thường được gieo vần 6/8. Ví dụ, một bài hát ru Thụy Điển, Mors Lilla Olle (Little Mẹ Olle), có tám nguyên âm khác nhau, trong bốn cặp gieo vần”, Colwyn Trevarthen, giáo sư tâm lý trẻ em tại Đại học Edinburgh đồng thời là phó chủ tịch của Hiệp hội giáo dục trẻ thơ nước Anh giải thích.

Trong nhiều thập kỷ, Trevarthen đã nghiên cứu cách làm thế nào để mẹ và bé có thể tương tác, trò chuyện với nhau trong những tháng đầu tiên khi bé mới chào đời. Kết quả cho thấy, trẻ sơ sinh thường rất nhạy cảm với âm nhạc và phản ứng khi những nhịp điệu tuyệt vời cất lên. Ngay cả khi bà mẹ không hát mà nói nhẹ nhàng và có âm điệu bổng trầm, trẻ cũng có thể cảm nhận được. Bé đáp lại lời hát ru của mẹ bằng những cử chỉ đồng điệu với âm thanh. “Con người sinh ra với tất cả năng lực mạnh mẽ, và thời gian góp phần làm phát triển chúng”, Trevarthen nói.

Trong những năm 1920, nhà thơ Federico Garcia Lorca đã sáng tác nhiều bài hát ru Tây Ban Nha với âm điệu buồn bã đầy chiều sâu. Một trong những bài hát ru truyền thống nổi tiếng nhất Iraq cũng viết về nỗi đau khi có người thân mất tích. Nhờ ca từ thương tâm của những bài hát ru này, sự quan tâm của người mẹ dành cho đứa con của mình sẽ nhiều hơn.

Là một nét văn hóa truyền thống đặc trưng, tuy nhiên, trong thời hiện đại, người ta bắt đầu lo lắng về vị trí của hát ru đối với trẻ em, khi mà các tiện ích giải trí phát triển. Khi chưa có tivi, máy tính, những bài hát ru không chỉ dành cho trẻ em mà còn là phương tiện chia sẻ những câu chuyện trong đời sống. Và có chăng một ngày nào đó, con người sẽ phụ thuộc vào công nghệ mà quên lãng những lời hát từ thuở lọt lòng?

Điều may mắn là khắp nơi trên trái đất này, Kenya, Syria, Maroc hay nước Anh, lời hát ru vẫn nhẹ nhàng mấp máy trên môi những người phụ nữ. Người ta đã khẳng định, hát ru thuộc về bản năng làm mẹ và sự sống còn của một bài hát sẽ được quyết định trong suốt quá trình nuôi một đứa trẻ nên người. Đó là kết nối tuyệt vời với giấc ngủ, trường tồn và vô tận...