"Đại phẫu" 140 trường đại học công lập

Theo nhận định tổng quan của Bộ GD&ĐT, hệ thống giáo dục ĐH hiện nay phát triển chưa đồng đều. Nhiều trường ĐH quy mô nhỏ, lĩnh vực đào tạo hẹp và hoạt động kém hiệu quả.

Thị trường giáo dục ĐH chưa được điều tiết ở tầm vĩ mô, phần lớn cơ sở giáo dục ĐH chưa xác định được chiến lược phát triển nhà trường một cách rõ ràng; hệ thống chưa được phân loại rõ; vai trò dẫn dắt của các ĐH quốc gia, ĐH vùng chưa rõ nét.

Mô hình quản lí của cơ quan nhà nước thiếu thống nhất và phân mảnh (trực thuộc nhiều bộ, ngành, địa phương). Tồn tại sự bất bình đẳng, thiếu minh bạch trong cơ chế chính sách, phân bổ nguồn lực nhà nước; hiệu quả đầu tư cho giáo dục ĐH chưa cao; không có hoặc động lực cạnh tranh trong hệ thống còn yếu. Bộ GD&ĐT đã nhiều lần nhắc đến yếu tố quản lí nhà nước “phân mảnh” như một nguyên nhân nổi cộm tạo nên những yếu kém nhất của mạng lưới giáo dục ĐH hiện nay.

“Sống lay lắt”

Cả nước có 26 cơ sở giáo dục ĐH trực thuộc UBND các tỉnh thành trực thuộc T.Ư (gọi chung là trường ĐH địa phương). Hầu hết các trường này có quy mô nhỏ, chỉ đóng góp 6,3% tổng quy mô đào tạo trình độ ĐH, 3,5% thạc sĩ và 1% tiến sĩ của toàn hệ thống; chỉ có 3 trường có quy mô lớn hơn 10.000 sinh viên, trong khi đó có tới 8 trường quy mô thấp hơn 2.000 sinh viên.

Trường ĐH Phú Yên có quy mô tuyển sinh năm 2025 là 590 chỉ tiêu, chỉ tương đương với chỉ tiêu 1 khoa đào tạo của trường ĐH lớn. Trong 12 ngành của trường, có 6 ngành sư phạm, chiếm gần 50% chỉ tiêu tuyển sinh cả trường. Những năm trước, các ngành sư phạm tuyển sinh đủ chỉ tiêu; những ngành ngoài sư phạm, có ngành ngôn ngữ Anh có số lượng thí sinh nhập học vượt chỉ tiêu, các ngành còn lại tuyển sinh dưới chỉ tiêu. Trong đó, ngành nông nghiệp, số lượng thí sinh xác nhận nhập học rất thấp, năm 2023 có 7/50 thí sinh nhập học, năm 2024 có 13/30 thí sinh nhập học.

Ở các trường ĐH địa phương khác, nhóm ngành sư phạm luôn đạt chỉ tiêu theo yêu cầu, số lượng ngành ngoài sư phạm tuy ít (từ 3-6 ngành) nhưng thường không tuyển đủ chỉ tiêu. Nếu không có ngành sư phạm, cơ bản các trường ĐH địa phương tuyển sinh èo uột và trầy trật sống. Trường ĐH Sư phạm Kĩ thuật Nam Định có 16 ngành và không có ngành nào đào tạo sư phạm. Năm 2024, tổng chỉ tiêu tuyển sinh của trường là 800, số thí sinh xác nhận nhập học là 331; năm 2023, tổng chỉ tiêu là 770, số thí sinh xác nhận nhập học là 270. Trong đó có chuyên ngành Công nghệ kĩ thuật khuôn mẫu (nằm trong ngành Công nghệ kĩ thuật cơ khí) 2 năm liền “trắng” thí sinh xác nhận nhập học. Ngành Khoa học máy tính (một ngành nóng hiện nay) năm 2023 cũng “trắng” thí sinh nhập học, năm 2024 có 1/20 thí sinh nhập học. 100% các ngành đào tạo của Trường ĐH Sư phạm kĩ thuật Nam Định không tuyển sinh đủ chỉ tiêu trong ít nhất 2 năm qua.

Trường ĐH Hà Tĩnh cũng trong tình trạng tương tự khi 2 năm 2023, 2024, chỉ có ngành Giáo dục tiểu học (ngành sư phạm duy nhất của trường) trong 12 ngành tuyển sinh đủ chỉ tiêu. Ngành Kinh tế nông nghiệp 2 năm liên tiếp “trắng” thí sinh xác nhận nhập học; ngành Chính trị học năm 2024 có 4/30 thí sinh xác nhận nhập học, năm 2023 “trắng” thí sinh dù có 30 chỉ tiêu tuyển sinh; ngành Tài chính Ngân hàng năm 2023 tuyển sinh 100 chỉ tiêu nhưng cũng “trắng” thí sinh xác nhận nhập học, năm 2024, có 11/80 thí sinh xác nhận nhập học.

Các trường ĐH thuộc các bộ ngành cũng trầy trật không kém. Chẳng hạn Trường ĐH Tài chính - Kế toán (Bộ Tài chính) có cơ sở chính tại Quảng Ngãi và phân hiệu tại Huế. Hai năm 2023, 2024, trường không tuyển đủ chỉ tiêu. Nhiều ngành có lượng thí sinh nhập học khá thấp như ngành Kinh doanh quốc tế (6/25 chỉ tiêu); ngành Quản trị Kinh doanh năm 2023 18/45 chỉ tiêu và 13/45 chỉ tiêu (2024).

Hay như Trường ĐH Công nghiệp Quảng Ninh trực thuộc Bộ Công Thương. Năm 2024 trường này tuyển 771 chỉ tiêu nhưng chỉ có 222 thí sinh nhập học và có nhiều ngành không tuyển được hoặc chỉ có 1 thí sinh nhập học. Năm 2023, tổng thu của trường trên 30,6 tỷ đồng, riêng ngân sách hơn 20,5 tỷ đồng.

Chấm dứt phân mảnh

PGS.TS Đỗ Văn Dũng, nguyên Hiệu trưởng Trường ĐH Sư phạm Kĩ thuật TPHCM cho hay, nhiều trường ĐH, cao đẳng địa phương có chất lượng đào tạo thấp, giảng viên thiếu năng lực cộng với cơ sở vật chất yếu, sinh viên ra trường không đáp ứng nhu cầu doanh nghiệp dẫn đến thất nghiệp. Tuy nhiên, việc sắp xếp phải đảm bảo tính liên thông giữa giáo dục ĐH và giáo dục nghề nghiệp, hỗ trợ chuyển tiếp tín chỉ, đào tạo kép để đáp ứng nhu cầu lao động nhanh chóng.

Ông Dũng đề xuất nên hợp nhất các trường ĐH, cao đẳng nhỏ thành một trường lớn, ưu tiên theo vùng kinh tế, giữ nguyên chương trình cốt lõi và tích hợp đào tạo nghề; ưu tiên sáp nhập theo vùng kinh tế. Các trung tâm dạy nghề huyện nên chuyển về sở GD&ĐT quản lí, tổ chức theo cụm xã/phường để đào tạo ngắn hạn. Giải thể các cơ sở yếu kém, chuyển giảng viên và sinh viên sang nơi khác, tái sử dụng cơ sở vật chất cho đào tạo cộng đồng.

Đại biểu Quốc hội Nguyễn Thị Việt Nga cho rằng, để việc nghiên cứu sắp xếp các trường học được thuận lợi và hiệu quả cao, cần lưu ý một số nguyên tắc cơ bản như lấy người học làm trung tâm, không làm giảm cơ hội đến trường. Chuẩn hóa - phân cấp - chịu trách nhiệm giải trình. Bảo đảm công bằng và hòa nhập… Từ đó, nên tập trung vào 4 bước để đảm bảo ít rủi ro, chi phí - hiệu quả rõ ràng gồm: khảo sát - lập bản đồ nhu cầu, xây bộ tiêu chí tối thiểu; phân loại - sắp xếp, giữ trường lõi, duy trì trường cần thiết, hợp nhất trung tâm nghề - giáo dục thường xuyên; bảo đảm dịch vụ đi kèm như xe đưa đón học sinh, bán trú, tập huấn giáo viên, giảng viên; giám sát - báo cáo công khai bằng chỉ số tiếp cận, tỉ lệ chuyên cần, phản hồi phụ huynh, học sinh, sinh viên.