Điều trùng hợp rợn người giữa loạt tai nạn máy bay thảm khốc: Phải chăng là lời cảnh báo?

Hồi chuông cảnh tỉnh từ vụ tai nạn Air India

Cơ trưởng Sumeet Sabharwal – một phi công kỳ cựu với hơn 15.000 giờ bay – là người điều khiển chiếc Boeing 787 Dreamliner khi nó lao xuống một khu dân cư tại Ahmedabad, khiến 242 người thiệt mạng. Chỉ có một hành khách sống sót sau tai nạn. 

Theo báo cáo sơ bộ do giới chức Ấn Độ công bố, công tắc điều khiển luồng nhiên liệu tới cả hai động cơ của máy bay đã bị tắt ngay sau khi cất cánh, dẫn đến việc động cơ ngừng hoạt động và máy bay mất kiểm soát. Cục Điều tra Tai nạn Máy bay Ấn Độ (AAIB) cho biết trong đoạn ghi âm buồng lái, một phi công đã hỏi người còn lại tại sao lại cắt nhiên liệu, và người kia khẳng định mình không thực hiện hành động đó.

Báo cáo sơ bộ cho biết đơn xin nghỉ phép của Cơ trưởng Sabharwal với lý do trầm cảm sau cái chết của mẹ, đã làm dấy lên câu hỏi liệu các biện pháp đánh giá và bảo vệ sức khỏe tâm thần cho phi công hiện nay có thực sự đầy đủ và hiệu quả hay không. Trong khi đó, Tổng Giám đốc điều hành Air India cảnh báo rằng cuộc điều tra vẫn đang được tiến hành, đồng thời nhấn mạnh trong một cuộc họp nội bộ với nhân viên rằng việc vội vàng đưa ra bất kỳ kết luận nào vào thời điểm này là thiếu thận trọng.

Theo AAIB, báo cáo sơ bộ không phát hiện bất kỳ lỗi cơ khí hay sai sót trong công tác bảo trì nào. Tất cả các quy trình bảo trì cần thiết đều đã được thực hiện đầy đủ. Tuy nhiên, báo cáo cũng chưa đưa ra kết luận chính thức hay quy trách nhiệm liên quan đến thảm họa xảy ra vào ngày 12 tháng 6.

Dù nguyên nhân chính xác của vụ tai nạn vẫn chưa được công bố, nhưng các chuyên gia cho biết các sự cố do lỗi con người từ lâu đã thường xuyên xảy ra trong ngành hàng không. Trong số đó, các vấn đề liên quan đến sức khỏe tâm thần cũng là một yếu tố không thể bỏ qua. Nhiều chuyên gia trong ngành cũng cảnh báo rằng hiện nay các biện pháp hỗ trợ tâm lý dành cho phi công và các nhân sự khác trong ngành hàng không vẫn còn rất hạn chế.

Những điểm tương đồng đáng lo ngại 

Nếu được tính như một nguyên nhân gây tai nạn thì các vụ tự sát do phi công gây ra sẽ là nguyên nhân gây tử vong lớn thứ hai trên các máy bay do phương Tây chế tạo kể từ năm 2012, theo dữ liệu do Bloomberg tổng hợp vào năm 2022.

Thảm họa nghiêm trọng nhất bị nghi do phi công tự sát là vụ tai nạn của hãng Germanwings năm 2015, cướp đi sinh mạng của toàn bộ 150 người trên khoang khi chiếc máy bay lao vào một ngọn núi ở Pháp. Báo cáo điều tra sau đó cho thấy cơ phó Andreas Lubitz đã khóa trái cửa buồng lái, ngăn không cho cơ trưởng quay lại, và cố ý điều khiển máy bay đâm vào sườn núi. Lubitz từng có tiền sử trầm cảm nhưng vẫn được đánh giá là đủ điều kiện để bay.

Trước khi vụ tai nạn xảy ra, anh ta đã tìm hiểu về các cách tự sát và nghiên cứu hệ thống an ninh của cửa buồng lái. Cuộc điều tra sâu hơn tiết lộ rằng Lubitz từng trải qua một đợt trầm cảm nặng trước khi gia nhập hãng hàng không – một thông tin mà hãng không hề biết. Chỉ vài tuần trước vụ việc, một bác sĩ tâm thần đã chẩn đoán anh ta có thể đang mắc rối loạn tâm thần và có dấu hiệu loạn thần, tuy nhiên Lubitz đã giấu giấy khám bệnh. Các công tố viên tin rằng anh ta "gần như bị ám ảnh" bởi nỗi sợ "vô căn cứ" về việc mất thị lực - điều chắc chắn sẽ khiến anh ta mất việc. Những phát hiện này khiến giới điều tra kết luận rằng Lubitz đã cố tình lái máy bay đâm vào núi để tự tử.

Vụ việc máy bay MH370 cũng từng dấy lên nhiều giả thuyết, trong đó có khả năng phi công tự tử. Vào năm 2014, chiếc máy bay phản lực của Malaysia Airlines trên hành trình từ Kuala Lumpur đến Bắc Kinh chở theo 239 hành khách và thành viên phi hành đoàn đã đột ngột mất tích, trở thành một trong những bí ẩn lớn nhất trong lịch sử ngành hàng không. Dù chính phủ Úc đã dẫn đầu cuộc tìm kiếm máy bay với quy mô lớn nhất từng có bao phủ khu vực rộng tới 46.000 dặm vuông trên Ấn Độ Dương, không có dấu vết nào của máy bay được phát hiện. Cuộc tìm kiếm kéo dài gần ba năm đã chính thức kết thúc vào tháng 1 năm 2017 mà không có kết quả.

Năm 2020, cựu Thủ tướng Úc Tony Abbott tuyên bố rằng các quan chức cấp cao của Malaysia nghi ngờ chiếc máy bay MH370 mất tích do phi công kỳ cựu Zaharie Ahmad Shah cố ý đâm máy bay. Ông Abbott chia sẻ với Sky News: “Theo hiểu biết của tôi, chính phủ Malaysia từ đầu đã xem đây là một vụ giết người rồi tự sát do phi công thực hiện. Tôi không thể tiết lộ chi tiết, nhưng muốn nhấn mạnh rằng chính phủ Malaysia gần như chắc chắn đây là một vụ giết người hàng loạt có chủ ý của phi công.” Tuy nhiên, gia đình phi công Zaharie kiên quyết bác bỏ những cáo buộc vô căn cứ này. Thủ tướng Malaysia vào thời điểm xảy ra thảm kịch cũng khẳng định rằng “không có bằng chứng thuyết phục” để xác nhận giả thuyết này.

Lỗ hổng trong hệ thống đánh giá sức khỏe tâm thần phi công

Nhà tâm lý học hàng không Marc Atherton chia sẻ rằng những vụ tai nạn thảm khốc do phi công tự sát đã thôi thúc ông nghiên cứu về sức khỏe tâm thần của phi công, một lĩnh vực mà theo ông vẫn đang bị xem nhẹ trong ngành hàng không. Ông nhận định: “Rõ ràng ngành công nghiệp hàng không toàn cầu đã xây dựng một hệ thống cực kỳ nghiêm ngặt để đảm bảo an toàn về mặt kỹ thuật, vận hành và vật lý. Tuy nhiên, dường như chúng ta lại đang bỏ qua khía cạnh sức khỏe tâm thần và những rủi ro liên quan đến hiệu suất con người, bao gồm cả phi công và các nhân sự có vai trò then chốt trong việc đảm bảo an toàn bay.”

Theo các khảo sát phi công hàng không, có từ 4 đến 8% phi công thừa nhận đã từng có ý nghĩ tự tử, một tỷ lệ tương đương với mức trung bình toàn cầu. Phi công cũng là một trong số rất ít nghề nghiệp yêu cầu nhân sự phải trải qua các cuộc kiểm tra y tế định kỳ để duy trì giấy phép hành nghề, đồng thời buộc phải công khai toàn bộ thông tin liên quan đến tình trạng sức khỏe để được làm việc.

Cơ trưởng Mohan Ranganathan, một chuyên gia hàng đầu về an toàn hàng không tại Ấn Độ, chia sẻ với tờ Telegraph rằng ông từng nghe một số phi công của Air India nhắc đến việc Cơ trưởng Sabharwal “gặp một số vấn đề về sức khỏe tâm thần.” Tuy nhiên, ông cũng nhấn mạnh rằng các phi công chỉ được phép bay khi đã được bác sĩ của hãng hàng không xác nhận đủ điều kiện. Họ phải có giấy chứng nhận đủ điều kiện sức khỏe tâm thần. Nếu một phi công gặp vấn đề tâm lý giữa các kỳ kiểm tra định kỳ mà không khai báo, họ có thể bị đình chỉ bay.

Tuy nhiên, các chuyên gia cảnh báo rằng chính các yêu cầu khắt khe về sức khỏe tâm thần có thể khiến nhiều phi công cố tình che giấu thông tin sức khỏe hoặc tránh kiểm tra sức khỏe tâm thần vì sợ bị sa thải. Một nghiên cứu công bố năm 2022 cho thấy 56,1% trong số 3.765 phi công tại Hoa Kỳ được khảo sát cho biết họ có "tiền sử trốn tránh chăm sóc sức khỏe" do nguy cơ bị mất giấy phép. Sau vụ tai nạn máy bay Germanwings, một nhóm chuyên gia Hoa Kỳ cũng đã cảnh báo rằng "không có bằng chứng thuyết phục" nào cho thấy việc sàng lọc xu hướng tự tử có thể ngăn ngừa được những thảm họa tương tự.

Một biện pháp khác nhằm giảm thiểu nguy cơ phi công có ý định tự tử chiếm quyền điều khiển máy bay là thay đổi thiết kế cửa buồng lái, tránh để cửa bị khóa từ bên trong. Trong vụ tai nạn máy bay tại Namibia năm 2013, phi công Hermino dos Santos Fernandes đã ngăn không cho cơ phó vào buồng lái khi thực hiện một “chuỗi động tác có chủ ý” dẫn đến thảm họa. Tuy nhiên, các nhà chức trách thì phản đối việc thay đổi thiết kế cửa buồng lái, lý giải rằng “hệ thống khóa tinh vi hiện nay nhằm ngăn chặn các vụ không tặc xâm nhập buồng lái và cướp máy bay.”

Cơ trưởng Dave Fielding, Chủ tịch Liên minh Hỗ trợ Hàng không Quốc tế (IPAAC), từ lâu đã vận động cải thiện công tác theo dõi sức khỏe tâm thần cho toàn bộ nhân viên hàng không – từ phi công, tiếp viên đến kỹ sư. Trong một cuộc phỏng vấn với Hội đồng An toàn Anh vào tháng 9/2024, ông chia sẻ: “Nhìn chung, sức khỏe tinh thần và hiệu suất của phi công là một lĩnh vực mới trong an toàn bay, và đây là điểm mà chúng ta nên tập trung nỗ lực phát triển.”

Năm ngoái, Hiệp hội Hàng không Hoàng gia (RAeS) đã công bố một báo cáo làm rõ những thách thức mà các vấn đề sức khỏe tâm thần cùng với sự thiếu hụt hỗ trợ đang đặt ra cho ngành hàng không toàn cầu. Giám đốc điều hành RAeS, David Edwards, nhận định: “Mặc dù ngành hàng không đang nỗ lực hơn để hỗ trợ nhân viên gặp khó khăn về sức khỏe tâm thần, nhưng chúng ta vẫn đang thiếu những hệ thống quản lý rủi ro tâm lý nhằm ngăn ngừa các vấn đề sức khỏe tâm thần ngay từ đầu.” Dù báo cáo đã nhận được sự ủng hộ rộng rãi trên toàn thế giới, các chuyên gia trong ngành vẫn đồng thuận rằng cần nhiều hơn nữa các biện pháp khuyến khích phi công và những nhân sự hàng không khác chủ động lên tiếng về sức khỏe tâm thần.

Chia sẻ về vấn đề này, Đại úy Fielding nói với MailOnline: “Chúng ta đã đạt được nhiều tiến bộ trong việc cải thiện sức khỏe tâm thần cho phi công, nhưng đây vẫn là một lĩnh vực còn non trẻ, và chúng ta cần tiếp tục nỗ lực nhiều hơn nữa.” Ông Fielding cũng là người sáng lập IPAAC – một tổ chức phi lợi nhuận chuyên xây dựng các chương trình nhằm “hỗ trợ nhân viên trong ngành an toàn hàng không tìm kiếm sự giúp đỡ liên quan đến sức khỏe tâm thần và tinh thần.” Trong một thông cáo gửi tới MailOnline, tổ chức này nhấn mạnh: “Sức khỏe tâm thần và tinh thần của nhân viên hàng không là một yếu tố ảnh hưởng trực tiếp đến sự an toàn của toàn ngành. Chính vì thế, vai trò của các Chương trình Hỗ trợ ngày càng trở nên thiết yếu trong việc hỗ trợ các đồng nghiệp – những người đang cần sự giúp đỡ từ những người đồng hành thân thiện, đáng tin cậy và được đào tạo bài bản để cung cấp sự hỗ trợ phù hợp.”

Nguồn: Daily Mail